Мэксыка
From Wikipedia, the free encyclopedia
Мэ́ксыка (па-гішпанску: Estados Unidos Mexicanos альбо México) — фэдэральная канстытуцыйная рэспубліка ў Паўночнай Амэрыцы, якая мяжуе на поўначы са Злучанымі Штатамі Амэрыкі, на поўдні й захадзе абмываецца Ціхім акіянам, на паўднёвым усходзе мае мяжу з Гватэмалай, Бэлізам, а таксама амываецца водамі Карыбскага мора, на ўсход ад Мэксыкі месьціцца Мэксыканская затока[1]. Мэксыка займае тэрыторыю амаль на два мільёны квадратных кілямэтраў[2], Мэксыка зьяўляецца пятай па велічыні краінай у Паўднёвай Амэрыцы па плошчы й 13-й найбуйнейшай незалежнай дзяржавай у сьвеце. Маючы насельніцтва большае за 112 мільёны чалавек[3], Мэксыка зьяўляецца 11-й самай густанаселенай краінай і самая густанаселенай гішпанамоўнай краінай у сьвеце. Мэксыка зьяўляецца фэдэрацыяй і складаецца з 31 штату й адной фэдэральная акругі ў сталіцы.
Мэксыка Estados Unidos Mexicanos | |||||
| |||||
Дзяржаўны гімн: «Himno Nacional Mexicano» | |||||
Афіцыйная мова | Гішпанская | ||||
Сталіца | Мэхіка | ||||
Найбуйнейшы горад | Мэхіка | ||||
Форма кіраваньня | Фэдэрацыйная рэспубліка Андрэс Мануэль Лёпэс Абрадор | ||||
Плошча • агульная • адсотак вады |
14-е месца ў сьвеце 1 972 550 км² 2,5 | ||||
Насельніцтва • агульнае (2015) • шчыльнасьць |
10-е месца ў сьвеце 119 530 753 61/км² | ||||
СУП • агульны (2011) • на душу насельніцтва |
13-е месца ў сьвеце $1,743 трлн $15 177 | ||||
Валюта | мэксыканскі пэса (MXN) | ||||
Часавы пас | ад –8 да –6 | ||||
Незалежнасьць ад Гішпаніі |
16 верасьня 1810 | ||||
Аўтамабільны знак | MX | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .mx | ||||
Тэлефонны код | +52 | ||||
У дакалюмбавай Мэксыцы існавалі й разьвіваліся цывілізацыі многіх культураў як то альмэкаў, тальтэкаў, тэатыуакана, сапатэкаў, мая й ацтэкаў да першага іхнага кантакту з эўрапейцамі. У 1521 годзе Гішпанія заваявала й калянізавала тэрыторыю ад сваёй базы ў Мэксыцы горадзе Тэначтытлан, якая ўвайшла ў склад віцэ-каралеўства Новая Гішпанія. Гэтая тэрыторыя ў канчатковым рахунку стала незалежнай калёніяй і была прызнана як незалежная краіна Мэксыка ў 1821 годзе. Пасьля здабыцьця незалежнасьці, рушыў пэрыяд, які характырызуецца эканамічнай нестабільнасьцю, амэрыкана-мэксыканскай вайной і тэрытарыяльнымі саступкамі на карысьць ЗША, грамадзянскай вайной, дзьвюма імпэрыямі й унутранай дыктатурай. Апошняя прывяла да мэксыканскай рэвалюцыі ў 1910 годзе, якая скончылася прыняцьцем канстытуцыі 1917 году й зьяўленьнем цяперашняй палітычнай сыстэмы краіны. На выбарах у ліпені 2000 году апазыцыйная партыя ўпершыню здабыла перамогу на прэзыдэнцкіх выбарах у Інстытуцыйна-рэвалюцыйнай партыі.
Мэксыка зьяўляецца адной з найбуйнейшых эканомік сьвету й лічыцца як рэгіянальная дзяржава сярэдняй магутнасьці[4][5]. Акрамя таго, Мэксыка ёсьць першым лацінаамэрыканскім чальцом Арганізацыі па эканамічнаму супрацоўніцтву й разьвіцьця з 1994 году. Паводле дадзеных Сусьветнага банку ў Мэксыцы маецца вышэйшы за сярэдні прыбытак[6]. Мэксыка ёсьць новай індустрыяльнай краінай[7][8][9] і новай сілай[10], яна мае 13-ю найбуйнейшы намінальны СУП і займае 11-е месца паводле парытэту пакупніцкай здольнасьці. Эканоміка цесна зьвязана з краінамі-партнэрамі па Паўночнаамэрыканскім пагадненьні аб свабодным гандлі (НАФТА), асабліва з ЗША[11][12]. Мэксыка займае пятае месца ў сьвеце й першае ў Паўднёвай Амэрыцы паводле колькасьці аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО[13][14][15].
Мэксыка была калыскай старажытных цывілізацыяў Новага сьвету. Цяпер у ёй пражывае пятая частка ўсяго насельніцтва Лацінскай Амэрыкі.