Ispaniya madaniyati
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ispaniya madaniyati turli xil tarixiy taʼsirlar asosida yuzaga kelgan. Birinchi navbatda qadimgi Rim madaniyatiga asoslanadi. Ispaniya asrlar davomida yunon-rim dunyosining yetakchi qismi boʻlib kelgan, Ispaniyaning nomi rimliklar bergan Hispaniya nomidan kelib chiqqan. Yunonlar, tarteslar, keltlar, iberiyaliklar, keltiberlar, finikiyaliklar va karfageniyaliklar kabi boshqa qadimgi xalqlar ham maʼlum taʼsir koʻrsatgan. Til va din sohasida qadimgi rimliklar ispan madaniyatiga katta hissa qo‘shgan. Chunki Rim Hispaniyani siyosiy, huquqiy va maʼmuriy birlik sifatida tashkil etgan[1] Ispaniya tarixining keyingi yoʻnalishi mamlakat madaniyati va anʼanalariga boshqa elementlarni ham qoʻshdi.
Vestgot qirolligiga asos solgan vandallar Hispaniyaga kelib o‘rnashgan. Vestgotlar Rim imperiyasining qulashi va ilk oʻrta asrlar oraligʻida Ispaniyada Rim merosini saqlab qolishgan[2]. Umaviylar tomonidan bosib olingan hududlarda oʻrta asrlarda musulmon taʼsiri saqlanib qolgan, biroq bu taʼsirlar ispan madaniyatiga toʻliq singib ketmagan. Musulmonlar kelishidan oldin va keyin ispan madaniyati asosan Rim merosiga asoslangan va asosiy din katolik bo‘lgan.
Musulmonlar hukmronligidan oldin Rim imperiyasi hukmronligi ostida yashagan Shimoliy Afrika xalqlari bilan taqqoslash mumkin. Biroq, Shimoliy Afrika tarixida rimliklarning mavjudligi toʻgʻrisida juda kam eslatma mavjud, chunki bugungi kunda asosiy madaniyat arab tilida[3]
Zamonaviy ispan tilining taxminan 75 % lotin tilidan olingan. Qadimgi yunon tili ham ispan lugʻatiga katta hissa qoʻshgan, ayniqsa lotin tili orqali katta taʼsir koʻrsatgan[4]. Ispan lugʻati arab tili bilan ilk davrdan aloqa qilib, Pireney yarim orolida Al-Andalus davrida rivojlangan.
718-1492-yillar oraligʻidagi xristianlarning Reconquista („Qayta bosib olish“) davrida musulmonlar magʻlubiyatga uchragach, Ispaniya butunlay Rim-katolik davlatiga aylandi. Bundan tashqari, xalqning tarixi, Oʻrta yer dengizi va Atlantika muhiti uning madaniyatini shakllantirishda, shuningdek, Amerikani mustamlaka qilish orqali Lotin Amerikasi madaniyati kabi boshqa madaniyatlarni shakllantirishda muhim rol oʻynagan.
Ispaniya YuNESKOning Jahon merosi obʼyektlari soni boʻyicha Italiya va Xitoydan keyin dunyoda uchinchi oʻrinda turadi, jami 47 ta obyekt ro‘yxatga olingan [5]