Çanakkale, Türkiye'nin Çanakkale ilinin merkezi olan şehirdir. Anadolu'nun kuzeybatısında, Çanakkale Boğazı'nın güneydoğusunda yer alır. Nüfusu 2021 yılına göre 195.439 kişidir.[1]
| Çanakkale | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Marmara Bölgesi |
| İl | Çanakkale |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Muharrem Erkek (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 949 km² |
| Rakım | 2 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 17xxx |
| Alan kodu | 286 |
| Plaka kodu | 17 |
Etimoloji
Çanakkale'nin şu anki bulunduğu yerin adı 19. yüzyılda Kale-i Sultaniye olarak geçmektedir ve bu isim 1890 yılında şehrin resmî adı olarak kayıtlara geçmiştir.[2] Çanakkale Osmanlı zamanında önemli bir kale işlevi görmüş olup, Kale-i Sultaniye (Osmanlı Türkçesi: قلعة سلطانيه) ya da günümüz Türkçesi ile Sultaniye Kalesi ismi bu işlevin bir kanıtıdır. 17. yüzyılın sonlarından itibaren gelişen çömlek yapımı, şehrin bu konuda ün yapmasını sağlamıştır. Hatta yine bu zamanlarda bir seyyahın yapılan seramiğin kalitesinden etkilenip, bunu Hollanda'nın Delft şehrinde yapılan seramiklerle karşılaştırması şehre Çanak kalesi ismini vermiştir. Çanakkale isminin Yunancası Δαρδανέλλια veya Dardanellia[3], ki bu isim de sonradan Dardanelles olarak İngilizceye çevrilmiştir.[4] 1920'lerden itibaren İngilizler Çanakkale'ye Chanak veya Kale Sultanie demeye başladılar.[5]
Tarihçe
Antik çağdan kalan Troya kalıntıları il sınırları içerisindedir. Bölgede ilk yerleşim yaklaşık 6000 yıl öncesindeki Bakır Çağı'na dayanır.[6] Fakat bu dönemde şehrin kimliği ve yaşayan insanların özellikleri hakkında pek bir şey bilinmemektedir. Yapılan kazı çalışmaları ve çeşitli araştırmalara göre, bölgedeki ilk kalıcı yerleşim izi Kumtepe civarında bulunmuştur. MÖ 4.800 - 4.000 arasına tarihlenen Kumtepe Höyüğü, bu tarihten sonra da çeşitli yerleşim izleri içeren tabakalara sahiptir.[7] Bölgedeki kazılar ilk olarak 1934 yılında Cincinnati Üniversitesi'nden J.L. Caskey ve J. Sperling tarafından yapılmıştır. MÖ 3000 yılında kurulan Troya geçirdiği depremden sonra MÖ 2500 yılında yıkılmıştır.[8]
Sonraki yüz yıllarda çeşitli göçlerle kavim dengesi değişen ale bölgesi, MÖ 7. yüzyılda Lidyalılar'ın hakimiyetine girmiştir.[8] MÖ. 6. yüzyılın ortalarında bölgede Pers egemenliği başlamıştır.[9] Perslerin önemli imparatorlarından Darius ve Xerxes bölgeyi stratejik bir nokta olarak görüp, burayı ellerinde tutmayı amaçlamışlardır. Yunan tarihçi Herodot'a göre Çanakkale Boğazı üzerinde Avrupa'ya geçmek için ilk köprüyü yapan Xerxes'tir.[8][9] MÖ 386'da Spartalılar ile Persler arasında yapılan Kral Barışı sonucu Persler bölgede hakimiyetini güçlendirdi.[10] MÖ 334 yılında Makedonya Kralı Büyük İskender bu bölgeyi Perslerin elinden almak istiyordu. Bu amaçla Çanakkale Boğazı'nı geçerek bugünkü Karabiga yakınlarındaki Kocabaş Çayı (Granikos)'nda iki ordu birbiri ile karşılaştı ve aldıkları büyük bozgun karşısında Persler bölgeyi Büyük İskender'in hakimiyetine bırakarak bölgeden çekilmek zorunda kaldılar.[9] Ancak İskender'in ani ölümü üzerine bölgeyi ünlü komutanlarından Antigonos yönetmeye başlamıştır. O da uzun süre yönetemeden, Balkanlardan gelen Kelt kökenli Galatlar, bölgeye yerleşmişlerdir.[9] MÖ 133'te Bergama Kralı III. Attalos'un vasiyeti üzerine Roma hakimiyetine giren Çanakkale, sonrasında Asia eyaletine bağlanmıştır.[11] Roma İmparatorluğu'nun 395'te Doğu ve Batı diye ikiye ayrılmasından sonra, bölge daha sonradan Bizans adıyla anılacak olan Doğu Roma İmparatorluğu'nun hakimiyetine girmiştir.[11] İmparator Justinian modern Eceabat yakınlarındaki Sestos bölgesinde boğazın kontrolünü sağlamak amacıyla kale inşa ettirmiştir. Bölgede ilk Türk hakimiyeti 11. yüzyıl sonlarında ünlü deniz komutanı Çaka Bey'in seferleri ile başlamıştır. Sonrasında Karesi Beyliği ile devam eden Türk hakimiyeti, 1361 yılında beyliğin savaşsız bir şekilde Osmanlı İmparatorluğu'na katılması ile bölgede yaklaşık 6 asır sürecek bir Osmanlı dönemi başlamış oldu.[11]
Osmanlı dönemi
İlin eski merkezi Biga olup, Cumhuriyet döneminde, Çanakkale Savaşlarında kazanılmış olan zaferlerden dolayı ilin ismi ve merkezi Çanakkale olarak değiştirilmiştir. İlin isminin kökeni ise yörede çok gelişmiş olan çanak-çömlek zanaatinden gelir. Şehrin iki simgesi hâline gelen Kale-i Sultaniye ile çanakçılık özdeşleşince de şehir "Çanakkale" olarak adlandırılmaya başlanmıştır. 1452 yılında Fatih Sultan Mehmet, Papalık Devleti'nin Bizans'a yardımını engellemek ve Çanakkale Boğazı'nın kontrolünü sağlamlaştırmak amacıyla boğazın en dar yeri olan Kilitbahir köyünde Kilitbahir Kalesi'ni yaptırmıştır.[12]
Çanakkale Savaşları
1915 senesinde Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında Çanakkale Savaşları'na sahne oldu. İtilaf Devletlerinin birleşmiş orduları deniz savaşında araç ve personel zayiatı vererek mağlup oldu ve boğazları geçemedi. Daha sonra İtilaf kuvvetleri karadan çıkartma yaptılar. Kara savaşlarında Yarbay Mustafa Kemal'in başarıları sayesinde İtilaf kuvvetlerinin ilerleyişi durdu, iki kuvvet birbirine üstünlük sağlayamadı ve karadan taarruz da başarısızlıkla sonuçlandı.
Yerel yönetim
Çanakkale Belediyesi tarafından yönetilmektedir.
Coğrafya
Çanakkale, Anadolu'nun kuzeybatısında, Çanakkale Boğazı'nın güneydoğusunda yer alır.
Nüfus
Çanakkale kenti, nüfus açısından Marmara Bölgesi'nde yer alan birçok ilden sonra gelir. Merkez ilçenin 1927'de 8.515 olan nüfusu 1990'da 53.995'e, 2000'de 75.180'e, 2007'de 86.544'e, 2008'de 90.563'e 2016 yılında 143.713'e 2017 yılında 175.032 kişiye ulaşmıştır.
.jpg)
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[13] | 18.756 | 8.515 | 10.241 |
| 1935[14] | 25.241 | 11.495 | 13.746 |
| 1940[15] | 41.409 | 24.621 | 16.788 |
| 1945[16] | 37.568 | 22.869 | 14.699 |
| 1950[17] | 29.131 | 11.824 | 17.307 |
| 1955[18] | 34.841 | 16.041 | 18.800 |
| 1960[19] | 39.877 | 19.391 | 20.486 |
| 1965[20] | 44.520 | 22.789 | 21.731 |
| 1970[21] | 48.977 | 27.042 | 21.935 |
| 1975[22] | 52.524 | 30.788 | 21.736 |
| 1980[23] | 62.701 | 39.979 | 22.722 |
| 1985[24] | 73.412 | 48.059 | 25.353 |
| 1990[25] | 81.435 | 53.995 | 27.440 |
| 2000[26] | 104.205 | 75.810 | 28.395 |
| 2007[27] | 115.775 | 86.544 | 29.231 |
| 2008[28] | 119.207 | 90.653 | 28.554 |
| 2009[29] | 125.231 | 96.588 | 28.643 |
| 2010[30] | 136.484 | 106.116 | 30.368 |
| 2011[31] | 135.192 | 104.321 | 30.871 |
| 2012[32] | 143.041 | 111.137 | 31.904 |
| 2013[33] | 149.881 | 116.078 | 33.803 |
| 2014[34] | 155.657 | 119.806 | 35.851 |
| 2015[35] | 159.758 | 122.613 | 37.145 |
| 2016[35] | 165.517 | 126.062 | 39.455 |
| 2017[35] | 175.032 | 132.854 | 42.178 |
| 2018[35] | 180.823 | 136.002 | 44.821 |
| 2019[35] | 184.631 | 137.365 | 47.266 |
| 2020[35] | 184.184 | 134.478 | 49.706 |
Ekonomi
Çanakkale ekonomisinde ağırlıklı sektör tarımdır. Sanayinin ekonomideki payı da artış göstermektedir.[36]
Kültür
Çanakkale, binyıllar boyunca farklı toplumların egemenliğinde kalmış, gerek mimarisinde gerek yaşamda onlardan izler taşımaktadır. 1970'li yıllardan itibaren yapılmaya başlayan ticari yatırımlarla ildeki geleneksel toplum yapısı yerini hızla modernize kente bırakmıştır. Ticari yatırımlarla ulaşım kolaylaşmış ve şehrin görünümünün değişmesi böylece başlamıştır. Bugün Çanakkale Türkiye'nin en modern çevrelerindendir. Geniş kaldırımları, temiz caddeleri, bakımlı binaları ile örnek bir şehirdir. Henüz altyapısı tam oturmamışsa da kültürel anlamda Çanakkale ili Türkiye'de önde gelen çevrelerdendir. Toplumda çekirdek aile yaygındır. Toplum, Manavlar, Türkmenler, Pomaklar, Yörükler, Bulgaristan göçmenleri ve az sayıda Kumuk Türkleri ve Çerkes ile Boşnak'tan oluşur. Boşnak ve Yörükler genelde tarım ile uğraşırlar. Fakat halk etnik yapıya göre ayrılmamış birlik içinde yaşamaktadır. Fakat her toplum kendi kültürel yapısını korur. İl ve ilçe merkezlerinde büyük ölçüde modern giyim örnekleri benimsenmiştir. Kırsal kesimden gelen bayanlar, beyaz yemeni adı verilen eşarp ve şalvar ile siyah naylonumsu kumaştan pardösü giyerler, kırsal kesim erkeklerinde ise baskın giyim türü, pantolon, ceket ve kaskettir. Yörede erkeklerin şalvar giydiği pek görülmez.
Çanakkale'de üretilen başlıca gıda ürünleri, domates, şarap, zeytin, zeytinyağı, sardalya, peynir helvası ve keşkektir.
Çanakkale aynı zamanda her yıl yapılan yüzme yarışmalarının bitiş noktasıdır.[37][38] Bu organizasyonun kökeni İngiliz şair Lord Byron'un efsanevi yüzücü Leander'in hikâyesine özenerek 1810'da bu yüzüşü gerçekleştirmesinden gelir.[39] Truva filmindeki "ahşap at" şehrin sahilinde hâlen sergilenmektedir.[40]
Turizm
Çanakkale ve diğer ilçeler tarihî ve doğal güzellikler bakımından oldukça zengin olmasına rağmen, bölge olması gerekenden oldukça az turist çekmektedir, turizme fazla yatırım yapılmamaktadır.[kaynak belirtilmeli] Her yıl 25 Nisan'da düzenlenen Anzac Günü'nde Avustralya ve Yeni Zelanda'dan gelen binlerce turist bölgeye akın etmekte, turizm genellikle Çanakkale Savaşları'nın yaşandığı Gelibolu, Truva Savaşı'na ev sahipliği yapmış Truva Antik Kenti ve Assos Antik Kenti üzerine odaklıdır. Yine Çanakkale'de bulunan Gökçeada ve Bozcaada turist çekmektedir.
Çanakkale'de 1963 yılından beri her yılın ağustos ayında Uluslararası Troia Festivali gerçekleşmekte, çeşitli sanatsal faaliyetler yapılmaktadır.[41] Her iki yılda bir düzenlenen Uluslararası Çanakkale Bienali de Çanakkale ilinin kültür, sanat ve turizmine katkı sağlamaya aday bir etkinliktir.
Müzeler[42]
- Troya Müzesi
- Çanakkale Arkeoloji Müzesi
- Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi
- Çanakkale Seramik Müzesi
- ÇTSO Çanakkale Evi
- Çanakkale Deniz Müzesi
- Bozcaada Müzesi (Bozcaada)
- Adatepe Zeytinyağı Müzesi (Ayvacık)
- Antika Traktör Müzesi (Gelibolu)
- Mehmet Akif Ersoy Evi ve Müzesi (Bayramiç)
- Gelibolu Savaş Müzesi (Gelibolu)
- Gelibolu Tersanesi Piri Reis Müzesi (Gelibolu)
- Çanakkale Destanı Tanıtım Merkezi (Eceabat)
- Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı
- Bigalı Atatürk Evi ve Müzesi (Eceabat)
- Hadimoğlu Konağı (Bayramiç)
- Yenice Belediyesi Türk Evi Etnoğrafya Müzesi (Yenice)
- Biga Halim Bey Konağı (Biga)
- Gökçeada Kent Müzesi (Gökçeada)
Spor
Şehrin tek futbol takımı olan Çanakkale Dardanelspor 1996-99 sezonlarında Süper Lig'de mücadele etmiştir. Daha sonra kademeli olarak 1, 2 ve 3. Lig'de de mücadele etmiştir. Takım 2014-2015 sezonundan 2018-2019 sezonuna kadar 3. Lig'de bulunup ve Çanakkale Süper Amatör Lig'e düşmüştür. Şehrin tek voleybol takımı olan Çanakkale Belediyespor (kadın voleybol takımı), 2021-22 sezonunda Sigorta Shop Kadınlar 1. Ligi'nde maçlarına çıkmaktadır.
Eğitim
İlin tek üniversitesi olan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi'nin (ÇOMÜ) Çanakkale için özel bir önemi vardır. Şehir merkezi nüfusu 100.000 civarında olan Çanakkale'de üniversite öğrenci sayısı 47,897'ü,[43] personel sayısı ise 3.000'i geçmektedir. Personel ailesi ile hesaplandığında ise Üniversite'nin öğrenci ve aileler ile birlikte ilde 45.000 nüfusu oluşturduğu görülür. Ayrıca üniversite 12 fakülte ve 20'den fazla yüksekokul ve enstitü ile ilin en önemli kamu kurumu ve istihdam kapısıdır. Üniversite'nin her ilçede en az bir yüksekokulu bulunmaktadır. Çanakkale Fen Lisesi, Çanakkale Sosyal Bilimler Lisesi, Vahit Tuna Anadolu Lisesi başlıca liselerindendir.
Medya
Çanakkale şehir merkezinde yayın yapan 1 yerel TV kanalı, 8 yerel radyo ve çeşitli yerel gazeteler bulunmaktadır. Çanakkale Televizyon Kulesi 2021'de hizmete girmiştir.
- Yerel TV kanalları
- Ton TV (Sadece internet üzerinden yayın yapıyor.)[44]
- Boğaz TV (Karasal yayını kapalı. Sadece internet üzerinden yayın yapıyor.)
- Yerel radyo kanalları[45]
- 88.0 Radyo Pegai
- 90.8 Radyo Mega 17
- 92.7 Radyo Çanakkale
- 94.0 Radyo Ton
- 94.2 Biga FM
- 95.8 Boğaz FM
- 100.5 Çan FM
- 104.7 Kampüs FM[46]
- Yerel gazeteler ve basın kuruluşları
- Çanakkale Olay
- İşte Çanakkale
- Çanakkale Aynalı Pazar
- Çanakkale Demokrat
- Çanakkale Hedef Gazetesi
- Çanakkale'nin Sesi
- Kalenin Sesi Gazetesi
- Boğaz Medya
- Çanakkale İçinde
- Troy Haber[47]
- Kalem Gazetesi
Altyapı
Ulaşım
Çanakkale Havalimanı'ndan 2016'dan bu yana günlük Ankara ve İstanbul uçuşları yapılmaktadır. İstanbul'a 07.10'da, İstanbul Atatürk Havalimanı'ndan saat 23.20'de olmak üzere iki uçuş bulunmaktaydı fakat artık yapılmıyor, sadece Ankara seferleri mevcuttur.
Çanakkale 15 Temmuz Demokrasi Otogarı, 31.694 m2 arsa üzerinde inşa edilmiş olup 3.153 m2'lik kapalı alanı vardır. 12 tane şehirlerarası, 11 tane ilçe peronuyla hizmet vermektedir. Şu anda hizmet verdiği binaya Çanakkale Otogarı ismiyle 15 Haziran 2011'de taşınmıştır.[48] 2016'da ismi Çanakkale 15 Temmuz Demokrasi Otogarı olarak değiştirilmiştir.[49]
Şehir içerisinden D.550 ve D.200 kara yolları geçmektedir.
Çanakkale Feribot İskelesi'nden her gün Eceabat'a, Gelibolu'ya, Gökçeada'ya, Bozcaada'ya vapur seferi yapılmaktadır.
- Çanakkale'nin bazı merkezlere uzaklık bilgileri
- Çanakkale-İstanbul: 315 Km
- Çanakkale-Ankara: 666 Km
- Çanakkale-İzmir: 315 Km
- Çanakkale-Bursa: 270 Km
- Çanakkale-Antalya: 700 Km
- Çanakkale-Balıkesir: 200 Km
- Çanakkale-Tekirdağ: 170 Km
Kardeş şehirler
Çanakkale'nin 10 tane kardeş şehri bulunmaktadır.[50]
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
