Loading AI tools
Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Kürt dilleri veya Kürtçe (Kürtçe: Kurdî, کوردی), Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren[7] ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur.[8] Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde[lower-alpha 1] resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.[10]
Kürt dilleri | |
---|---|
Kurdî, كوردی, Kurdí[1] | |
Ana dili olanlar | Türkiye, Irak, İran, Suriye, Ermenistan, Azerbaycan |
Bölge | Kürdistan, Anadolu, Horasan |
Konuşan sayısı | Yaklaşık 30 milyon (2007)[2] |
Dil ailesi | Hint-Avrupa dil ailesi
|
Önceki formlar | Proto Kürtçe
|
Yazı sistemi | Latin, Arap, Fars, Kiril |
Resmî durumu | |
Resmî dil | Irak[3]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi[4] Rojava Özerk Yönetimi[5] |
Tanınmış azınlık dili | Ermenistan[6] |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | ku |
ISO 639-2 | kur |
ISO 639-3 | kur |
Kürt dillerinin İran dilleri içindeki dağılımı | |
Kürt dilleri Kurmançça (Kuzey Kürtçesi), Soranice (Orta Kürtçe) ve Kelhurice'dir (Güney Kürtçesi), ancak Türkiye'de Kürtçe ile kastedilen büyük oranda bu dil grubunun ülkede en çok konuşulan kolu olan Kurmanççadır. Lekçe de birçok dil bilimci tarafından Kürt dilleri arasında kabul edilir.[11]
Kürt dilleri kolu altında Kurmançça veya Kuzey Kürtçesi, Soranice veya Orta Kürtçe ve Kelhurice veya Güney Kürtçesi olmak üzere üzerinde fikir birliği sağlanmış üç grup bulunmaktadır. Dördüncü bir değişke olan Lekçenin üç Kürt dilinden biri olarak mı yoksa ilişkili bir dil mi sayılması gerektiği konusunda fikir birliği bulunmamaktadır.[12][13][14][15][16][17][18]
Kurmançça, en yaygın konuşulan Kürt dilidir. 15-17 milyon kişi[19] tarafından Türkiye, Suriye, Irak, İran ve Ermenistan'da konuşulmaktadır. 1930'lu yıllardan itibaren Kurmançça Kürt-Latin alfabesi ile yazılmakta ve şu anda dil genişletme sürecini yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Cizre'deki Botani lehçesini ölçünlü lehçe yapma yönünde çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxan tarafından 1920'lerde Kürt dilbilgisi üzerine yazılan kitap için temel olarak alınmıştır.
Kurmanççanın lehçeleri:[20]
Soranicenin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kullanılır. Son zamanlarda Latin alfabesine geçme girişimleride olmuştur. Bu dil yazılı kaynak yönünden zengindir.[kaynak belirtilmeli]
Soranicenin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehrin ticari gücü Soranicenin yaygınlaşmasını sağlamıştır, böylece Kelhurice ve Havramice konuşanların sayısı azalmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Bugün Soranice, Kurmançça için Kürt kökenli sözcük türetmek için sıklıkla başvurulan bir kaynaktır.
Ağızları Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi olarak sayılabilir.[kaynak belirtilmeli]
Lehçeler:
Diğer lehçeler: Gerusi (Bıcari), Melekşahi, Kolyayi, Baryayi, Kürdali
İran-Irak hattı dışında Türkiye'de Şeyhbızın aşireti tarafından konuşulur.
Türkçe | Kelhurice | Soranice | Lekçe | Kirmaşanî | Kurmançça | Goranice | Bacalanî | Zazaca | Part pehlevicesi![21][22] Farsça | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ben | Mi | Min | Min | Min | Ez, Min | Amin, Min | Min, Emin | Ez, Mi | Az, man | (man) من |
Sen | Ti | To | Tû | Tu | Tu, Te | To, Etû, Tû | Ti, To | Ti, To | Tu, to | (to) تو |
Ben yapıyorum | Mi kem | Min dekem | Min mekem | Min kem | Ez dikim | Amin/Min mekerû | Min mekere | Ez kena | Az karam | (man mikonam) من میکنم |
Ben gidiyorum | Mi çim | Min deçim | Min Meçim | Min çim | Ez diçim/Ez derime | Min milû | Min melû | Ez şina | Az şawam | (man miravam) من میروم |
Çok | Fire | Zor | Fira | Fere, Zyad | Pir, Gelek, Zehf | Zor, Fira | Fire | Zaf | frây, abêr, was, wasyâr | (ziyad) زیاد |
Söyledi | Wet | Got/Wit | Wat/Vit | Wit | Got | Wat/vat | Wet | guft | (goft) گفت | |
Geldi- | Hat- | Hat- | Het- | Hat- | Hat- | Ame- | Ame- | Ame- | âhag- | (aamad-) آمد |
Ses | Hena | Bang, Deng | Hena | Deň | Deng, awaz | Deng | Deng | Veng | wâng, âwâz | (sadaa) صدا |
Büyük | Kel´n | Gewre | Kel´n | Gewre, Qeü | Gewre, Gir, Mezin | Gore | Gewre | Gird, Girs, Pîl | wuzurg | (bozorg) بزرگ |
Rüzgâr | Wa | Ba | Wa/va | Wa | Ba | Va/Wa | Va | Va | Wâd | (ba) با |
Yağmur | Waran | Baran | Waran/varan | Waran | Baran | Baran | Baran | Varan | Wârân | (baran) باران |
Bozuk(Harap) | Gen | Xirap | Gen, Xiraw | Xeraw, Gen | Xirab, Genî | Xirab | Xirab | Xirab | pûdag | (xaraab) خراب |
Şimdi | Îrênge | Esta | Îske/Îse | Îreňe, Îse | Niha,ana | îse | êste | Nika, Inka | nûn | (aknun) اکنون |
Kürt dilleri Latin, Kiril ve Arap alfabeleriyle yazılır:
Kürt dillerinin günümüze kadar gelen birçok eseri Arap harfleri temelli alfabeyle yazılmıştır. Klasik Kürt Edebiyatı şiirleri, divan, mevlid ve diğer birçok eserleri bu alfabeyle yazılmştır. Bu alfabe Arap alfabesine Farsçadaki پ (p), چ (ç), ژ (j), گ (g) harfleriyle Kürt dillerine has ڤ (v) harfinin eklenmesinden oluşur. Günümüzde Soranice için kullanılan alfabede bu harflerin dışında ڕ (rr), ڵ (ll), ە (e), ێ (ê), ۆ (o) harfleri de eklenmiştir. Arapçadaki ث (se), ذ (zel), ص (sad), ض (dad), ط (tı), ظ (zı) harfleri ise Soranî alfabesinde bulunmaz.
Latin harflerini temel alan Kürt alfabesi 31 harften oluşur.
Bu alfabede karşılanan 31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler a, e, ê, i, î, o, u, û'dir.
Kurmançça-Latin | Kiril | Sorani Arap-Fars-Alfabesi | UFA | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
A a | A a | ئا ـا ا | [aː] | ||||
B b | Б б | ب ـبـ ـب بـ | [b] | ||||
C c | Щ щ | ج ـج ـجـ جـ | [ʤ] | ||||
Ç ç | Ч ч | چ ـچ ـچـ چـ | [ʧ] | ||||
D d | Д д | د ــد | [d] | ||||
E e | Ә ә | ە ـه ئە | [ɛː] | ||||
Ê ê | E e | ێ ـێ ـێـ ێـ ئێـ | [e] | ||||
F f | Ф ф | ف ـف ـفـ فـ | [f] | ||||
G g | Г г | گ ـگ ـگـ گــ | [g] | ||||
H h | h h | هـ ـهـ | [h] | ||||
I i | Ъ ъ | Yok | [ɯ] | ||||
Î î | И и | ى ئى ـيـ يـ | [iː] | ||||
J j | Ж ж | ژ ـژ | [ʒ] | ||||
K k | К к | ک ـک ـکـ کــ | [k] | ||||
L l | Л л | ل ـل ـلـ لــ | [l] | ||||
Yok | Yok | ڵ ـڵ ـڵـ ڵــ | [lˁ] | ||||
M m | M м | م ـم ـمـ مــ | [m] | ||||
N n | H н | ن ـن ـنـ نــ | [n] | ||||
O o | O o | ۆ ـۆ ئۆ | [o] | ||||
P p | П п | پ ـپ ـپـ پــ | [p] | ||||
Q q | Q q | ق ـق ـقـ قــ | [q] | ||||
R r | P p | ر ـر | [r] | ||||
Yok | Yok | ڕ ـڕ | [ʀ] | ||||
S s | C c | س ـس ـسـ ســ | [s] | ||||
Ş ş | Ш ш | ش ـش ـشـ شــ | [ʃ] | ||||
T t | T т | ت ـت ـتـ تــ | [t] | ||||
U u | Ö ö | و ـو ئو | [œ] | ||||
Û û | Y y | وو ـوو | [uː] | ||||
V v | B в | ڤ ـڤ ـڤـ ڤـ | [v] | ||||
W w | W w | و ـو | [w] | ||||
X x | X x | خ ـخ ـخـ خـ | [x] | ||||
Yok | Yok | غ ـغ ـغـ غــ | [ɣ] | ||||
Y y | Й й | ى ئى ـيـ يـ | [j] | ||||
Z z | З з | ز ـز | [z] |
Kürt dillerinin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ünlü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).
Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Büyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z Bunun yanında "xw" ve "rr" digrafı da vardır.
Alfabedeki 31 harfle yazılan seslerin dışında ç, k, p, t seslerinin sert ve yumuşak olmak üzere iki farklı telaffuzu vardır. Latin-Kürt Alfabesini hazırlayan Celadet Ali Bedirhan da bu sesler arasındaki nüanslardan bahseder. Bunlar için alfabeye harf eklemek gerekmediği görüşündedir, fakat mesela x harfinin varyantı olan (Arapça'daki gayn غ harfi gibi telaffuz edilen) ses için Ẍẍ işaretini isteyenlerin kullanması için önerir[23] (Bu tek başına bir harf olmayıp bir ses farkını göstermek için kullanılan bir işarettir). Soranî lehçesini yazmak için kullanılan Arap alfabesi temelli Kürt alfabesinde "rr" (ڕ) sesiyle birlikte "ll" (ڵ) sesi için de birer harf vardır.
Hint-Avrupa Dil Ailesinin İrani grubunda Kürt dillerinin yanı sıra Farsça ve Paştu gibi diller bulunur.[24] Bu diller tahmin olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kurmanççada bulununan "erillik-dişillik" tüm İranî dillerde yoktur. Kuzeybatı İran dilleri olan Kurmançça, Zazaca, Goranice, Simnanca,[25][26][27]Sengserce,[28][29] ve Tatçada (Šāhrūdi, Tākestani)[30][31] eril/dişil mevcuttur. Kurmançça ve Zazaca'da 3 dilbilgisel cinsiyet vardır: eril (masculin), dişi (feminin), cinssiz (neutre). Örnek olarak "'ap (Amca)" ve "'met (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik (feminin) eki "'a'"dır, erillik (masculin) eki de "'ê'"dir.
Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. Poz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçede erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "'ê'" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "'a'" olur.
Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.
İrani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımıyla ne kastedildiği anlaşılır. Kişi zamirlerinde Kurmançça ve Zazacada iki hâl mevcutken (yalın hâl ve eğik hâl) Soranide, Güney Kürtçede ve Farsçada İngilizcede gibi zamirler tek hâle düşmüştür.
Türkçe | Sorani[32] | Güney Kürtçe[33] | Yeni Farsça | Kurmançça![34] Hewramanca[35] | Zazaca[36] | Talişçe[37][38] | Avesta![39] Partça![21] Orta Farsça[21] | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Yalın hâl | Hâlsiz |
Yalın hâl | ||||||||
ben | min | min | man | ez | min | ez | az | azəm | az | an |
sen | to | ti | to | tu | to | tı | tı | tvəm | tu | to |
o | ew | ew | ū, ān | ew | ad (eril), ade (dişil) | o (eril), a (dişil) | əv | hva- (eril), hā (dişil) | ho | oy |
biz | ême | îme | mā | em | ême | ma | əmə | ahma- (-i hâli) | amāh | amāh |
siz | êwe | îwe | şomā | hûn | şıme | şıma | şımə | yūšma- (-i hâli) | aşmāh | aşmāh |
onlar | ewane | ewane | işān, inhā | ew / ewana | adê | ê | əvon | (eşkökeni yok) | hawin | oy |
Farsçada ve Avestadaki uzun ā harfi Kürtçede a olarak ve kısa a'nın e olarak yansımasına dikkat edilmeli (örnek: Far. barf "kar", farmān "buyruk", Av. azəm "ben", Kurmançça berf, ferman, ez). Avestada u ve v arasında ayrım yapılmıyor, yani tvəm zamiri tuəm (seslendirilişi tuım) olarak da değerlendirilebilir.
Türkçe | Kurmançça[34] | Zazaca![36] Partça (Part Pehlevicesi)![21] Orta Farsça (Sasani Pehlevicesi)[21] | Talişçe[38][40] | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Eğik hâl | -i hâli (akuzatif) | ||||||
beni, benim, bana | min | mı(n) | man | man | mıni | ||
seni, senin, sana | te | to | to | to | tıni | ||
onu, onun, ona (eril) | wî | ey | ho | oy | əvi | ||
onu, onun, ona (dişil) | wê | xwe / xwo / xu | ho | oy | |||
bizi, bizim, bize | me | ma | amāh | amāh | əməni | ||
sizi, sizin, size | we | şıma | aşmāh | aşmāh | şıməni | ||
onları, onların, onlara | wan | inan | hawin | awêşān | əvoni |
Türkçe | Zazaca![36] Part pehlevicesi![42] Orta Farsça![42] Sorani![43] Güney Kürtçe | Farsça | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Yalın hâl | hâlsiz | ||||||
bu, bunlar | ev, î- (örneğin îşev "bu gece"). evana | no (eril), na (dişil), nê (çoğul) | îm (tekil), îmîn (çoğul) | îm (tekil), îmêşân (çoğul) | eme, emane, îm- (örneğin: îmşew 'bu gece') | î/ey | in (tekil), işān/inhā (çoğul) |
Türkçe | Zazaca[36] | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Eğik hâl | ||||||
bunu, bunun, buna (eril) | vî | ney | ||||
bunu, bunun, buna (dişil) | vê | nae | ||||
bunları, bunların, bunlara | van | ninan | ||||
Çoğu İrani dillerdeki gibi Kürtçede sahiplik şekli bir izafe ekleme sistemi yardımıyla kurulur. Güney Kürtçede kişi zamirleriyle birlikte izafe şekli yoktur. Örneğin Kurmanççadaki mala min "benim evim" Güney Kürtçede aynı şekilde mevcut değildir, direkt malim (evim) denir, -im adıl görevi yapan sonek kullanılır.
(Bazı) Batı Kurmançça şiveleri | Kuzey ve güney zazacası![44] Merkezi ve güneydoğu Kurmanççası | Merkez zazacası[44] | Sorani[45] | Güney Kürtçe | Hewramani/Gorani![35] Farsça | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tekil. Eril ve dişil farkı var. İzafe şekli ismin hâline göre şekillenir | Tekil. Eril ve dişil farkı var. Halsiz | Tekil. İsmin hali yok. Duruma göre cümle kısaltmak için bileşik izafe kullanılabilir. | Tekil. İsmin hali yok. Bileşik izafe farkı yoktur. | |||||
Yalın hâl | -ê (eril), -a (dişil)
|
-o (eril), -a (dişil) | -ê (eril), -a (dişil) | -î (eril), -ê (dişil) | -î (açık izafe), -e (bileşik izafe) | î ya da sıfır ses (açık izafe), -e (bileşik izafe) | î ya da sıfır ses (açık izafe), -u (bileşik izafe) | -e |
Eğik hâl | -î (eril), -ê (dişil) | -ê (eril), -a (dişil) | ||||||
Çoğul - ismin hâline göre şekillenir | Çoğul - halsiz | Çoğul - halsiz - bileşik izafe kullanılabilir | Çoğul - halsiz | |||||
-ê (yalın hâl), -i yada sıfır ses (eğik hâl) | -ê (yalın hâl), -anê (eğik hâl) | -ên ya da -êt | ? | -anî (açık izafe). -e (bileşik izafe) | -an ya da -anî (açık izafe). -e (bileşik izafe) | -anî (açık izafe). ? (bileşik izafe) | -hâye |
Türkçe | Kuzey Zazacası | Kurmançça | Soranice![45] Farsça | |
---|---|---|---|---|
siyah kitap | kitaba siyawe | pirtûka reş | kitawekeî reş (açık izafeli)
kitawe reşeke (bileşik izafeli ve iyelik kısaltılmış) |
kitabe siyâh |
siyah kitabım | kitaba mina siyawe | pirtûka mina reş | kitawekeî reşî min
kitawe reşekem |
kitâbe siyâhe man
kitâbe siyâham (iyelik eki kısaltılmış) |
siyah bir kitabım | ? | pirtûkeke mina reş | kitawêkî reşî min
kitawe reşêkim |
yek kitâbe siyâhe man
yek kitâbe siyâham |
siyah kitaplar | kitabê siyawî | pirtûkên reş | kitawekanî reş
kitawe reşekan |
kitâbhâye siyâh |
siyah kitaplarım | kitabê minê siyawî | pirtûkên min ên reş | kitawekanî reşî min
kitawe reşekanim |
kitâbhaye siyâhe man
kitâbhaye siyâham |
siyah kitablarımın sayfaları | ? | rûpelên pirtûkên
min ên reş |
laperekanî kitawe reşekanim | safihahâye kitâbhâye siyâham |
Yukarıdaki sorani örneğindeki -eke eki İngilizcedeki 'the' ile eşdeğerdir (definite noun marker).
Kürtçede 14 değişik zaman vardır. Burada aşağıda lafı geçecek olan erjativeye dikkat edilmesi gerekmektedir.
Türkçe | Doğu Kurmanççası | Sorani[32] | İngilizce | İngilizce tanımı |
---|---|---|---|---|
(Ben) giderim | Ez (tim) diçim | (mîn) deçim /derom/erom | I go | Present simple tense |
(Ben) yiyorum | Ez dixwim | (mîn) dexom /exom | I eat | |
(Ben) gidiyorum | Ez diçim | I am going | Present continuous tense | |
(Ben) yiyorum | Ez dixum | |||
(Ben) gittim | Ez çûm | (min) deçim /derom/erom/eçîm | I went | Past simple tense |
(Ben) yedim | Min xwar | (min) xwardim | I ate | |
(Ben) gideceğim | Ezê biçim/herim | (mîn) deçim | I shall go | Future simple tense |
(Ben) yiyeceğim | Ezê bixwim | (min) dexom | I eat |
Not: "Ez dê" kelime grubu, günlük kullanımda "Ez'ê" şeklinde kısaltılır.
Not: Kürtçede Türk alfabesindeki "İ/i" harfinin karşılığı "Î/î" ayrıca "I/ı" harfinin karşılığı ise "I/i"[46] dir.
Şimdiki zaman Kürtçede "di / de" öneğinle (Türkçedeki "iyor" gibi) ve sonunda "im / em" son ekiyle kuruluyor. Kurmançça şivelerinde yöreye göre "de-", "di-" ya da "ti-" kullanılır. Köken olarak bu ekin en eski hali "et-" tir. "Et-" hali 1800 lerde kaydedilen Soranicede İran'ın ortasında konuşulan yerel lehçelerde ve dillerde mevcuttur.[47]
"Gitmek" örneği, burada fiil kökü Kurmanççada yöreye göre ya -ç- dir ya da -her- dir. Soran yörelerinde fiil kökü ya -ç- dir ya da -ro- dur:
Türkçe | Kurmançça | Soranice | Kelhurice |
---|---|---|---|
(Ben) Gidiyorum | Ez diçim | (Min) deçim | (Min) (di)çim |
(Sen) Gidiyorsun | Tu diçî | (To) deçît | (Ti) (di)çîd |
(O) Gidiyor | Ew diçe/ diçêt | (Ew) deçêt | (Ew) (di)çûd |
(Biz) Gidiyoruz | Em diçin/ diçîn | (Ême) deçîn | (Ême) (di)çîm |
(Siz) Gidiyorsunuz | Hûn diçin | (Êwe) deçin | (Êwe) (di)çin |
(Onlar) Gidiyorlar | Ewna diçin | (Ewane) deçin | (Ewane) (di)çin |
Birinci tekil şahısda örnekler. Fiil kökleri çizgilidir:
Kürt dillerinde emir kipi yalnızca "bi-" örneğinde bulunur. En başta bi- öneki gelir, sonra eylem kökü ve bir -e soneki gelir.
Türkçe | Kurmançça | Soranice | Kelhurice |
---|---|---|---|
Yap! | Bike! | Bike! | Bike! |
Ye! | Bixwe! | Bixo! | Bixwe! |
Al! | BIGIRE | Bigre! | Bigre! |
Git! | Biçe! (Here) | Biro! | Biçe! |
Gel! | Bê! (Were) | Bê! | Bê! |
Yaşa! | Bijî! | Bijî! | Bijî! |
Ağla! | Bigrî! | Bigrî! | Bigrî! |
Burada herin ‘gitmek’ (başka zamanlarda kullanılır) ve werin ‘gelmek’ istisnadır.
Kurmanççada yarı ergatif (ayrık özegeçişli) durum sistemi bulunur. Şimdiki zamanda özne yalın nesne eğik durum eki taşırken eylem de özne ile uyum gösterir. Geçmiş zamanda ise özegeçişlilik görülür; yani özne eğik, nesne yalın duruma gelir ve eylem nesne ile uyum gösterir.
Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir. Kürtçe ve Farsçanın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir. Aynı kökten gelen Kürtçe ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Bir kısım sözcükler aynı eski İranca kökenden gelip, zamanla değişik bir evrim sonucu bugün iki dilde tamamen farklı telaffuz edilmektedir.
Türkçe | Kurmançça | Hewramanca(Gorani) | Zazaca | Part Pehlevicesi![21] Orta Farsça[21] | Yeni Farsça | Urduca | Sanskritçe | Yunanca | Portekizce | İtalyanca | İspanyolca | Almanca | Fransızca | İngilizce | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
sıfır (0) | nîn | null | zero | ||||||||||||
bir (1) | yek, êk | yek | yew | êw | êw, êk, yek | yek | eyk | eka | ena | um | uno | uno | eins | un | one |
iki (2) | du/dwudu | duê | di | do | do | do | do | dva | tio | dois | due | dos | zwei | deux | two |
üç (3) | sê/sisê | yerê | hîrê | hrê | sê | se | tin | tri | tria | tres | tre | tres | drei | trois | three |
dört (4) | çar/çhar | çuar | çar | çafâr | çahâr | çehâr | çar | catur | tesera | quatro | quattro | cuatro | vier | quatre | four |
beş (5) | pênc | penc | panc | panc | panz | panc | panç | panca | pende | cinco | cinque | cinco | fünf | cinq | five |
altı (6) | şeş | şiş | şeş | şwah | şaş | şiş | seh | sas | eksi | seis | sei | seis | sechs | six | six |
yedi (7) | heft | hewt | hewt | haft | haft | haft | sat | sapta | epta | sete | sette | siete | sieben | sept | seven |
sekiz (8) | heşt | heşt | heşt | haşt | haşt | haşt | ath | asta | oxto | oito | otto | ocho | acht | huit | eight |
dokuz (9) | neh | no | new | nah | no | noh | no | neva | ennia | nove | nove | nuevo | neun | neuf | nine |
on (10) | deh | de | des | das | dah | deh | des | daça | dheka | dez | dieci | diez | zehn | dix | ten |
Kürt edebiyatı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir.
Kürtçenin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi Kurmançça'dır. Kurmançça lehçesinin 15. yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler Elîyê Herîrî (1009-1080), Hasan Ertuşi (1417-1491), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)'dir. Ehmedê Xanî'in Mem û Zîn adlı ünlü eseri birçok kez yayımlandı. Türkçeye ilk kez 1930'da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M. Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir.
Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile Diyarbakırlı kadın şair Sırrı Hanım (1814-1877) eklenebilir. Kimi yazarlar Osmanlı edebiyatının ünlü isimlerinden Nef'i (1572-1655) ve Nabi (1642-1712)'nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Kürtçenin ilk romanı Şivane Kurmanca (Kürt Çoban) ise 1935 yılında Sovyetler Birliği'nde Ereb Şamilov tarafından yazılmıştır.[48][49][50][51][52][53]
Prof. Qanatê Kurdo'nun belirttiğine göre 1911'de Viyana'da yayınlanan Ezidilerin kutsal kitabı Kitâbü'l-Cilve, Kürtçenin Güney lehçesiyledir. Ona göre bu kitap 11-12. yüzyıllarda, O. L. Vilçevski'ye göre ise 17. yüzyılda yazılmıştır.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.