Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Kan iftirası veya kan suçlaması,[1][2] dini azınlıkların (çoğunlukla Yahudiler) çocukların kanlarını dini ayinlerde ve bayramlarda kullandıkları[1][2][3] yönündeki iftira ve suçlamalardır.[4][5][6] Kan iftirası -kuyu zehirlemek ve ekmek pisletmek iddialarıyla birlikte- Avrupa'da Yahudilere karşı yapılan zulümlere neden oldu.[5]
Bu iftiraya göre Yahudilerin Pesah bayramında matsa yapabilmeleri için insan kanına ihtiyaçları varmış ve Hristiyan çocukların kanını tercih ederlermiş. Sebebi bilinmeyen çocuk ölümlerinden Yahudiler kan iftirasından dolayı sorumlu tutulurdu. Bazen de kurban edildiği iddia edilen kişiler şehit mertebesine konup onun adına kültler oluşturuldu. Hatta bazen de bu kişiler azizleştirildi.
Yahudi folklorüne göre kan iftiraları 16. yüzyılda Rabbi Judah Loew ben Bezalel'in Prag Golem'ini yaratmasının arkasındaki itici güçtür. Çoğu papa kan suçlamalarını direkt veya dolaylı olarak kınamış ve onaylamamıştır.[7] Bu iftiralar bazı Hristiyan gruplar tarafından halen kullanılmaktadır.
Genel olarak kan iftirasının hikâyesi şöyledir:
İlk hikâyelerde dini törenin tek amacı çocuğu öldürmekti fakat zamanla hikâye şeklini değiştirip kan toplamaya dönüştü. İlk toplu zulme sebep olan kan iftirası Norwichli William (ö. 1144) hikâyesidir. Bu hikâye William'ın kanının toplanmasından veya cinayetin dini amaçlı yapılmasından bahsetmez. Lincolnlü Küçük Aziz Hugh'nun (ö. 1255) hikâyesine göre, oğlanın ölüsü çarmıhtan çıkarılıp masaya serildi. Hepatoskopi gibi okült nedenlerle karnı yarılıp iç organları boşaltıldı. Trestolu Simon'un (ö. 1475) hikâyesinde ise çocuğun yüksek bir yer üzerinde baş aşağı tutulup kanının toplandığı vurgulanır.
Amerikan tarihçi Walter Laqueur'e göre;
"Toplamda yaklaşık 150 kan iftirası kaydedilmiştir (binlerce söylentiyi saymıyoruz bile) ve bu tarih boyunca Yahudilerin tutuklanıp öldürülmesiyle sonuçlandı; çoğu Ortaçağ'da gerçekleşti... Olayların hemen hemen hepsinde gerek linç yoluyla gerekse de işkence sonrası mahkeme yoluyla Yahudiler öldürüldü."[8]
Antisemit işkence ve insan kurban hikâyeleri Yahudilik öğretilerine ters düşmektedir. Tora'daki On Emir cinayeti yasaklar. Ayrıca herhangi bir canlının yemekte kanının kullanılması kaşer kurallarına aykırıdır. Kurban edilen hayvanların kanları tüketilemez; kanın akıtılması ve toprakla örtülmesi gerekir.[9] Levililer kitabına göre kurbanın kanı sadece Kudüs Tapınağı'ndaki altara konulabilir -ki Hristiyanların başlattığı kan iftiraları döneminde Tapınak bulunmamaktaydı. Bunun yanı sıra, insan etinin tüketimi de kaşer kurallarına aykırıdır. Hayvan kurbanı antik Yahudilikte yer alırken Tanah ve Yahudi öğretileri insan kurbanının şeytani olduğunu ve pagan Kenanlılarla İbraniler arasındaki fark olduğunu belirtir.[10][11] Yahudilerin bu tip ibadetlerde bulunması yasak olup bu tür ibadetlere bulaşanlar cezalandırılır.[12][13][14][15] Hatta Kohenlerin ölünün bulunduğu odada dahi bulunması yasaktır.[16]
İbrani Üniversitesi Profesörü Israel Jacob Yuval'ın 1993'te yayınladığı makale, kan iftiralarının 12. yüzyılda Birinci Haçlı seferinde Hristiyanların Yahudiler ile ilgili görüşleri nedeniyle ortaya çıkmış olabileceğini savunur. Bazı Yahudiler zorla din değiştirmektense çocuklarını öldürüp intihar etmeyi yeğlemişlerdir. Yuval'ın araştırmasına göre çarpıtılmış Hristiyan raporlarında eğer Yahudiler kendi çocuklarını öldürebiliyorlar ise pekala Hristiyan çocukları da öldürebilecekleri belirtilmiştir. Yuval, Yahudiler içe kapanık yaşadıklarından Avrupa Hristiyanlarının yarattığı kan iftiralarının bir Hristiyan fantezisi olduğu görüşüne karşı çıkar.[17][18]
Yahudilerin kan iftiralarıyla yargılanması 1. yüzyılda başlayıp modern zamanlara kadar devam etmektedir. Aşağıda bunlardan bazıları işlenmiştir.
Kan iftirasının kökenleri 1. yüzyılda yaşamış Greko-Mısır yazar Apion zamanına kadar dayanmaktadır. Apion, Yahudilerin Yunanları tapınaklarında kurban ettiğini iddia etti.[4] Apion'un anti-Yahudi karalamalarına ve çamur atmasına Poseidonius ve Apollonius Molon'un görüşleri eklendi.[19] Sonuç olarak İskenderiye'de 38 yılında saldırılar düzenlendi ve binlerce Yahudi öldü.[20] Sokrates Skolastikus (5.yy), İsa'nın ölümüyle dalga geçercesine bir grup sarhoş Yahudinin Hristiyan bir çocuğu çarmıha gerip çocuk ölene kadar başına musallat olduklarını belirtir.[21]
Norwichli William isimli erkek çocuğu bıçaklanmış bir şekilde bulununca Norwich Yahudilerine kan iftirası atıldı. Efsane bir külte dönüştü, William'a şehitlik unvanı verildi ve yerel kiliseye hacca gelen kalabalık kiliseye varlıklarını sundular. Kalabalık, 1189'da I. Richard'ın taç giyme törenine katılan Yahudi heyetine saldırdı. Bunu, Londra ve York'taki Yahudi katliamları takip etti. Kaleye sığınan birkaç Yahudi dışında Norwich Yahudilerinin hepsi evlerinde 6 Şubat 1190'da öldürülmüş bulundu. Ardından, Yahudiler 1290'da Sınır dışı etme fermanıyla İngiltere'den kovuldular ve 1655'e kadar geri dönmelerine izin verilmedi. 1171'de kan iftirasına maruz kalan Blois Yahudi cemaatinden 31 kişi (bazı kaynaklara göre 40 kişi) yakılarak öldürüldü.[22]
Dönemin ilk kan iftirasıyla ilgili bilgiler Cantimpreli Thomas'ın Bonum Universale de Apibus (ii. 29, § 23) metninde bulunur. Thomas, "Hemen hemen kesindir ki her sene Yahudi cemaat ve şehirler, hangi cemaatin diğer cemaatlere Hristiyan kanı göndereceklerini belirlerler" diye yazdı. Thomas, Yahudilerin peygamberlerinin (sözde) emrini yanlış yorumladığını, dökülecek kanın herhangi bir Hristiyanın değil İsa'nın kanı olması gerektiğini söyledi.
Lincolnlü Küçük Aziz Hugh'un hikâyesi Geoffrey Chaucer tarafından aktarılmasından sonra ün kazandı. Beatrice isimli bir kadının sekiz yaşındaki Hugh isimli oğlu Lincoln'de 31 Temuuz 1255'te kayboldu. Çocuğun kir içindeki cesedi 29 Ağustos'ta Kopin isimli bir Yahudinin kuyusunda bulundu. Lexington'lu hakim John'un kendisine hayatını bağışlayacağını söyleyince Kopin, Hugh'un Yahudilerce çarmıha gerildiğini ve Yahudilerin Lincoln'de bu amaçla toplandığını itiraf etti. İngiltere Kralı III. Henry, hakim John'un sözüne rağmen Kopin'i idam ettirdi. 91 Yahudi Londra'ya gönderildi; 18'i idam edildi ve geri kalanlar Fransiskanların araya girmesiyle serbest bırakıldı.[23]
Pforzheim'de yedi yaşındaki bir kızın cesedi nehirde bir balıkçı tarafından bulundu. Yahudilerden şüphe duyuldu. Yahudilerin cesedin yanına getirilmesiyle cesetteki yaralardan tekrar kan akmaya başladı; cesedin yüzü kızardı ve ceset kollarını kaldırdı. Bu mucizelerin yanı sıra, kızını Yahudilere satan sapkın kadının ifadesi alındı. Olağan yargı sistemi uygulanmadı; burada adı geçen "sapkın kadının" katilin kendisi olma ihtimali vardır. Yargı sistemi tek celsede Yahudileri suçlu buldu.[24] Weissenburg'da bir mucize Yahudileri suçlu bulmak için kanıt olarak kullanıldı. Suçlamaya göre, Yahudiler, cesedi nehirde bulunan bir çocuğu baş aşağı asıp arterlerini kesip kanını topladı. Mucize o ki, alınan önlemlere rağmen cesetten kan beş gün boyunca aktı.
Oberwesel'de de "mucizeler" Yahudiler aleyhine tek kanıt olarak kullanıldı. 11 yaşındaki Werner'in cesedi Rhine nehrinde akıntının tersine gidip Bacharach'a kadar vardı. Buna istinaden Oberwesel ve buraya yakın yerel Yahudi cemaatleri 1286-1289 yılları arasında şiddetlice cezalandırıldılar. Yahudilerin müracaatları üzerine İmparator I. Rudolph, Yahudilere bu yapılanların yanlış olduğuna dair ferman verdi ve cesedin yakılıp küllerinin rüzgarda savrulması emrini verdi. 1423'te Konrad Justinger "Vakayiname"sinde Bern'de 1294'te Rudolp isimli çocuğun Yahudiler tarafından işkence edilip öldürüldüğünü yazdı. 1888'de pastör Jakob Stammler, bu olayın tarihsel olarak imkansız olduğunu açıkladı.[25] Bir varsayıma göre Kindlifresserbrunnen ("Çocuk Yiyen Çeşmesi") Bern'de 1294 dini cinayetine istinaden yapılmıştır.
Babası tarafından, iki yaşındaki Trentolu Simon'un yerel Yahudi cemaatince kaçırılıp öldürüldüğü söylendi. Yerli Yahudilerden 15'i ölümle cezalandırılıp yakıldı. Aziz gözüyle bakılan Simon hakkındaki bu kanaat; Papa V. Sixtus tarafından 1588'de tasdiklendi. Simon'un azizliği dört asır sürdü ve 1965'te Papa VI. Paulus tarafından geri çekildi; Papa gerekçe olarak cinayetin Hristiyan radikaller tarafından işlendiği görüşünü öne sürdü.
La Guardia'nın Kutsal Çocuğu olarak da bilinen Toledolu Christopher'ın iki Yahudî ve üç konverso (Yahudilikten Hristiyanlığa geçenler) tarafından öldürüldüğü iddia edildi. Toplam sekiz kişi idam edildi. Günümüzdeki kabule göre[26] XV. yy. İspanyol Engizisyonu'nun çıkardığı Elhamra Kararnamesi ile Yahudilerin İspanya'dan kovulması için uydurulan bir iddiadır. 1805'te Papa VII. Pius tarafından azizleştirildi fakat sonradan bu sıfat geri alınmasına rağmen bazılarınca hâlâ aziz olarak kabul edilmektedir.
Tyrnau'daki (bugünkü Trnava, Slovakya) olaylarda ise Yahudî kadın ve çocuklara işkence yoluyla saçma ve imkânsız şeyler itiraf ettirildi. İmkânsız olayların itiraf edilmesi, bu kişilerin gördükleri işkenceler sonunda ölmeyi tercih ettiklerini göstermektedir. Erkeklerin âdet gördükleri, bu saçma itiraflardan biridir; bu da Yahudilerin Hristiyan kanı içtiklerini gösterdiğini "kanıtlıyordu".
Bazin'de (bugünkü Pezinok, Slovakya) dokuz yaşındaki bir çocuğun işkence sonucu kan kaybından ölmesi sebebiyle 30 Yahudî; suçlarını itiraf etti ve yakılarak öldürüldüler. Olayın gerçek yüzüyse sonradan ortaya çıktı. Çocuğun sağ olduğu ve olayın suçlayıcısı olan Bazin Kontu Wolf tarafından kaçırıldığı anlaşıldı. Wolf'un bunu yapmasındaki sebep, Yahudi kreditörlerden kurtulmak istemesiydi.
Innsbruck yakınındaki Rinn'de Andreas Oxner (veya Anderl von Rinn) isimli bir çocuğun Yahudi tüccarlarca satın alındığı, şehrin yakınındaki bir ormanda öldürüldüğü ve kanının özenle kaselerde toplandığı söylendi. 17. yüzyılda bu konuyla ilgili bir kült kurulana kadar daha önce (cinayet işlenmeden) kan çekildiği kan iftirasının bir parçası olmamıştı. Rinn kilisesinde bulunan 1575 yılına ait abartılmış metinlerde vaftiz babasının aldığı paranın yapraklara dönüştüğü ve çocuğun mezarında zambak olarak açtığı aktarılmaktadır. Bu kült, varlığını, Innsbruck piskoposu 1994'te resmi olarak yasaklayana kadar sürdürdü.[27]
Rus Ortodoks Kilisesi'nin tek çocuk-azizi Zverki köyünden altı yaşındaki Belostoklu Gavrîl'dir. Kilise tarafından desteklenen efsaneye göre, ebeveynin uzakta olduğu bir ara Pesah bayramından çocuk evinden kaçırıldı. Bialystok Yahudisi Shutko, çocuğu Bialystok'a getirmek, sivri nesneleri ona saplamak, dokuz gün boyunca kanını çekmek, sonra çocuğu Zverki'ye götürüp bir tarlaya bırakmakla suçlandı. Bir kült oluştu ve çocuk 1820'de azizleştirildi. Arda kalan kalıntılar bugün hala hac olarak ziyaret edilmektedir. 27 Temmuz 1997'de Azizler Gününde Belarus televizyonları bu hikâyenin gerçek olduğuna dair bir film yayınladı.[28] Beyaz Rusya'da bu kültün tekrar canlanmasının insan hakları ve dini özgürlük uluslararası raporunda antisemitizm adına tehlikeli bir risk olduğu ifade edildi[29][30][31][32][33] ve BMMYK'ya gönderildi.[34]
1553 veya 1554 sonlarında, Osmanlı Sultanı I. Süleyman bir ferman yayınlayıp resmi olarak Yahudilere yapılan kan iftiralarının geçersiz sayılacağını bildirdi.[44]
2003'te, Hüsnü Mübarek'in baş danışmanlarından biri olan Osam Al-Baz, Mısır gazetesi Al-Ahram'da bir dizi makale yayınladı. Al-Baz, işlediği konular içinde Yahudilere yapılan kan iftirasının kökenine değindi. Dediğine göre, bazı Arap yazarlar ve medya "hatalı ırkçılık yapıp ve Avrupa'da doğan mitleri baz alıp" Yahudilere saldırmaktadır fakat Araplar ve Müslümanlar kitlesel olarak asla antisemit olmamıştır. Halkı, kan iftirası "mit"inin içine düşmemesi için teşvik etmeye çalışmıştır.[45]
Katolik Kilisesi, kan iftirasına ve ölen çocukların adına oluşturulan kültlere karşı tarih boyunca çeşitli tavırlar takınmıştır.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.