เอเชียกลาง

เอเชียกลาง (อังกฤษ: Central Asia) เป็นอนุภูมิภาคในทวีปเอเชียที่มีขอบเขตจากทะเลแคสเปียนทางตะวันตกเฉียงใต้และยุโรปตะวันออกทางตะวันตกเฉียงเหนือถึงจีนตะวันตกและมองโกเลียทางตะวันออก^[4] และจากอัฟกานิสถานและอิหร่านทางใต้ถึงรัสเซียทางเหนือ ประเทศที่อยู่ในเอเชียกลางได้แก่คาซัคสถาน คีร์กีซสถาน ทาจิกิสถาน เติร์กเมนิสถาน และอุซเบกิสถาน^[5]

เอเชียกลาง

พื้นที่	4,003,451 ตารางกิโลเมตร (1,545,741 ตารางไมล์)
ประชากร	75,897,577 (2021) (ที่ 16)[1][2]
ความหนาแน่น	17.43 ต่อตารางกิโลเมตร (45.1 ต่อตารางไมล์)
จีดีพี (อำนาจซื้อ)	1.25 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ (2023)[3]
จีดีพี (ราคาตลาด)	446,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ (2023)[3]
จีดีพีต่อหัว	5,900 ดอลลาร์สหรัฐ (2023; เฉลี่ย)[3] 16,400 ดอลลาร์สหรัฐ (2023; PPP)[3]
เอชดีไอ	0.779 (สูง)
เดมะนิม	ชาวเอเชียกลาง
ประเทศ	5 ประเทศที่ได้รับการรับรอง  คาซัคสถาน  คีร์กีซสถาน  ทาจิกิสถาน  เติร์กเมนิสถาน  อุซเบกิสถาน
ภาษา	ดุงกาน, การากัลปัก, คาซัค, โครยอ-มาร์, คีร์กีซ, มองโกล, รัสเซีย, ทาจิก, เติร์กเมน, อุยกูร์, อุซเบก และอื่น ๆ
เขตเวลา	2 เขตเวลา UTC+05:00: มาตรฐาน: คาซัคสถาน (5 ภูมิภาค), ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน, อุซเบกิสถาน UTC+06:00: มาตรฐาน: คาซัคสถาน (4 นคร, 9 ภูมิิภาค), คีร์กีซสถาน
โดเมนระดับบนสุด	.kg, .kz, .tj, .tm, .uz
รหัสโทรศัพท์	โซน 9 ยกเว้นคาซัคสถาน (โซน 7)
เมืองใหญ่	รายการa อักเตอเบ อันดีจัน อัลมาเตอ อัสตานา อาชกาบัต บิชเคก ดูชานเบ เฟอร์กานา คาราฆันเดอ นามังแกน ซามาร์กันต์ เชิมเกนต์ ทาชเคนต์
รหัส UN M49	143 – เอเชียกลาง 142 – เอเชีย 001 – โลก
a มีประชากรมากกว่า 500,000 คน

ในสมัยก่อนอิสลามถึงอิสลามตอนต้น (ป. ค.ศ. 1000 และก่อนหน้า) ผู้ตั้งถิ่นฐานในเอเชียกลางส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชนอิหร่าน^[6][7] ที่มีประชากรแบกเตรีย ซอกเดีย ฆวารัซม์ที่พูดภาษาอิหร่านตะวันออก และชนกึ่งร่อนเร่ชาวซิทและดาฮา หลังการขยายตัวของชาวเตอร์กิก เอเชียกลางจึงกลายเป็นบ้านเกิดของชาวอุซเบก, คาซัค, ตาตาร์, เติร์กเมน, คีร์กีซ และอุยกูร์ กลุ่มภาษาเตอร์กิกเข้ามาแทนที่กลุ่มภาษาอิหร่านในบริเวณนี้ ยกเว้นบริเวณทาจิกิสถานที่มีผู้พูดภาษาทาจิกอยู่

เอเชียกลางในอดีตมีความเกี่ยวข้องใกล้ชิดกับเส้นทางสายไหม^{[ต้องการอ้างอิง]} โดยทำหน้าที่เป็นทางแยกในการเคลื่อนย้ายผู้คน สินค้า และแนวคิดระหว่างยุโรปกับตะวันออกไกล^[8][9][10] ประเทศในเอเชียกลางส่วนใหญ่ยังคนมีส่วนสำคัญต่อเศรษฐกิจโลก^[11]

นับตั้งแต่กลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 ถึงเกือบปลายคริสต์ศตวรรษที่ 20 เอเชียกลางถูกล่าอาณานิคมโดยชาวรัสเซีย และถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิรัสเซียและภายหลังคือสหภาพโซเวียตที่นำชาวรัสเซียและชาวสลาฟอื่น ๆ อพยพเข้ามายังบริเวณนี้ เอเชียกลางในปัจจุบันเป็นที่ตั้งของผู้ตั้งถิ่นฐานชาวยุโรปขนาดใหญ่ที่ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในคาซัคสถาน แบ่งเป็นชาวรัสเซีย 7 ล้านคน ชาวยูเครน 500,000 คน^[12][13][14] และชาวเยอรมันประมาณ 170,000 คน^[15] นโยบายบังคับเนรเทศสมัยสตาลินยังทำให้มีชาวเกาหลีอาศัยอยู่ในบริเวณนี้มากกว่า 300,000 คน^[16]

เอเชียกลางมีประชากรประมาณ 72 ล้านคนใน 5 ประเทศ ได้แก่: คาซัคสถาน (18 ล้านคน), คีร์กีซสถาน (6 ล้านคน), ทาจิกิสถาน (9 ล้านคน), เติร์กเมนิสถาน (6 ล้านคน) และอุซเบกิสถาน (35 ล้านคน)^[17]

คำนิยาม

แผนที่ทางการเมืองของเอเชียกลางและคอเคซัส (2000)

แผนที่ทางการเมืองสองมิติของเอเชียกลางที่รวมอัฟกานิสถาน

หนึ่งในนักภูมิศาสตร์คนแรกที่ให้เอเชียตกลางเป็นภูมิภาคจำเพาะของโลกคืออเล็คซันเดอร์ ฟ็อน ฮุมบ็อลท์ ของเขตเอเชียกลางมีคำจำกัดความหลายแบบ โดยในอดีต ตัวแปรสำคัญสองประการที่ใช้ในคำจำกัดความทางวิชาการของเอเชียกลางอย่างแพร่หลายคือภูมิศาสตร์ทางการเมืองและวัฒนธรรม^[18] คำนิยามของฮุมบ็อลท์ประกอบด้วยทุกประเทศที่อยู่ในระหว่าง 5° เหนือถึง 5° ใต้ของละติจูด 44.5°เหนือ^[19] ฮุมบ็อลท์กล่าวถึงลักษณะทางภูมิศาสตร์ในภูมิภาคนี้ ได้แก่ ทะเลแคสเปียนทางตะวันตก เทือกเขาอัลไตทางเหนือ และเทือกเขาฮินดูกูชกับปามีร์ทางใต้^[20] เขาไม่ได้ระบุขอบเขตทางตะวันออกของเอเชียกลาง Nikolaĭ Khanykov นักภูมิศาสตร์ชาวรัสเซีย ตั้งคำถามถึงคำนิยามละติจูดของเอเชียกลางและใช้การนับประเทศในภูมิภาคที่ไม่ติดทะเล ซึ่งรวมอัฟกานิสถาน, โฆรอซอน (อิหร่านตะวันออกเฉียงเหนือ), คีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน, อุยกูริสถาน (ซินเจียง) และอุซเบกิสถาน^[21][22][23]

ตำนิยามเอเชียกลางแบบขยาย แก่นกลางได้แก่ 5 รัฐหลังโซเวียตในสีเขียวเข้ม อัฟกานิสถาน ประเทศที่ได้รับการบรรจุเข้าในเอเชียมากที่สุด ยู่ในสีเขียว ภูมิภาคที่บางครั้งถือเป็นส่วนหนึ่งของเอเชียกลางอยู่ในสีเขียวอ่อน

แผนที่เอเชียกลางแสดงเขตแดนตามคำนิยามที่ต่างกัน 3 แบบ (ซึ่งทับซ้อนแนวคิดของเอเชียใต้และตะวันออก)

วัฒนธรรมรัสเซียมีคำที่ใช้เรียกบริเวณนี้ 2 แบบ: Средняя Азия (Srednyaya Aziya หรือ "เอเชียตอนกลาง" คำนิยามแบบแคบกว่าที่รวมเฉพาะดินแดนเอเชียกลางที่ไม่ใช่สลาฟที่ถูกรวมเข้าในชายแดนอดีตรัสเซีย) กับ Центральная Азия (Tsentralnaya Aziya หรือ "เอเชียกลาง" คำนิยามกว้างกว่าที่รวมดินแดนเอเชียกลางที่ไม่เคยเป็นส่วนหนึ่งของอดีตรัสเซีย) คำนิยามหลังรวมประเทศอัฟกานิสถานและ'เตอร์กิสถานตะวันออก'^[24]

คำนิยามที่จำกัดที่สุดคือคำนิยามทางการของสหภาพโซเวียตที่นิยามเอเชียตอนกลางว่าประกอบด้วยคีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน และอุซเบกิสถาน ไม่นับคาซัคสถาน หลังการล่มสลายของสหภาพโซเวียตใน ค.ศ. 1991 ผู้นำอดีตสาธารณรัฐเอเชียกลางของโซเวียต 4 แห่ง พบปะกันที่ทาชเคนต์และประกาศว่าคำนิยามของเอเชียกลางควรรวมคาซัคสถานกับ 4 สาธารณรัฐเดิม นับแต่นั้นมา คำนิยามนี้จึงกลายเป็นคำนิยามเอเชียกลางที่พบได้มากที่สุด

ใน ค.ศ. 1978 ทางยูเนสโกระบุคำนิยามภูมิภาคนี้เป็น "อัฟกานิสถาน, อิหร่านตะวันออกเฉียงเหนือ, ปากีสถาน, อินเดียเหนือ, จีนตะวันตก, มองโกเลีย และสาธารณรัฐเอเชียกลางโซเวียต"^[25]

ภูมิศาสตร์

ชายฝั่งทางใต้ของทะเลสาบอือซึก-เกิล จังหวัดอือซึก-เกิล

เอเชียกลางเป็นภูมิภาคที่มีสภาพภูมิศาสตร์หลากหลาย เช่นทางผ่านและเทือกเขาสูง (เทียนชาน) ทะเลทรายกว้าง (Kyzyl Kum, ทากลามากัน) และโดยเฉพาะสเตปป์หญ้าที่ไม่มีต้นไม้ สเตปป์ที่กว้างขวางในเอเชียกลางกับสเตปป์ในยุโรปตะวันออกถือว่าอยู่ในเขตภูมิศาสตร์เดียวกันที่มีชื่อว่าสเตปป์ยูเรเชีย

พื้นที่ส่วนใหญ่ของเอเชียกลางแห้งหรือขรุขระเกินไปที่จะทำเกษตรกรรม ทะเลทรายโกบีมีขอบเขตจากตีนเทือกเขาปามีร์ 77° ตะวันออก ถึงเทือกเขาต้าซิงอาน 116°–118° ตะวันออก

เอเชียกลางมีความสุดขั้วทางภูมิศาสตร์ดังนั้:

• ทะเลทรายเหนือสุดในโลก (เนินทราย) ที่ Buurug Deliin Els ประเทศมองโกเลีย, 50°18' เหนือ
• ชั้นดินเยือกแข็งคงตัวใต้สุดของซีกโลกเหนือที่Erdenetsogt sum, ประเทศมองโกเลีย, 46°17' เหนือ
• ระยะห่างระหว่างทะเลทรายที่ไม่หนาวเย็นกับชั้นดินเยือกแข็งคงตัวที่สั้นที่สุดในโลก: 770 กิโลเมตร (480 ไมล์)
• ขั้วที่เข้าไม่ถึงในยูเรเชีย

ประชากรส่วนใหญ่หารายได้ผ่านการต้อนปศุสัตว์ ศูนย์อุตสาหกรรมตั้งอยู่ที่ใจกลางนครต่าง ๆ ของภูมิภาค

แม่น้ำสายหลักในภูมิภาคนี้ได้แก่แม่น้ำอามูดาร์ยา ซีร์ดาร์ยา อีร์ติช ฮารี และ Murghab แหล่งน้ำหลักได้แก่ทะเลอารัลและทะเลสาบบัลคัช ทั้งอสงแห่งเป็นส่วนหนึ่งของแอ่งปิดเอเชียกลาง-ตะวันตกขนาดใหญ่ที่รวมทะเลแคสเปียนด้วย

แหล่งน้ำทั้งสองแห่งมีขนาดลดลงในช่วงไม่กี่ทศวรรษเนื่องจากการเปลี่ยนเส้นทางน้ำจากแม่น้ำที่ไหลเข้ามาเพื่อการชลประทานและอุตสาหกรรม น้ำเป็นทรัพยากรที่มีค่าอย่างมากในเอเชียกลางที่แห้งแล้ง และสามารถนำไปสู่ข้อพิพาทระดับนานาชาติที่ค่อนข้างสำคัญได้

แผนที่ภูมิประเทศของเอเชียกลาง

ข้อมูลประเทศและดินแดน

ประเทศ	พื้นที่ ตร.กม.	ประชากร[26] (พ.ศ. 2560)	ความหนาแน่นประชากร ต่อ ตร.กม.	จีดีพีเฉลี่ย (2023)	จีดีพีต่อหัว (2023)	เอชดีไอ (2021)	เมืองหลวง	ภาษาราชการ
คาซัคสถาน	2,724,900	17,987,736	6.3	245.695 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ	12,306 ดอลลาร์สหรัฐ	0.811	อัสตานา	คาซัค, รัสเซีย
คีร์กีซสถาน	199,950	5,955,734	29.7	12.309 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ	1,736 ดอลลาร์สหรัฐ	0.692	บิชเคก	คีร์กีซ, รัสเซีย
ทาจิกิสถาน	142,550	8,734,951	60.4	12.796 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ	1,277 ดอลลาร์สหรัฐ	0.685	ดูชานเบ	ทาจิก, รัสเซีย
เติร์กเมนิสถาน	488,100	5,662,544	11.1	82.624 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ	13,065 ดอลลาร์สหรัฐ	0.745	อาชกาบัต	เติร์กเมน
อุซเบกิสถาน	448,978	36,024,900[27]	69.1	92.332 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ	2,563 ดอลลาร์สหรัฐ	0.727	ทาชเคนต์	อุซเบก

ประชากร

ดูเพิ่ม

• ประวัติศาสตร์เอเชียกลาง

อ้างอิง

1. "World Population prospects – Population division". United Nations. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 February 2019. สืบค้นเมื่อ 16 July 2019.
2. "Overall total population" (xlsx). United Nations. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 February 2020. สืบค้นเมื่อ 16 July 2019.
3. International Monetary Fund. "World Economic Outlook Database, April 2023". International Monetary Fund.
4. "Mongolia | History, Capital, Map, Flag, Language, Population, Size, & Facts | Britannica". www.britannica.com (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 8 June 2020. สืบค้นเมื่อ 21 January 2022.
5. "Central Asia | Britannica". www.britannica.com (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 7 November 2020. สืบค้นเมื่อ 21 January 2022.
6. Bosworth, C. E. (1990). "CENTRAL ASIA iv. In the Islamic Period up to the Mongols". ใน Yarshater, Ehsan (บ.ก.). Encyclopædia Iranica, Volume V/2: C̆ehel Sotūn, Isfahan–Central Asia XIII. London and New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 169–172. ISBN 978-0-939214-69-3. In early Islamic times Persians tended to identify all the lands to the northeast of Khorasan and lying beyond the Oxus with the region of Turan, which in the Šāh-nāma of Ferdowsī is regarded as the land allotted to Ferēdūn's son Tūr. The denizens of Tūrān were held to include the Turks, in the first four centuries of Islam essentially those nomadizing beyond the Jaxartes, and behind them the Chinese (see Kowalski; Minorsky, "Tūrān"). Tūrān thus became both an ethnic and a geographical term, but always containing ambiguities and contradictions, arising from the fact that all through Islamic times the lands immediately beyond the Oxus and along its lower reaches were the homes not of Turks but of Iranian peoples, such as the Sogdians and Khwarezmians.
7. C.E. Bosworth, "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the establishment of Islam", in History of Civilizations of Central Asia, Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, edited by M. S. Asimov and C. E. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ./UNESCO Publishing, 1999. excerpt from page 23: "Central Asia in the early seventh century, was ethnically, still largely an Iranian land whose people used various Middle Iranian languages.".
8. Silkroad Foundation, Adela C.Y. Lee. "Travelers on the Silk Road". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 25 May 2017. สืบค้นเมื่อ 14 November 2014.
9. Ta'lim Primary 6 Parent and Teacher Guide (p. 72) – Islamic Publications Limited for the Institute of Ismaili Studies London
10. Phillips, Andrew; James, Paul (2013). "National Identity between Tradition and Reflexive Modernisation: The Contradictions of Central Asia". National Identities. 3 (1): 23–35. doi:10.1080/14608940020028475. S2CID 146570543. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 7 January 2022. สืบค้นเมื่อ 13 December 2017. In Central Asia the collision of modernity and tradition led all but the most deracinated of the intellectuals-clerics to seek salvation in reconstituted variants of traditional identities rather than succumb to the modern European idea of nationalism. The inability of the elites to form a united front, as demonstrated in the numerous declarations of autonomy by different authorities during the Russian civil war, paved the way, in the early 1920s for the Soviet re-conquest of the Central Asia in the early 1920s.
11. Frankopan, Peter (March 2017). The Silk Roads: A New History of the World (First Vintage Books ed.). New York: Vintage Books. pp. xv–xvi. ISBN 978-1-101-94633-6.
12. Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей เก็บถาวร 16 มีนาคม 2010 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. Demoscope.ru. Retrieved on 29 July 2013.
13. "5.01.00.03 Национальный состав населения" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 6 February 2009.
14. Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы เก็บถาวร 7 สิงหาคม 2011 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. Demoscope.ru (20 January 2000). Retrieved on 29 July 2013.
15. Trochev, Alexei (22 February 2018), Horne, Cynthia M.; Stan, Lavinia (บ.ก.), "Transitional Justice Attempts in Kazakhstan", Transitional Justice and the Former Soviet Union (1 ed.), Cambridge University Press, pp. 88–108, doi:10.1017/9781108182171.005, ISBN 978-1-108-18217-1, เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 April 2023, สืบค้นเมื่อ 4 December 2020
16. "Central Asia's Koreans in Korea: There and (Mostly) Back Again". openDemocracy (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 9 January 2021. สืบค้นเมื่อ 12 August 2021.
17. "Демографическая ситуация" (PDF). Statistika qo'mitasi. Retrieved 19 March 2019.
18. Mehmet Akif Okur (2014), pp. 74–75.
19. Dani, A. H. (1993). History of Civilizations of Central Asia: The Dawn of Civilization: Earliest Times to 700 B.C. (ภาษาอังกฤษ). UNESCO. ISBN 978-92-3-102719-2. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 April 2023. สืบค้นเมื่อ 9 November 2020.
20. Humboldt, Alexander von (1843). Asie centrale (ภาษาฝรั่งเศส). Paris, Gide. p. 17.
21. Cummings, Sally N. (2013). Understanding Central Asia: Politics and Contested Transformations (ภาษาอังกฤษ). Routledge. ISBN 978-1-134-43319-3. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 April 2023. สืบค้นเมื่อ 9 November 2020.
22. Saez, Lawrence (2012). The South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC): An emerging collaboration architecture (ภาษาอังกฤษ). Routledge. ISBN 978-1-136-67108-1. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 April 2023. สืบค้นเมื่อ 9 November 2020.
23. Cornell, Svante E. Modernization and Regional Cooperation in Central Asia: A New Spring? (PDF). Central Asia-Caucasus Institute and the Silk Road Studies. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 8 November 2020. สืบค้นเมื่อ 1 April 2020.
24. Cornell, Svante E. Modernization and Regional Cooperation in Central Asia: A New Spring? (PDF). Central Asia-Caucasus Institute and the Silk Road Studies. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 8 November 2020. สืบค้นเมื่อ 1 April 2020. Russian scholars who used the term 'Middle Asia' synonymously with Turkestan used 'Central Asia' largely to refer to areas outside Russian control, including Afghanistan and 'East Turkestan'.
25. Mayor, Federico (1992). "Preface". ใน Dani, A. H.; Masson, V. M. (บ.ก.). The Dawn of Civilization, Earliest Times to 700 B.C. History of Civilizations of Central Asia. Vol. 1. Paris: UNESCO Publishing. pp. 7–9. ISBN 9789231027192. OCLC 28186754. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 4 November 2022. สืบค้นเมื่อ 21 October 2023. p. 8: Subsequently, at a UNESCO meeting held in 1978, it was agreed that the study on Central Asia should deal with the civilizations of Afghanistan, north-eastern Iran, Pakistan, northern India, western China, Mongolia and the Soviet Central Asian Republics.{{cite book}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (ลิงก์)
26. "การประเมินประชากรโลก พ.ศ. 2560". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. สืบค้นเมื่อ 10 September 2017.
27. "Demographics of the Republic of Uzbekistan (January–December 2022)" (ภาษาอุซเบก). stat.uz. 28 January 2023.

ข้อมูล

• Mehmet Akif Okur (2014). "Classical Texts of the Geopolitics and the "Heart of Eurasia". Journal of Turkish World Studies. XIV (2): 73–104. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 March 2022. สืบค้นเมื่อ 5 July 2015. เก็บถาวร 4 มีนาคม 2016 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
•  บทความนี้รวมข้อความจากงานที่มีเนื้อหาเสรี (free content) ลิขสิทธิ์ภายใต้ CC BY-SA IGO 3.0 ข้อความนำมาจาก UNESCO Science Report: towards 2030, 365–387, UNESCO, UNESCO Publishing.

แหล่งข้อมูลอื่น

• เอเชียกลาง ที่ Encyclopædia Iranica
• Central Asia ethnicity, languages, and religious composition maps at Columbia University
• General Map of Central Asia I – World Digital Library a historic map from 1874
• The Central Asian Chronicles