Uhispania

Uhispania (Kihispania: España; Kiingereza: Spain) ni nchi ya Ulaya ya kusini-magharibi. Imepakana na Ufaransa, Andorra, Ureno na eneo la Kiingereza la Gibraltar.

Reino de España
Ufalme wa Hispania

Bendera Nembo
Kaulimbiu ya taifa: Plus Ultra (Kilatini kwa "Mbele na zaidi")
Wimbo wa taifa: Marcha Real au Marcha Granadera
Mji mkuu	Madrid 40°26′ N 3°42′ W
Mji mkubwa nchini	Madrid
Lugha rasmi	Kihispania(1)
Serikali Mfalme Waziri Mkuu	Ufalme wa kikatiba Felipe VI Pedro Sánchez
Kuungana kwa nchi Kungana kwa ndoa za wafalme Maungano Hali halisi Kisheria	1516 1716 1812
Eneo  - Jumla  - Maji (%)	504,782 km² (ya 50) 1.04%
Idadi ya watu  - 2018 kadirio  - 2001 sensa  - Msongamano wa watu	46.733.038 (ya 30) 40,847,371 92/km² (ya 112)
Fedha	Euro (€)(2) (EUR)
Saa za eneo  - Kiangazi (DST)	CETKigezo:Footnote (UTC+1) CEST (UTC+2)
Intaneti TLD	.es
Kodi ya simu	+34 -
Kigezo:Fnb Majimbo ya kujitawala ya Hispania yanatumia lugha za: Kikatalunya/Kivalencia, Kibaski na Kigalicia pamoja na Kihispania. Katika Bonde la Val d'Aran lahaja ya Kiarani ya lugha ya Kioksitani ni lugha rasmi pamoja na Kihispania; Kigezo:Fnb Hadi 1999: Peseta Kigezo:Fnb Ispokuwa Visiwa vya Kanari

Kuna pwani ndefu ya Bahari ya Mediteranea na pia ya Atlantiki.

Uhispania bara ni sehemu kubwa ya rasi ya Iberia. Visiwa vya Baleari kwenye Mediteranea na Visiwa vya Kanari katika Atlantiki pamoja na miji ya Afrika ya Kaskazini Ceuta na Melilla ni sehemu za Uhispania.

Mji mkuu ni Madrid ambayo ni pia mji mkubwa wa nchi.

Eneo la nchi ni km² 505,990 nalo lina wakazi 47,450,795 (sensa ya mwaka 2020).

Mfalme Felipe VI amevaa taji mwaka 2014, akishika nafasi ya baba yake Juan Carlos I, anayeheshimiwa sana kwa sababu aliongoza taifa katika mabadiliko ya kutoka udikteta wa jenerali Francisco Franco kuelekea demokrasia. Hasa tendo la mfalme la kuzuia mapinduzi wa kijeshi linakumbukwa sana.

Muundo wa serikali ni Ufalme wa Kikatiba, hivyo kisheria madaraka ya mfalme ni madogo.

Utawala umo mikononi mwa serikali inayochaguliwa na bunge linaloitwa "Las Cortes likichaguliwa kwa kura za kidemokrasia.

Historia

Historia ya awali

Wakazi wa kwanza waliojulikana kwa jina kuwa waliishi Uhispania walikuwa Wakelti.

Wafoinike

Katika karne za KK Wafoinike walianzisha miji kwenye pwani na kuchimba madini hasa shaba na fedha.

Waroma

Waroma wa Kale walivamia na kutawala Uhispania kwa karne kadhaa wakileta lugha yao ya Kilatini kilichopata kuwa msingi wa lugha za kisasa za Uhispania. Kibaski pekee si lugha ya Kirumi.

Katika karne ya 5 makabila ya Kigermanik walivamia Dola la Roma pamoja na Uhispania. Kati yao Wavandali na Wavisigothi walitawala sehemu kubwa ya Uhispania.

Waarabu

Tangu mwaka 711 jeshi la Waarabu Waislamu liliingia kutoka Afrika ya Kaskazini na kutwaa sehemu kubwa ya Uhispania hadi karibu milima ya Pirenei, lakini watawala wa maeneo kadhaa katika kaskazini walijihami na kufaulu kudumisha uhuru wao.

Waarabu walileta fani nyingi za maendeleo nchini.

Katika kipindi cha vita cha karne nyingi Wakristo wa Kaskazini walifaulu polepole kuwarudisha nyuma Waarabu hadi kusini kwa nchi.

Hatimaye mwaka 1492 mfalme Boabdil wa Granada, mji wa mwisho wa Waarabu, alishindwa na mfalme Ferdinand II wa Aragon na malkia Isabella wa Kastilia.

Makoloni ya Amerika

Wiki chache kabla ya kushinda huko Granada wafalme wa Uhispania walimkubalia nahodha Kristoforo Kolumbus kutafuta njia ya kufika Bara Hindi kupitia magharibi. Badala ya kufika India Kolumbus alifika kwenye visiwa vya Amerika ya Kati.

Huo ulikuwa mwanzo wa upanuzi wa Uhispania katika "Dunia Mpya" ya Amerika. Wahispania walijenga dola kubwa la kikoloni na kutwaa karibu Amerika ya Kusini yote pamoja na Amerika ya Kati na Mexiko hadi sehemu za kusini za Marekani ya leo.

Katika miaka mia tatu iliyofuata Uhispania ilitajirika sana kutokana na maliasili ya Amerika.

Vita vya Marekani dhidi ya Uhispania

Vita hivyo vilitokea mwaka 1898. Vilianza kwa shambulizi la Marekani tarehe 25 Aprili dhidi ya Puerto Rico vilivyokuwa koloni la Uhispania na kuishia tarehe 12 Agosti 1898, jeshi la Uhispania huko Manila (Ufilipino) liliposalimu amri.

Vita hivyo vilikuwa mwanzo wa Marekani kufuata siasa ya nje ya upanuzi hata katika maeneo ya mbali. Kabla ya vita hivyo Marekani ilishughulika kupanua eneo lake kwenye bara la Amerika ya Kaskazini dhidi ya wakazi asilia na dhidi ya Mexiko.

Marekani ilitumia nafasi ya ghasia ya wenyeji wa Kuba dhidi ya utawala wa kikoloni wa Uhispania.

Baada ya mlipuko kwenye manowari ya Marekani USS Maine katika bandari ya Havana, Marekani ilitangaza vita dhidi ya Uhispania ingawa sababu ya mlipuko haijajulikana hadi leo ilikuwa nini.

Uhispania haikuweza kushindana na manowari na silaha za Marekani zilizokuwa zimeendelea kiteknolojia.

Pia Marekani ilikuwa karibu na mahali pa vita na Uhispania ilishindwa kuongeza wanajeshi na silaha.

Hivyo Marekani ilitwaa makoloni ya Uhispania ya Puerto Rico, Kuba na Ufilipino.

Jiografia

Ramani ya Uhispania.

Majimbo ya kujitawala

Ramani ya majimbo 17 ya Uhispania.

Bendera	Jimbo la kujitawala	Mji mkuu wa jimbo	Rais wa jimbo	Bunge la jimbo	Vyama tawala jimboni	Viti katika seneti	Eneo(km2)	Wakazi (2019)	Msongamano (/km2)	GDP kwa mkazi (kwa euro)	Hali
	Andalusia	Seville	Juan Manuel Moreno (PP)	Parliament of Andalusia	PP, Cs	41 (9 RA, 32 DE)	87,268	8,414,240	96	19,107	Nationality
	Catalonia	Barcelona	Pere Aragonès (Republican Left of Catalonia)	Parliament of Catalonia	ERC, Junts, PDeCAT (until 2020)	24 (8 RA, 16 (DE)	32,114	7,675,217	239	30,426	Nationality
	Jimbo la Madrid	Madrid	Isabel Díaz Ayuso (PP)	Assembly of Madrid	PP, C's (until 2021)	14 (7 RA, 4 DE)	8,028	6,663,394	830	35,041	Region
	Jimbo la Valencia	Valencia	Ximo Puig (PSOE)	Valencian Cortes	PSOE, Compromís, Unides Podem	17 (5 RA, 12 DE)	23,255	5,003,769	215	22,426	Nationality
	Galicia	Santiago de Compostela	Alberto Núñez Feijóo (PP)	Parliament of Galicia	PP	19 (3 RA, 16 DE)	29,574	2,699,499	91	23,183	Nationality
	Castilia na León	Valladolid (de facto seat of institutions)	Alfonso Fernández Mañueco (PP)	Cortes of Castile and León	PP, Cs	39 (3 RA, 36 DE)	94,223	2,399,548	25	24,031	Historical region
	Nchi ya Kieuskara	Vitoria-Gasteiz (de facto seat of institutions)	Iñigo Urkullu (PNV)	Basque Parliament	PNV, PSOE	15 (3 RA, 12 DE)	7,234	2,207,776	305	33,223	Nationality
	Castilla–La Mancha	Toledo	Emiliano García-Page (PSOE)	Cortes of Castilla–La Mancha	PSOE	23 (3 RA, 20 DE)	79,463	2,032,863	26	20,363	Region
	Visiwa vya Kanari	Santa Cruz de Tenerife and Las Palmas de Gran Canaria	Ángel Víctor Torres (PSOE)	Parliament of the Canary Islands	PSOE, NCa, Podemos, ASG	14 (3 RA, 11 DE)	7,447	2,153,389	289	20,892	Nationality
	Jimbo la Murcia	Murcia	Fernando López Miras (PP)	Regional Assembly of Murcia	PP, Cs (until 2021)	6 (2 RA, 4 DE)	11,313	1,493,898	132	21,269	Region
	Aragon	Zaragoza	Javier Lambán (PSOE)	Aragonese Corts	PSOE, Podemos, CHA, PAR	14 (2 RA, 12 DE)	47,719	1,319,291	28	28,151	Nationality
	Extremadura	Mérida	Guillermo Fernández Vara (PSOE)	Assembly of Extremadura	PSOE	10 (2 RA, 8 DE)	41,634	1,067,710	26	18,469	Region
	Visiwa vya Baleari	Palma	Francina Armengol (PSOE)	Parliament of the Balearic Islands	PSOE, Podemos-EUIB, Més	7 (2 RA, 5 DE)	4,992	1,149,460	230	27,682	Nationality
	Ufalme mdogo wa Asturias	Oviedo	Adrián Barbón (PSOE)	General Junta of the Principality of Asturias	PSOE	6 (2 RA, 4 DE)	10,604	1,022,800	96	22,789	Historical region
	Jimbo la Navarra	Pamplona	María Chivite (PSOE)	Parliament of Navarre	PSN, GBai, Podemos	5 (1 RA, 4 DE)	10,391	654,214	63	31,389	Nationality
	Cantabria	Santander	Miguel Ángel Revilla (PRC)	Parliament of Cantabria	PRC, PSOE	5 (1 RA, 4 DE)	5,321	581,078	109	23,757	Historical region
	La Rioja	Logroño	Concha Andreu (PSOE)	Parliament of La Rioja	PSOE, Podemos	5 (1 RA, 4 DE)	5,045	316,798	63	27,225	Region

R.A: Regionally appointed; D.E: Directly elected.

Miji ya kujitawala

Bendera	Mji wa kujitawala	Meya	Halmashauri	Vyama tawala mjini	Viti katika seneti	Eneo (km2)	Wakazi (2019)	Msongamano (/km2)	GDP kwa mkazi (kwa euro)
	Melilla	Eduardo de Castro (Cs)	Assembly of Melilla	CpM, PSOE, Cs	2 (DE)	12.3	86,487	7,031	16,981
	Ceuta	Juan Jesús Vivas (PP)	Assembly of Ceuta	PP	2 (DE)	18.5	84,777	4,583	19,335

Marundiko ya miji mikubwa

• Madrid ni mji mkuu - wakazi 6,052,247 (2018)
• Barcelona katika Catalonia - wakazi 5,030,679
• Valencia - wakazi 1,959,084
• Sevilia katika Andalusia - wakazi 1,539,018
• Malaga katika Andalusia - wakazi 974,822
• Bilbao katika nchi ya Kieuskara - wakazi 910,843
• Asturias kati - wakazi 835,053
• Zaragoza katika Aragon- wakazi 771,246

Watu

Wakazi walio wengi (84.8%) ni Wahispania asili, lakini uhamiaji mkubwa wa miaka ya mwisho umeleta watu wengi hasa kutoka Amerika ya Kilatini, Afrika Kaskazini, Ulaya Mashariki n.k.

Lugha rasmi ni Kihispania inayozungumzwa nyumbani na 74% za watu lakini majimbo 17 yamepewa mamlaka ya kujitawala katika mambo mbalimbali pamoja na sera za kiutamaduni, hivyo lugha za Kikatalunya (17%), Kigalicia (7%), Kibaski (2%) na Kioccitan zimekuwa lugha rasmi za kijimbo pamoja na Kihispania.

Wahispania walio wengi (61%) ni waamini wa Kanisa Katoliki. 34% hawana dini yoyote.

Picha

• 
  Daraja lililojengwa zamani za Dola la Roma huko Cordoba
• 
  Mezquita (=msikiti wa zamani) huko Cordoba
• 
  Kanisa la Sagrada Familia mjini Barcelona
• 
  Madrid
• 
  Uwanja wa Kastilia na "Puerta de Europa" (Geti la Ulaya) mjini Madrid
• 
  Valencia
• 
  Tenerifa
• 
  Mlima Alto de Angliru
• 
  Kisiwa cha Deva kinavyoonekana kutoka Rasi Vidrias

Tazama pia

• Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
• Orodha ya miji ya Uhispania
• Mikoa ya Uhispania

Viungo vya nje

WikiMedia Commons

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Spain

• Spain entry at The World Factbook
• Spain from UCB Libraries GovPubs
• Uhispania katika Open Directory Project
• Spain from the BBC News
• Key Development Forecasts for Spain from International Futures

Serikali

• E-Government portal for Spain

Ramani

• Wikimedia Atlas of Spain

Utalii

• Official tourism portal for Spain

Nchi za Umoja wa Ulaya
Austria | Bulgaria | Eire | Estonia | Hispania | Hungaria | Italia | Kroatia | Kupro | Latvia | Lituanya | Luxemburg | Malta | Polandi | Slovakia | Slovenia | Romania | Ubelgiji | Ucheki | Udeni | Ufaransa | Ufini | Ugiriki | Uholanzi | Ujerumani | Ureno | Uswidi

Makala hii kuhusu maeneo ya Hispania bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Uhispania kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.