Indeksi i zhvillimit njerëzor

Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (HDI ose Human Development Index ) është një statistikë e përbërë nga tregues të ndryshëm që shërben si indikator i renditjes së vendeve sipas nivelit të "zhvillimit njerëzor" dhe i ndan ato në vende të zhvilluara (zhvillim i lartë), vende në zhvillim (zhvillim mesatar), dhe vende të pazhvilluara (zhvillim i ulët). Statistika përbëhet nga statistikat e Jetëgjatësisë, Edukimit dhe PKB (Prodhimi Kombëtar Bruto).

World map representing the inequality-adjusted Human Development Index categories (based on 2018 data, published in 2019).^[1]

0.800–1.000 (very high)   0.700–0.799 (high)   0.550–0.699 (medium)

0.350–0.549 (low)   Data unavailable

Origjina e HDI

Origjina e HDI duhet gjetur në Raportin e Zhvillimit Njerëzor (HDR) që gjendet në Programin për Zhvillim të Kombeve të Bashkuara (UNDRP). Këto programe u filluan në vitin 1990 nga Mahbub ul Haq dhe ka qëllimin e caktuar: "për të zhvendosur fokusin e zhvillimit ekonomik nga llogaritja e të ardhurave kombëtare drejt politikave të përqendruara ndaj popullit."^[2].

Për të krijuar HDR, Haq mblodhi bashkë një grup të njohur ekonomistësh si : Paul Streeten, Frances Stewart, Gustav Ranis, Keith Griffin, Sudhir Anand, and Meghnad Desai. Por ishte puna e Amartya Sen që dha thelbin e konceptit. Haq ishte i sigurt se një përzierje e matësve të zhvillimit njerëzor do të duhej për të bindur publikun, akademikët dhe politik-bërësit kështu që ata mund të vlerësonin zhvillimin jo vetëm nga ana ekonomike por gjithashtu edhe nga përmirësimet në mirëqenien e njerëzve. Sen fillimisht e kundërshtoi këtë ide, por ai e ndihmoi Haq për të krijuar Indeksin e Zhvillimit Njerëzor (HDI). Sen ishte i shqetësuar për shkak se ishte e vështirë të kapje tërë kompleksitetin e faktorëve njerëzorë në një tregues të vetëm por Haq e bindi atë se vetëm një numër i vetëm mund të tërhiqte vëmendjen e politik-bërësve nga përqendrimi ekonomik deri në mirëqenien e njerëzve.^[3][4]

HDI është përdorur nga Organizata e Kombeve të Bashkuara që nga viti 1990.

Tre dimensionet e HDI VOLL HD

HDI kombinon tre dimensione:

• Jetëgjatësia në lindje, një tregues i shëndetit dhe jetëgjatësisë së popullatës.
• Dija dhe edukimi, të matura nga shkalla e analfabetizmit të të rriturve dhe disa statistika të tjera.
• Standardi i jetesës, të matura nga prodhimi kombëtar bruto për frymë.

Metodologjia

Tendenca e HDI mes viteve 1975 dhe 2004

OECD   Qendrore dhe Evropa lindore, dhe CIS (ish vendet e Bashkimit Sovjetik   Amerika Latine dhe Karaibet   Azia Lindore

Arabia   Azia Jugore   Afrika Sub-Sahariane

Formula që përcakton HDI është shpallur nga Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDRP)^[5] Në përgjithësi, për të transformuar një variabël të papërpunuar, le të themi ${\displaystyle x}$, në një tregues pa njësi ndërmjet 0 dhe 1, përdoret formula e mëposhtme:

• ${\displaystyle x}$-index = ${\displaystyle {\frac {x-\min \left(x\right)}{\max \left(x\right)-\min \left(x\right)}}}$

ku ${\displaystyle \min \left(x\right)}$ dhe ${\displaystyle \max \left(x\right)}$ janë vlerat më të ulëta dhe më të larta që variabla ${\displaystyle x}$ mund të marrë, respektivisht.

HDI pastaj përfaqëson një shumë uniformë ⅓ e kontribuar nga secili prej këtyre treguesve:

• Treguesi i Jetëgjatësisë = ${\displaystyle {\frac {LE-25}{85-25}}}$
• Treguesi i Edukimit = ${\displaystyle {\frac {2}{3}}\times ALI+{\frac {1}{3}}\times GEI}$
  • Treguesi i Analfabetizmit i të Rriturve = ${\displaystyle {\frac {ALR-0}{100-0}}}$
  • Raporti Bruto i Rregjistrimeve (në shkollë) = Nuk e kuptoj (MathML: Invalid response ("Math extension cannot connect to Restbase.") from server "http://localhost:6011/sq.wikipedia.org/v1/":): {\displaystyle \frac{CGER - 0}{100 - 0}}
• GDP = ${\displaystyle {\frac {\log \left(GDPpc\right)-\log \left(100\right)}{\log \left(40000\right)-\log \left(100\right)}}}$

Raporti i 2009

Raporti i 2009 u lëshua në 5 tetor 2009 dhe mbulon periudhën e vitit 2007. U titullua "Kapërcimi pengesave: Ndryshimi dhe zhvillimi njerëzor". Vendet e para në HDI u grupuan në një kategori te re të quajtur "Zhvillim Njerëzor Shumë i Lartë".^[6] Ato janë:

Norvegjia 0.971 ( 1) Australia 0.970 ( 2) Islanda 0.969 (▼ 2) Kanadaja 0.966 (▼ 1) Irlanda 0.965 () Hollanda 0.964 () Suedia 0.963 () Franca 0.961 ( 3) Japonia 0.960 () Zvicra 0.960 () Luksemburgu 0.960 (▼ 3) Finlanda 0.959 ( 1) Shtetet e Bashkuara të Amerikës 0.956 (▼ 1)

Austria 0.955 ( 2) Spanja 0.955 () Danimarka 0.955 (▼ 2) Belgjika 0.953 () Italia 0.951 ( 1) Lihtenshtajni 0.951 (▼ 1) Zelanda e Re 0.950 () Mbretëria e Bashkuar 0.947 () Gjermania 0.947 () Singapori 0.944 ( 1) Hong Kongu 0.944 (▼ 1) Greqia 0.942 () Koreja e Jugut 0.937 ()

Izraeli 0.935 ( 1) Andora 0.934 (▼ 1) Sllovenia 0.929 () Brunei 0.920 () Kuvaiti0.916 () Qipro 0.914 () Katari 0.910 ( 1) Portugalia 0.909 (▼ 1) Emiratet e Bashkuara Arabe 0.903 ( 2) Republika Çeke 0.903 () Barbados 0.903 ( 2) Malta 0.902 (▼ 3)

70. Shqipëria 0.814 ()

Shih edhe

• Lista e shteteve sipas Indeksit të Zhvillimit Njerëzor

Burim i të dhënave

1. "Human Development Report 2019 – "Human Development Indices and Indicators"" (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. fq. 22–25. Marrë më 9 dhjetor 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. Haq, Mahbub ul. 1995. Reflections on Human Development. Neë York: Oxford University Press.
3. Sakiko Fukuda-Parr The Human Development Paradigm: operationalizing Sen’s ideas on capabilities Feminist Economics 9(2 – 3), 2003, 301 – 317
4. United Nations Development Programme. 1999. Human Development Report 1999. New York:Oxford University Press.
5. "Definition, Calculator, etc. at UNDP site". Arkivuar nga origjinali më 20 dhjetor 2007. Marrë më 22 shkurt 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
6. http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf Human Development Report 2009[ (p. 171, 204)