Mbretëria e Danimarkës

Mbretëria e Danimarkës (danisht: Kongeriget Danmark ose Danmarks Rige; faroisht: Kongsríki Danmarkar; grenlandisht: Kunngeqarfik Danmarki) është një vend dhe i referohet zonës në të cilën monarku i Danimarkës është kreu i shtetit. Ajo përbëhet nga Danimarka metropolitane - territori i mbretërisë në Evropën kontinentale - dhe dy rajone autonome të mbretërisë: Ishujt Faroe në Atlantikun e Veriut dhe Grenlanda në Amerikën e Veriut.^[14]

Mbretëria e Danimarkës Kongeriget Danmark (Danisht) Kongsríki Danmarkar (Faroisht) Kunngeqarfik Danmarki (Grelandisht)
Flamuri Stema
Himne: Der er et yndigt land (Shqip: "Ka një vend të bukur") Kong Christian stod ved højen mast[a] (Shqip: "Mbreti Kristian qëndroi pranë direkut të lartë")
Në drejtim të akrepave të orës nga lart majtas (përmasat jo në shkallë): hartat e Grenlandës, Ishujt Faroe, Danimarkë
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh	Kopenhaga[b]
Gjuhët zyrtare	Danisht
Gjuhët e njohura rajonale	Faroisht Grenlandisht Gjermanisht[c]
Nofka	Danez Grenlandez Faroez
Vendet (pjesët jo-sovrane)	Danimarka Ishujt Faroe Grenlanda
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Monarki kushtetuese parlamentare unitare e devoluar
• Monarku	Frederik X
• Kryeministri	Mette Frederiksen
• Kryeministri i Ishujve Faroe	Aksel V. Johannesen
• Kryeministri i Grenlandës	Múte Bourup Egede
Kuvendi	Folketing (Danimarka) Løgting (Ishujt Faroe) Inatsisartut (Grenlanda)
Historia
• Bashkimi	rr. 965[4]
• Faroese home rule	24 mars 1948<[5]
• Greenlandic home rule	1 maj 1979[6]
• Faroese takeover act	29 korrik 2005[7][8]
• Greenlandic self rule	21 qershor 2009
Sipërfaqja
• Danimarka	2,220,093 km2 (857,183 sq mi) (12th)
• Ishujt Faroe	1,396
• Grenlanda	2,166,086
Popullsia
• Përllogaritje Q2 2023	6,049,579 (112-të)
• Danimarka	5,941,388[9]
• Grenlanda dhe Ishujt Faroe	108,191[10][11]
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2022
• Gjithsej	€380 billion[12]
• Për kokë banori	€62,814
Monedha	Krona daneze[d] (DKK) Krona faroeze
Të dhëna të tjera
IZHNJ (2021)	0.948 shumë i lartë
Zona kohore	List UTC+1 (CET) (Danimarka) UTC (WEST) (Ishujt Faroe) UTC-4 to 0 (AST, WGT, EGT, GMT) (Grenlanda)
• Verës	List UTC+2 (CEST) (Danimarka) UTC+1 (WEST) (Ishujt Faroe) UTC-3 to 0 (ADT, WGST, EGST, GMT) (Grenlanda)
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	3 kode[13] +45      (Danimarkë) +298    (Ishujt Faroe) +299    ( Grenlandë)
Kodi ISO 3166	DK
Kodi i internetit TLD	3 TLDs .dk  (Danimarka)[e] .fo  (Ishujt Faroe) .gl  (Grenlanda)

Mbretëria e Danimarkës nuk është një federatë; është një koncept që përfshin tre sistemet ligjore autonome të Danimarkës, Ishujt Faroe dhe Grenlandë, të bashkuara nën monarkun e saj. Mbretëria e Danimarkës është një shtet sovran unitar. Ajo ka pretendime territoriale Arktik në Oqeanin Arktik: vende të ndryshme pranë Polit të Veriut. Në mënyrë kushtetuese, Mbretëria e Danimarkës përfshin mbretërinë ose vendin, por Ishujt Faroe dhe Grenlanda kanë një shkallë të zgjeruar autonomie për të qeverisur marrëdhëniet e tyre.

Ishujt Faroe dhe Grenlanda kanë qenë nën Kurorën e Danimarkës që nga viti 1397 (de facto) kur u ratifikua Bashkimi i Kalmarit, dhe pjesë e Mbretërisë Daneze që nga viti 1814 (de jure). Megjithatë, për shkak të identiteteve të tyre të veçanta historike dhe kulturore, këto pjesë të Mbretërisë tani kanë një shkallë të gjerë të vetëqeverisjes dhe kanë marrë përgjegjësi legjislative dhe administrative në një numër të konsiderueshëm fushash.^[15]

Shënime

1. Kong Christian ka status të barabartë si himn kombëtar, por në përgjithësi përdoret vetëm në raste mbretërore dhe ushtarake.^[1]
2. Kopenhaga është kryeqyteti kushtetues i mbretërisë dhe Danimarkës; Tórshavn është kryeqyteti i Ishujve Faroe; Nuuk është kryeqyteti i Grenlandës.
3. Faroishtja është bashkëzyrtare me danishten në Ishujt Faroe.^[2] Grenlandishtja është gjuha e vetme zyrtare në Grenlandë.^[3] Gjermanishtja njihet si gjuhë e mbrojtur e pakicave në zonën e Jutlandës së Jugut të Danimarkës.
4. Në Ishujt Faroe, monedha ka një dizajn të veçantë dhe njihet si Krona faroeze, por nuk është një monedhë më vete.
5. Gjithashtu .eu, i ndarë me shtetet e tjera anëtare të Bashkimit Evropian.

Referime

1. "Not one but two national anthems" (në anglisht). Ministria e Punëve të Jashtme të Danimarkës. Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2014. Marrë më 18 maj 2014.
2. Magnussen, Kristin (1 janar 2009). "Sprog i fokus: Færøsk". Sprog I Norden (në danisht). 40 (1): 251–258.
3. "Inatsisartutlov nr. 7 af 19. maj 2010 om sprogpolitik" (në danisht). Formandens Departement. Marrë më 6 maj 2020.
4. "Denmark". The World Factbook (në anglisht). CIA. 29 prill 2010. Marrë më 11 maj 2010.
5. "Home Rule Act of the Faroe Islands" (në anglisht). Prime Minister's Office. 23 mars 1948. Marrë më 19 maj 2014.
6. "The Greenland Home Rule Act" (në anglisht). Prime Minister's Office. 29 nëntor 1978. Marrë më 20 maj 2014.
7. "Lov om de færøske myndigheders overtagelse af sager og sagsområder" (në danisht). Retsinformation. 24 qershor 2005. Marrë më 23 shtator 2015.
8. "Den færøske hjemmestyreordning" (në danisht). Statsministeriet. Marrë më 23 shtator 2015.
9. Population figures
10. 2020 population Retrieved 1 April 2020.
11. Faroe Islands Population Hagstova Føroya. Retrieved 1 April 2020.
12. Gross domestic product at market prices (Current prices and per capita) Eurostat.
13. International Telecommunication Union (1 nëntor 2011). "List of ITU-T Recommendation E.164 assigned country codes" (PDF) (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 31 janar 2012.
14. Administrative divisions – Denmark Arkivuar 11 shtator 2007 tek Wayback Machine The World Factbook. Access date: 14 April 2012
15. "Greenland and the Faroe Islands". Denmark.dk (në anglisht). Ministry of Foreign Affairs of Denmark. Arkivuar nga origjinali më 21 maj 2014. Marrë më 19 maj 2014.