ඇන්ගෝලාව
From Wikipedia, the free encyclopedia
ඇන්ගෝලාව (i/æŋˈɡoʊlə/; පෘතුගීසි: [ɐ̃ˈɡɔlɐ]), නිල වශයෙන් ඇන්ගෝලා ජනරජය (පෘතුගීසි: República de Angola), යනු දකුණු අප්රිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටි රටකි. එය මුළු භූමි ප්රමාණයෙන් සහ ජනගහනයෙන් (අවස්ථා දෙකේදීම බ්රසීලයට පිටුපසින්) දෙවන විශාලතම ලුසොෆෝන් (පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන) රට වන අතර අප්රිකාවේ හත්වන විශාලතම රට වේ. එය දකුණින් නැමීබියාව, උතුරින් කොංගෝ ප්රජාතන්ත්රවාදී ජනරජය, නැගෙනහිරින් සැම්බියාව සහ බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වේ. ඇන්ගෝලාවේ, කොංගෝ ජනරජයට සහ කොංගෝ ප්රජාතන්ත්රවාදී ජනරජයට මායිම්ව පිහිටි කැබින්ඩා පළාත නම් කුඩා, ප්රධාන භූමියෙන් පිටත පළාතක් ඇත. අගනුවර සහ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය ලුආන්ඩා ය.
ඇන්ගෝලා ජනරජය | |
---|---|
උද්යෝග පාඨය:
| |
ජාතික ගීය: "Angola Avante" (ඉංග්රීසි: "Onwards Angola") | |
අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | ලොන්ඩා (Luanda) 8°50′S 13°20′E |
නිල භාෂා(ව) | පෘතුගීසි |
සම නිල භාෂා |
|
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2000) | 36% ඕවිඹුණ්ඩු 25% අඹුණ්ඩු |
ජාති නාම(ය) | ඇන්ගෝලියානු |
රජය | ඒකීය ආධිපත්ය-පක්ෂ ජනාධිපති ව්යවස්ථාමය ජනරජය |
• ජනාධිපති | ජෝඕ මැනුවෙල් ගොන්සාල්වෙස් ලෝරෙන්සෝ |
• උප ජනාධිපති | බොර්නිටෝ ඩි සූසා |
ව්යවස්ථාදායකය | ජාතික සභාව |
පිහිටුවීම | |
• පෘතුගීසි ජනපදකරණය | 1575 |
• පෘතුගාලයේ සිට නිදහස, කොමියුනිස්ට් පාලනය යටතේ | 1975 නොවැම්බර් 11 |
• එක්සත් ජාතීන්ගේ පූර්ණ සාමාජිකත්වය | 1976 නොවැම්බර් 22 |
• වත්මන් ව්යවස්ථාව | 2010 ජනවාරි 21 |
වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 1,246,700 km2 (481,400 sq mi) (22 වන) |
• ජලය (%) | නොසැලකේ |
ජනගහණය | |
• 2014 ජන සංගණනය | 25,789,024[1] |
• ජන ඝණත්වය | 20.69/km2 (53.6/sq mi) (199 වන) |
දදේනි (ක්රශසා) | 2019 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 208.034[2] (64 වන) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 6,850[2] (107 වන) |
දදේනි (නාමික) | 2019 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 124.600[2] (61 වන) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 4,101[2] (91 වන) |
ගිනි (2009) | 42.7[3] මධ්යම |
මාසද (2017) | 0.581[4] මධ්යම · 147 වන |
ව්යවහාර මුදල | ඇන්ගෝලියානු ක්වාන්සා (AOA) |
වේලා කලාපය | UTC+1 (WAT) |
රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
ඇමතුම් කේතය | +244 |
අන්තර්ජාල TLD | .ao |
පැලියොලිතික් යුගයේ සිට ඇන්ගෝලාව ජනාවාස වී ඇත. ජාතික රාජ්යයක් ලෙස එය ගොඩනැගීම ආරම්භ වන්නේ පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණයෙන් වන අතර එය මුලින් ආරම්භ වූයේ 16 වන සියවසේ ආරම්භ කරන ලද වෙරළබඩ ජනාවාස සහ වෙළඳ ස්ථාන සමඟිනි. 19 වන ශතවර්ෂයේදී යුරෝපීය පදිංචිකරුවන් ක්රමයෙන් අභ්යන්තරයේ ස්ථාපිත වීමට පටන් ගත්හ. ඇන්ගෝලාව බවට පත් වූ පෘතුගීසි යටත් විජිතයට 20 වන සියවසේ මුල් භාගය වන තෙක් එහි වර්තමාන දේශසීමා නොතිබුනේ, ක්වාමාටෝ, ක්වන්යාමා සහ ම්බුන්ඩා වැනි ස්වදේශික කණ්ඩායම්වල ප්රතිරෝධය හේතුවෙනි.
දිග්ගැස්සුනු යටත් විජිත විරෝධී අරගලයකින් පසුව, ඇන්ගෝලාව 1975 දී මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී ඒක-පක්ෂ ජනරජයක් ලෙස නිදහස ලබා ගත්තේය. සෝවියට් සංගමය සහ ඇන්ගෝලාවේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ කැරලිකාර ජාතික සංගමය (UNITA) වන කියුබාවේ පිටුබලය ඇතිව, ඇන්ගෝලා විමුක්තිය සඳහා වූ පාලක ජනතා ව්යාපාරය (MPLA) අතර එම වසරේම රට විනාශකාරී සිවිල් යුද්ධයකට ඇද වැටුනි. මාඕවාදී සහ පසුව කොමියුනිස්ට් විරෝධී කණ්ඩායම සදහා සහය ලැබුනේ, එක්සත් ජනපදයේ සහ දකුණු අප්රිකාවේ සහාය ඇතිව සහ සයිරේගේ සහාය ඇතිව ක්රියාත්මක වූ ඇන්ගෝලාවේ ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ (FNLA) සටන්කාමී සංවිධානයනි. 1975 නිදහස ලැබූ දා සිට රට පාලනය කරනු ලබන්නේ MPLA විසිනි. 2002 යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසුව, ඇන්ගෝලාව සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකීය, ජනාධිපති ව්යවස්ථාපිත ජනරජයක් ලෙස මතු විය.
ඇන්ගෝලාව සතුව විශාල ඛනිජ සහ පෙට්රෝලියම් සංචිත ඇති අතර එහි ආර්ථිකය ලෝකයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන රටවල් අතර වේ, විශේෂයෙන්ම සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසුව, ආර්ථික වර්ධනය බෙහෙවින් අසමාන වන අතර, ජාතියේ ධනයෙන් වැඩි කොටසක් ජනගහනයෙන් අසමාන ලෙස කුඩා කොටසකට සංකේන්ද්රනය වී ඇත. විශාලතම ආයෝජන සහ වෙළඳ හවුල්කරුවන් වන්නේ චීනය සහ එක්සත් ජනපදයයි.[5] බොහෝ ඇන්ගෝලියානුවන් සඳහා ජීවන තත්ත්වය අඩු මට්ටමක පවතී. ආයු අපේක්ෂාව ලොව පහළම අගයන් අතර වන අතර ළදරු මරණ ඉහළම අගයන් අතර වේ.[6] 2017 සිට, ජෝවා ලෝරෙන්සෝ ගේ රජය දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීම එහි ප්රමුඛස්ථානය බවට පත් කර ඇති අතර, පසුගිය රජයේ බොහෝ පුද්ගලයින් සිරගත කර හෝ නඩු විභාගයක් බලාපොරොත්තුවෙන් සිටී. මෙම ප්රයත්නය නීත්යානුකූල බව විදේශ රාජ්ය තාන්ත්රිකයින් විසින් පිළිගෙන ඇතත්,[7] සමහර සංශයවාදීන් මෙම ක්රියාවන් දේශපාලනිකව අභිප්රේරණය කරන ලද ක්රියාවක් ලෙස දකියි.[8]
ඇන්ගෝලාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ඔපෙක්, අප්රිකානු සංගමය, පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්රජාව සහ දකුණු අප්රිකානු සංවර්ධන ප්රජාවේ සාමාජිකයෙකි. 2021 වන විට ඇන්ගෝලියානු ජනගහනය මිලියන 32.87 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. ඇන්ගෝලාව බහු සංස්කෘතික සහ බහු වාර්ගික වේ. ඇන්ගෝලියානු සංස්කෘතිය සියවස් ගණනාවක පෘතුගීසි බලපෑම පිළිබිඹු කරයි, එනම් පෘතුගීසි භාෂාවේ සහ කතෝලික පල්ලියේ ප්රමුඛත්වය, විවිධ ස්වදේශික සිරිත් විරිත් සහ සම්ප්රදායන් සමඟ මුසු වී ඇත.