Oran

Oran (arapski: وهران, od berberskog Vahran = lav) je drugi po veličini grad u Alžiru sa svojih 674.273 stanovnika (2009.),^[1] metropolitanski Oran ima preko milion stanovnika.^[2] Oran je administrativni centar Pokrajine Oran, najveća luka, trgovački, industrijski i obrazovni centar sjeverozapadnog Alžira.

Oran وهران Vahran
panorama grada Orana panorama grada Orana
Grb
Nadimak: Sjajan
Koordinate: 35°41′N 0°37′E
Država	Alžir
Pokrajina	Oran
Vlast
- Guverner	Saddek Benkada
Površina
- Ukupna	64 km²
Stanovništvo (1999.)
- Grad	674.273[1]
- Urbana gustoća	10 535,5 stan./km²
Karta
Oran

Historija

Berbersko-arapska vlast

Oran su osnovali 903. maurski trgovci iz Andaluzije.^[3] Između 910. i 1082. Oran je postao mjesto stalnih borbi za prevlast nad njime između španjolskih Omejada i kairuanskih Fatimida. Od 1082. do 1145. Oranom vladaju Almoravidi. Njihov emir Ibrahim ibn Tašfin poginuo je 1145., u obrani Orana protiv almohadskih trupa iz Tlemcena. Od 1145. do 1238. gradom vladaju Almohadi koji ga pretvaraju u sjedište svog sultanata.

Place d'armes

Između 1238. i 1509. gradom vlada dinastija Almoravida iz Tlemcena, a zatim dinastija Marinida iz marokanskog Fesa. Pod zaštitom njihova emira, i zahvaljujući carinskom sistemu, Oran je razvio intenzivnu trgovačku aktivnost sa Marseillom, i talijanskim pomorskim republikama Genovom i Venecijom, s kojima je 1250., Oran potpisao ugovor o trgovini na 40 godina. Tako da je krajem 14. vijeka, postao toliko slavan po svom bogatsvu da je arapski historičar Ibn Khaldoun napisao sljedeće: "Oran je iznad svih ostalih gradova po svojoj trgovini. On je raj za sve nesretnike, koji dođu siromašni pod njegove zidine, a napuste ga kao bogataši". Grad je procvjetao na izvozu olova, vune, kože, vunenih ogrtača, ćilima, kumina, orašastih plodova i crnih robova.

Španjolska vlast

Gradska vijećnica iz kolonijalnih vremena francuske uprave

Portugalci su bezuspješno pokušali zauzeti Oran u julu 1501., četiri godine kasnije 1505. Španjolci su uspjeli zauzeti luku Mers el-Kébir, koja se nalazi 8 km od Orana, nakon toga je grof Pedro Navarro zauzeo Oran 17. maja 1509., koji je tad imao 25 000 stanovnika. Od 1554. osmanski sultan postao je suveren Alžira, zbog tog se tadašnji guverner Orana, grof Alcaudet, udružio s marokanskim sultanom Muhamedom Šeikom protiv osmanskih pretenzija na grad. Zbog stalnih osmanskih prijetnji, devet godina kasnije -1563., je tadašnji guverner Alvaro de Bazan, markiz od Santa Cruza, sagradio utvrdu Santa Cruz, na zapadu grada, na brdu Ajdur, koje sa svojih 300 m dominira obalom.

U aprilu 1669. tadašnji španjolski guverner, markiz Velez protjerao je sve židovske stanovnike Orana i Mers el-Kébira^[4] koji su manje više izbjegli u Nicu i Livorno.

Španjolci su temeljito rekonstruirali utvrdu Santa Cruz iznad grada i podigli 2,5 km debele zidove oko nje, za smještaj svog guvernera. Grad je pod španjolskom upravom i dobro napredovao, tako da su gradske zidine stalno proširivane. Upravo su njegove debele zidine, uspjele obraniti grad od višestranih napada lokalnog stanovništva, jedan od poznatijih napada na grad desio se 1707. kada su ga opsjedali marokanski berberi pod vodstvom Šarifa Mulaja Ismaila.

Osmanska vlast

Španjolci su uspjeli držati Oran u svojim rukama sve do 1708., kad je zauzeo osmanski beg, Mustafa Ben Jusuf, koji je iskoristio rat za španjolsku krunu (1701. -1714.), i oslabljenu odbranu.

Španjolci su uspjeli ponovno zauzeti Oran 1732, pod zapovjedništvom José de Carrillo Albornoza, nakon Bitke kod Ajn el Turka u kojoj su pobjedili Hasan bega . Oran je pretrpio snažan potres u noći 8. oktobra 1790., koji je ubio više od 3 000 stanovnika, i teško oštetio grad. Nakon tog je kralj Karlo IV uvidio uzaludnost daljneg držanja grada, u kom je ionako propala dodatad uspješna trgovina, te je otpočeo pregovore o predaji grada sa alžirskim begom Ben Otmanom. Ugovor o predaji potpisan je 12. septembra 1792., a 8. oktobra iste godine grad su preuzele snage bega Ben Otmana. Nakon tog su 1792., Osmanlije ponovno naselili židovsku zajednicu u grad, a 1796, izgradili Pašinu [[Džamija|džamiju (u čast Hasan paše, alžirskog deja), novcem dobijenim od otkupnina za slobodu od zatvorenika koje su ostavili Španjolci po zatvorima. Od 1830. Oran je postao begovska prijestolnica, koji su je iz Maskare u Oran.

Francuska kolonijalna vlast

Oran je početkom 19. vijeka bio orijentalno naselje od 10 000 stanovnika, još uvijek u posjedu Osmanskog Carstva, kad je francuska eskadrila pod zapovjedništvom kapetana Bourmanda zauzela nedaleki Mers el-Kébir 14. novembra 1830. Nedugo iza tog general Denys de Damrémont zauzeo je i Oran 4. januara 1831. General Berthezène je postavio penzioniranog konjičkog kapetana Pujola, za gradonačelnika Orana u septembru 1831. Lokalno stanovništvo nije se mirilo sa promjenom vlasti, tako da je mladi emir Abd al Kadir 1832, sa pet hiljada ljudi neuspješno napao Oran, napad je ponovio Abd el Kader slijedeće godine. Francuzi su gradili Oran kao dobro uređeni grad, tako da je 1881. grad dobio konjski tramvaj, 1886. izgrađena je velika vijećnica (Hotel de Ville), 1899. uveden električni tramvaj, na kraju 19. vijeka grad je imao 90 000 stanovnika, a 1907. izgrađeno je kazalište.

Od 1848. Oran je bio glavni grad istoimenog departmana (br. 92), i grad sa najviše evropskih stanovnika u čitavoj Sjevernoj Africi. U julu 1940., brodovi Britanske kraljevske mornarice bombardirali su Francuske ratne brodove usidrene u ratnoj luci Mers el-Kébir, nakon što su francuski admirali odbili britanski ultimatum, o bezuvjetnoj predaji. Za vrijeme tog napada potopljeni su bojni brodovi Dunkerque, Provence i Bretagne, i pobijeno 1200 francuskih mornara. Britanci su osmislili taj napad iz preventivnih razloga, želivši tako spriječiti da moderni francuski brodovi ne padnu u ruke Trećeg reicha. Taj čin dojučerašnjih saveznika ostavio je gorak osjećaj među Francuzima, i povećao mržnju Višijevskog režima na Britaniju. Višijevska vlada držala je Oran pod svojom kontrolom tokom Drugog svjetskog rata sve dok ga nisu oslobodili Saveznici 10. novembra 1942, nakon desanta kod Arzija za vrijeme Operacije Baklja.

Nakon proglašenja nezavisnosti Alžira 5. jula 1962. kada je cijeli Alžir slavio nezavisnost, odvila se prava drama u gradu, tzv. masakr u Oranu.^[5] Razjarena svjetina krenula je u samoinicijativni osvetoljubivi pohod (zbog predhodnog terora koje je nad njima vršio OAS) na svoje dojučerašnje evropske sugrađane, pljačkajući i ubijajući ih, istovremeno je francuski general Joseph Katz odbio intervenirati i stoga je pobijeno između 95 do 3.500 ljudi. Nakon toga, više od polovice stanovnika iselilo se u Francusku.

Oran danas

Današnji Oran je velika luka i trgovački centar tog dijela Alžira, univerzitetski grad sa tri univerziteta i starim historijskim centrom kazbom iz 18. vijeka. Oranska luka je glavni punkt za transport nafte, plina i ukapjenog plina iz tog dijela Alžira. Oran je sjedište kompanije Sonatrach, najvećeg proizvođača nafte i plina iz Alžira. Oran je svjetski poznat kao mjesto radnje romana Kuga, francuskog pisca Alberta Camusa, on je dobro poznavao grad jer je iz njega bila njegova druga žena Francina Faure,^[6] a i on sam često je boravio u njemu.^[7]

Panorama Orana i njegove luke

Geografija

Oran leži na dnu otvorenog zaljeva iznad kojeg dominira planina Ajdur visoka 420 metara, i plato Mulaj Abdelkader al Jilani. Grad se proteže s obje strane rijeke Rhi, čije je korito sada pokriveno.

Klima

Oran ima više polusuhu klimu sa blagim i vlažnim zimama i vrućim suhim ljetima, nego tipičnu sredozemnu klimu, ali kako ima relativno visoke temperature i malo oborina, ipak se ubraja u sredozemnu klimu. Godišnja prosječna količina oborina iznosi 326 mm, a najviše kiše padne između decembra i maja. Ljeta su vruća i suha s prosječnim temperaturom u najtoplijem mjesecu augustu do 32 °C. Zime su blage, sa prosječno visokim temperaturama, u januaru ona iznosi 17 °C.

Klimatološki medijani za Oran
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Srednji maksimum (°C)	16	17	19	21	23	27	30	31	29	25	20	17	23,4
Srednji minimum (°C)	10	12	13	15	18	22	17	25	23	19	15	12	17,9
Precipitacija (mm)	43	44	35	29	27	3,8	1,8	2,7	13	24	55	45	326.8
Izvor: [8]

Transport i privreda

Javni transport

Karta Orana iz 1942.

Transport u Oranu održava poduzeće ETO, i to najviše autobusima, kojih nema dovoljno da pokrije i sve rubne dijelove grada, zbog toga ima puno ilegalnih taksista. Od 2009. ponovno je obnovljen tramvajski promet na 17,7 km pruga, i sa 31 stanicom. Oran ima i međunarodni aerodrom Oran - Es Senia iz kojeg je moguće letjeti pored domaćih i u brojne francuske gradove; Marseille, Pariz, Lyon, itd. i u gradove Evrope i zapadne Afrike. Grad je dobro povezan sa svim većim gradovima sjeverne Afrike, još od kolonijalnih vremena kad je izgrađena mreža željeznička mreža prema Tunisu i Maroku.

Gradovi prijatelji

Oran ima ugovore o prijateljstvu sa slijedećim gradovima:

Španjolska, Elche  Francuska, Bordeaux  Kuba, Havana

Senegal, Dakar  Južna Afrika Durban  Poljska, Gdańsk

Tunis Sfax  Jordan, Zarqa  Maroko, Oujda

Izvori

1. Wilaya d'Oran -DPAT- Annuaire statistique 2011
2. Abdellah Messahel: Une périurbanisation officielle dans un site contraignant... (Space, populations, societies 2008/1)
3. Jewish community of Oran
4. Jonathan Israel, The Jews of Spanish Oran and Their Expulsion in 1669 Mediterranean Historical Review 9, no. 2 (1994): 235-255
5. herodote, „5 juillet 1962 : Le massacre d'Oran”.
6. „Existential primer: Albert Camus” (engleski). Tameri Guide for Writers. Arhivirano iz originala na datum 2006-06-29. Pristupljeno 4. 11. 2011.
7. „The European Graduate School” (engleski). str. Albert Camus - Biography. Pristupljeno 4. 11. 2011.
8. [url=http://www.worldweather.org/122/c01361.htm „Weather Information for Oran”]. World Meteorological Organization. Pristupljeno januar 2011.

Vanjske veze

Oran na Wikimedijinoj ostavi

• EasyOran (vodič kroz grad) Arhivirano 2010-08-30 na Wayback Machine-u ()
• Visit Oran Arhivirano 2006-06-14 na Wayback Machine-u ()