Wielki Młyn w Gdańsku
zabytkowy młyn wodny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wielki Młyn (niem. Große Mühle) – średniowieczny zabytkowy młyn wodny na Starym Mieście w Gdańsku, na wyspie Tarcza[3]. Napędzany był wodami Kanału Raduni. Obecnie znajduje się w nim Muzeum Bursztynu.
 nr rej. 270 z 14.06.1968[1] | |
_ID_635793.jpg) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wielkie Młyny 16 |
| Typ budynku | |
| Kondygnacje |
4 |
| Powierzchnia użytkowa |
ok. 2,3 tys. m kw. m² |
| Ukończenie budowy |
1350 |
| Zniszczono | |
| Odbudowano |
po 1962 |
| Kolejni właściciele |
C.H. Wielki Młyn (1993-2016), |
| Obecny właściciel |
Muzeum Gdańska (od 2020) |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°21′14,8″N 18°39′00,4″E | |
Wielki Młyn został wzniesiony przez krzyżaków w 1350 roku[4]. W 1391 roku częściowo spłonął. 4 lutego 1454 roku opanowali go gdańszczanie należący do antykrzyżackiego sprzysiężenia (Związek Pruski), co zapoczątkowało powstanie przeciwko zwierzchnictwu Zakonu. W przywileju wydanym w Elblągu, król Polski Kazimierz Jagiellończyk przekazał młyn gdańszczanom[5].
Młyn został zbudowany na sztucznej wysepce (obecna nazwa Wyspa Młyńska) utworzonej przez rozwidlenie Kanału Raduni. Obiekt o wysokości 26 m, szerokości 26 m i długości 41 m był napędzany przez 18 kół wodnych o średnicy 5 metrów, po 9 na dłuższej ścianie młyna[6] (rozmieszczono je na przemian bliżej i dalej od ściany, ponieważ było zbyt mało miejsca na ustawienie wszystkich w jednym szeregu[7]). Budynek pełnił funkcję młyna, spichlerza i piekarni. Nad ustawionymi w dwóch kondygnacjach żarnami mieściło się sześć kondygnacji spichrzowych[8]. Co szesnasty worek mielonego w młynie zboża przypadał miastu jako danina[6]. W przypadku oblężenia miasta i odcięcia dopływu wody używano zapasowych żaren napędzanych końmi[5].
W 1836 młyn wydzierżawił radca Jakub Witt, który zmodernizował jedną stronę młyna do produkcji mąki na wzór amerykański, poprzez m.in. zamontowanie w nim taśmociągu. W 1880 młyn otrzymał nowoczesny napęd turbinowy (turbiny wodne). Ten napęd zachował się aż do zniszczenia w 1945[9]. W 1937 dokonano wymiany dachu, a ponadto wymurowano na nowo komin. Młyn pozostawał w użyciu aż do końca II wojny światowej, gdy został częściowo zniszczony[6]; jeszcze w 1939 produkował do 200 ton mąki dziennie.
Po wojnie roku został odbudowany w latach 60. (obiekt jest w 80% autentyczny[7]), z przeznaczeniem na dom kultury Stoczni Gdańskiej, której to funkcji jednak nie pełnił. Następnie organizowano w nim wystawy, wykorzystywano na cele magazynowe, dyskotekę, miejsce spektakli teatralnych i targów branży stoczniowej. Do 1992 działały w nim Pewex i salon gier[10]. W 1991 roku przeprowadzono w nim badania archeologiczne.
W 1993 roku zakończono adaptację młyna na dom handlowy, który działał do września 2016 w Wielkim Młynie znajdowało się centrum handlowe[11]. Centrum z biegiem lat traciło popularność, czynnych było coraz mniej stoisk, a obiekt wymagał kapitalnego remontu[10]. W grudniu 2016 młyn przekazano na potrzeby pobliskiego Muzeum Bursztynu w Gdańsku, z trudem mieszczącego się w swojej siedzibie[12] w Zespole Przedbramia.
21 listopada 2018 Muzeum Gdańska podpisało umowę na wykonanie kosztem 4,3 mln zł pierwszego etapu prac adaptacyjnych Wielkiego Młyna na Muzeum Bursztynu. Do końca 2020 przeprowadzono wymianę położonego w latach 60. dachu, wyburzenie ścian działowych, usunięcie przepierzeń po dawnych boksach handlowych, wyburzenie bocznej klatki schodowej i szybu windowego, usunięcie starych instalacji i wymianę współczesnej stolarki w oknach i drzwiach (nie ma ona zabytkowego charakteru). W 2019 ogłoszony został przetarg na wykonanie instalacji energetycznej i teletechnicznej[13]. Zasadnicza część prac została sfinansowana ze środków UE w ramach wspólnego projektu Muzeum Gdańska oraz Muzeum Światowego Oceanu w Królewcu o nazwie „Połączeni bursztynem” i wartości prawie 2,3 miliona euro, z czego do Gdańska trafiło ponad 1,3 miliona euro[14]. 25 czerwca 2020 podpisano umowę na przebudowę, adaptację i kompleksowe prace termomodernizacyjne w budynku o wartości 22,8 mln zł. Kubatura obiektu wynosi 14,8 tys. m³[15]. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 33,5 mln zł, a otwarcie Muzeum nastąpiło 24 lipca 2021[16].
W trakcie prac adaptacyjnych, w 2020, odkryto dwa fragmenty kamiennego żarna, które służyło do przemiału zboża w mąkę, a w czasie przebudowy na centrum handlowe zostały celowo uszkodzone w celu montażu instalacji elektrycznej[17]. Odnaleziono także historyczne podpisy, będące odpowiednikami współczesnych grafitti[18].
W latach 70. XX wieku naprzeciwko młyna – po drugiej stronie ul. Rajskiej – eksponowano śrubę okrętową[19]. 8 sierpnia 2014 przy Wielkim Młynie uruchomiona została fontanna z wielobarwną iluminacją nocną. Formą nawiązuje ona do kaskad wodnych tworzonych przy Wielkim Młynie przez Kanał Raduni. Jako pierwsza w Polsce wykorzystuje system cienkiego lustra wody, w którym odbija się otoczenie[20]. Koszt jej realizacji wyniósł 2 mln zł[21].
Kanał Raduni opływający Wielki Młyn
Spiętrzone wody Kanału Raduni w miejscu dawnych kół wodnych
Widok z góry
Ekspozycja archeologiczna
Wnętrze
Fontanna
Dom cechowy młynarzy przy młynie, rekonstrukcja z 1997[22]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
