Ulica Józefa Piłsudskiego we Wrocławiu

Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego – jedna z głównych ulic współczesnego Wrocławia (długości około 1,7 km), przebiegająca z początku (we wschodniej części) niemal równoleżnikowo na południe od historycznego centrum miasta (ok. 900 metrów od Rynku), w zachodnim odcinku skręcająca na północ. Łączy dworce kolejowe: Wrocław Główny (na wschodnim krańcu) i Wrocław Świebodzki (na zachodzie). Przedłużeniem Piłsudskiego na wschód, poza Dworzec Główny i ul. Dworcową, jest ul. Małachowskiego; na krańcu północno-zachodnim, za Dworcem Świebodzkim i Orląt ulica łączy się z ulicą Podwale. Z Rynkiem łączy ją ul. Świdnicka.

Ten artykuł dotyczy ulicy. Zobacz też: inne artykuły noszące tę nazwę.

ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego

Przedmieście Świdnickie
końcowy północno-zachodni odcinek ulicy (widok z pl. Legionów do pl. Orląt Lwowskich) wytyczony w latach 60. XX wieku i zabudowany typowymi blokami tzw. „ery gomułkowskiej”
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	1,7 km
Przebieg
0m pl. Orląt Lwowskich 280m ul. Pawłowa 370m ul. Grabiszyńska / ul. Sądowa 400m plac Legionów 510m ul. Lelewela 730m ul. Zielińskiego 840m ul. G. Zapolskiej / ul. M. Bałuckiego 1000m ul. Świdnicka 1160m ul. Komandorska 1350m ul. Stawowa 1490m ul. Kołłątaja / ul. Peronowa 1560m ul. Gwarna 1700m ul. Dworcowa
Położenie na mapie Wrocławia ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego
Położenie na mapie Polski ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego
51,101475°N 17,028963°E

Opis

Rejon dzisiejszej ulicy Piłsudskiego znajdował się poza linią zburzonych w latach 1807–1810 fortyfikacji miejskich, na obszarze Przedmieścia Świdnickiego (Schweidnitzer Vorstadt). Droga biegnąca na przedpolu fortyfikacji, pokrywająca się częściowo z dzisiejszą ulicą, znana była z nazwy już w XIV wieku jako Schweidnitzer Anger, tj. Świdnickie Błonia, czy też Świdnickie Pastwiska albo Świdnickie Łąki^[1]. Północna strona środkowego odcinka dzisiejszej ul. Piłsudskiego włączona została pod jurysdykcję miasta jeszcze pod koniec XVIII wieku; pozostałe obszary formalnie przyłączono w 1808. Jeszcze przed uruchomieniem we Wrocławiu pierwszej linii kolejowej i Dworca Górnośląskiego (1842^[1]) wschodni odcinek obecnej ul. Piłsudskiego nazywał się Angerstraße (ulica Pastwiskowa)^[a], przechodząc dalej na zachód w Gartenstraße (Ogrodową)^[b], która przecinała Świdnicką^[c]; po dalszych około 400 metrach ulica kończyła się na skrzyżowaniu z dzisiejszą ul. Grabiszyńską (prowadzącą do wsi Gräbchen – Grabiszyn) przy dzisiejszym placu Legionów (dawniej – Sonnenplatz, Plac Słoneczny^[d]). Plac ten połączony był z Dworcem Świebodzkim ul. Słoneczną (Sonnestraße)^[e]. Południowe rogatki miejskie jeszcze w 1847 znajdowały się w większości do 100 metrów na południe od ul. Piłsudskiego, w przybliżeniu na linii dzisiejszego nasypu kolejowego: oprócz Rogatki Strzelińskiej przy Dworcu Górnośląskim były to Bohrauer Barriere na przecięciu z dzisiejszą ul. Borowską prowadzącą do wsi Borów (niem. Markt Bohrau) i Schweidnitzer Barriere przy Świdnickiej; Rogatka Kącka (przy drodze do Kątów Wrocławskich, niem. Canth), Canther Barriere, przy skrzyżowaniu Grabiszyńskiej i Jęczmiennej znajdowała się od Piłsudskiego nieco dalej, około 500 metrów.

Ulica Ogrodowa do początku XIX wieku zamieszkana była m.in. przez ogrodników, którzy swoje działki mieli po południowej stronie drogi. W ciągu XIX wieku znaczenie peryferyjnej dotąd ulicy rosło, w znacznej mierze dzięki lokalizacji Dworca Górnośląskiego (od niego wziął nazwę jej wschodni odcinek, który pod koniec XIX wieku nosił nazwę Am Oberschlesischen Bahnhof – Przy Dworcu Górnośląskim) i później Dworca Głównego (funkcjonowała także przejściowo nazwa ulicy Am Hauptbahnhof – Przy Dworcu Głównym); budowano tu kamienice, rezydencje (np. rezydencja przewodniczącego Śląskiego Sejmu Krajowego), hotele i restauracje, a także budynki użyteczności publicznej (m.in. wybudowany w 1895 przy Gartenstraße 31/32 budynek Krajowego Sejmu Śląskiego – Landeshaus der Provinz Schlesien, dziś gmach Naczelnej Organizacji Technicznej przy Piłsudskiego 74). Pomimo to, prawie aż do połowy XX wieku niemal przy samej ulicy, na wprost Dworca Głównego (pomiędzy skrzyżowaniem z ul. Gwarną a pl. Konstytucji) znajdował się cmentarz^[f] gminy żydowskiej^[g]. Z powstałych tu na przełomie XIX i XX wieku hoteli zachowało się do dzisiejszych czasów kilka: hotel Kronprinz nosi dziś nazwę „Piast”, hotel Du Nord to dzisiejszy „Grand”, hotel Hohenzollernhof to „Europejski”, a hotel Vier Jahreszeiten nosi nazwę „Polonia”. Nie zachowały się natomiast budynki Dyrekcji Kolei^[h] i Archiwum Państwowego, wybudowane w latach 1872–1873.

Po 1945

Oblężenie Wrocławia w 1945 zrujnowało znaczną część zabudowy ulicy, m.in. w okolicach skrzyżowania ze Świdnicką, a także przy skrzyżowaniu z Zielińskiego i przy placu Legionów. Krótko po II wojnie światowej ul. Ogrodową przemianowano na Świerczewskiego^[i]. Na początku lat 60. XX wieku zrujnowany w wyniku oblężenia Wrocławia obszar pomiędzy dawnym placem Słonecznym a Dworcem Świebodzkim został zabudowany nowymi budynkami mieszkalnymi osiedla mieszkaniowego Plac PKWN, w tym zespołem budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy marsz. Józefa Piłsudskiego 2-10; przy tej okazji w 1961 wytyczono nową ulicę, która dziś stanowi ostatni dwustumetrowy odcinek obecnej ul. Piłsudskiego^[j].

Przez kilkadziesiąt lat istnienia PRL ulica ta (pod nazwą generała Świerczewskiego) była miejscem corocznych pochodów 1-majowych. Trasa tych pochodów wiodła od skrzyżowania ze Świdnicką w stronę pl. PKWN (dzisiejszy pl. Legionów), gdzie tradycyjnie ustawiona była trybuna honorowa dla partyjnych oficjeli. Obecną nazwę ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego otrzymała po przemianach ustrojowych w Polsce, w 1992.

Podczas powodzi tysiąclecia w lipcu 1997 ul. Piłsudskiego znajdowała się na całej jej długości od kilkudziesięciu centymetrów do około jednego metra pod wodą.

Obecnie na całej długości ul. Piłsudskiego przebiegają dwukierunkowo tory tramwajowe (na odcinku od pl. Legionów do Dworca Świebodzkiego w wydzielonym torowisku, na pozostałym odcinku torowisko biegnie środkiem jezdni). Sygnalizacja świetlna zainstalowana jest na siedmiu skrzyżowaniach tej ulicy.

Galeria

1945-1989

• 
  Lata 60.
• 
  Dekoracja przy pl. PKWN (Legionów) z okazji Wyścigu Pokoju
• 
  Neony ulicy po zmierzchu
• 
  Neony i szyldy sklepowe okresu PRL-u
• 
  Zabudowa zachodniej części ulicy wchodziła w skład osiedla PKWN.
• 
  Punktowce przy nr. 4-10 proj. architekta i malarza Konrada Jarodzkiego
• 
  Oficjalny pochód pierwszomajowy w 1982

Współczesne

• 
  Ul. Piłsudskiego 106-114
• 
  Widok wzdłuż ul. Piłsudskiego, od skrzyżowania ze Stawową na zachód
• 
  Filharmonia przy ul. Piłsudskiego 19
• 
  Widok w kierunku wschodnim
• 
  Hotele Piast oraz Grand (w środku, w trakcie modernizacji)

Zobacz też

• Dobry wieczór we Wrocławiu
• Kościuszkowska Dzielnica Mieszkaniowa
• Budynek mieszkalny przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 80-86
• Budynek mieszkalny przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 92
• Budynek mieszkalno-usługowy przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 94-96

Uwagi

1. Na wschodnim końcu Angerstraße w latach 40. XIX wieku znajdowały się miejskie rogatki – Strehlener Barriere (Rogatka Strzelińska).
2. W XVIII w. odcinek od Grabiszyńskiej do Stawowej nazywano Große Anger – Wielkie Błonia, od Stawowej do Dworcowej Neue Anger (Nowe Błonia) albo Judenanger (Błonia Żydowskie); nazwy Gartenstraße zaczęto używać w 1823^[l].
3. Ulica Świdnicka od średniowiecza łączyła historyczne centrum Wrocławia ze szlakiem prowadzącym na południe, w kierunku Świdnicy.
4. Polskie nazwy: ul. Ogrodowa i pl. Słoneczny były w użyciu także krótko po II wojnie światowej.
5. Aż do połowy XX wieku ulica ta (od końca lat 40. XX wieku pod zmienioną nazwą ul. Pawłowa, na cześć rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa) stanowiła łącznik Dworca Świebodzkiego z pl. Słonecznym (przemianowanym jeszcze przed 1948 – na cześć Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego – na plac PKWN).
6. Na miejscu cmentarza dziś znajdują się korty tenisowe.
7. Zezwolenie na budowę cmentarza w tym miejscu wydał w 1760 lub 1761 (podczas wojny siedmioletniej) Fryderyk II Wielki żydowskiemu bractwu szpitalnemu, a pierwszy pochówek na tym cmentarzu miał miejsce 18.04.1761^[k]; jeszcze w 1345 Jan Luksemburski zakazał grzebania Żydów w mieście; okolica ul. Gwarnej formalnie włączona została do Wrocławia w 1808.
8. Obecna dyrekcja dolnośląska Polskich Kolei Państwowych znajduje się po przeciwnej stronie Dworca Głównego, przy ul. Dyrekcyjnej.
9. Nazwę ulicy zmieniono krótko po śmierci (w 1947 r.) generała Karola Świerczewskiego, na jego cześć^[m].
10. Ulica Pawłowa formalnie istnieje nadal, obecnie jej pozostałość pełni rolę wewnątrzosiedlowej uliczki dojazdowej.
11. Burak i Okólska 2007 ↓, s. 290.
12. Antkowiak 1970 ↓, s. 263.
13. Antkowiak 1970 ↓, s. 267.

Przypisy

1. Antkowiak 1970 ↓, s. 263.

Bibliografia

• Plany Wrocławia z lat: 1847, 1865, 1866, 1873, 1891, 1910, 1911, 1912, 1936, 1946, 1948, 1957
• Piłsudskiego Józefa, ulica. W: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. I. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000, s. 635. ISBN 83-7023-749-5.
• Świerczewskiego. W: Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. Ossolineum, 1970, s. 263–267.
• MarekM. Burak MarekM., HalinaH. Okólska HalinaH., Cmentarze dawnego Wrocławia, Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu: Wydawnictwo Via Nova, 2007, s. 289–293, ISBN 978-83-89262-38-7, ISBN 978-83-60544-21-1, OCLC 832459570.

Linki zewnętrzne

• ul. Piłsudskiego wczoraj i dziś ma fotografii