Ulica Gabrieli Zapolskiej we Wrocławiu
Ulica we Wrocławiu na Przedmieściu Świdnickim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ulica Gabrieli Zapolskiej – ulica położona we Wrocławiu, łącząca ulicę Józef Piłsudskiego z ulicą Wojciecha Bogusławskiego, na osiedlu Przedmieście Świdnickie w dawnej dzielnicy Stare Miasto[1][2][3]. Ulica ma 127 m długości. Obejmuje ponadto sięgacz od długości 60 m[1]. Przy ulicy znajduje się między innymi zabytkowy kompleks budynków Urzędu Miejskiego Wrocławia[4] oraz budynek Teatru Polskiego[5][6][7].
| Przedmieście Świdnickie | |||||||||||||||||||
 Odcinek początkowy | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Długość |
127 m | ||||||||||||||||||
| Poprzednie nazwy |
Theaterstrasse | ||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||||||||
| 51°06′04,797″N 17°01′36,045″E | |||||||||||||||||||
.jpg)
Rejon dzisiejszej ulicy Józefa Piłsudskiego zabudowany i zamieszkały był od około XIV wieku. Na początku XIX wieku stały tu wiejskie domy ogrodników. Stąd dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego otrzymała pierwotnie nazwę Świdnickie Łąki, a obszar ten nosił nazwę Wygon Świdnicki (Schweidnitrzer Anger), Wielki Wygon (Grosse Anger), a następnie ulicy Ogrodowej (Gartenstreasse). Rozwój tego rejonu skutkował nadaniu mu nazwy Przedmieścia Świdnickiego. Po powstaniu Kolei Górnośląskiej, od 1842 r., ranga tego obszaru znacznie wzrosła i stopniowo stawała się ekskluzywną częścią miasta[8][9]. W 1845 r. złożony został wniosek o wytyczenie ulicy po śladzie gruntowej drogi, która dziś nosi nazwę Wojciecha Bogusławskiego. W wyniku tego utworzono ulicę zamykającą dziś ulicą Gabrieli Zapolskiej. W 1846 r. w poziomie terenu przeprowadzone wzdłuż tej ulicy linię kolejową[10], później wyniesioną na estakadę kolejową[4][11], zbudowaną w latach 1900–1905[4] (1896-1901[11]), dziś zamykającą oś widokową w kierunku południowym ulicy Gabrieli Zapolskiej[4]. Natomiast pierwsze zapisy o ulicy Gabrieli Zapolskiej pochodzą z ksiąg adresowych z 1907 r.[12]
W 1906 r. według projektu Waltera Häntschela i Hermanna Wahlicha wybudowano gmach teatru Metropol, obecnie Teatr Polski[5][6][7] (1905 r.[5]). Do 1935 r. działała tu operetka, a następnie teatr dramatyczny[7][12]. Fasada ówczesnego obiektu wzorowana była na elewacji jednego z teatrów berlińskich projektu Pölzinga[12]. W wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. znaczna część zabudowy uległa zniszczeniu[9][12]. Dotknęło to między innymi budynek teatru, który odbudowano w 1950 r. na podstawie projektu Andrzeja Józefa Frydeckiego[6][12]. Prace w tym zakresie rozpoczęto w 1948 r., wykonawcą była spółdzielnia o nazwie Polskie Towarzystwo Budowlane[12]. W budynku działał Teatr Polski od 20.12.1950 r.[7][12] W 1994 r. miał miejsce pożar podczas którego spłonęła widownia i foyer. Odbudowę po pożarze przeprowadzono według projektu Wiktora Jackiewicza, a ponowne otwarcie teatru nastąpiło 20.05.1996 r.[6][7][13] Od 14.09.2005 r. duża scena nosi imię Jerzego Grzegorzewskiego[6].
Około 1920 r. na podstawie projektu Alvina Wedemanna zbudowano dom handlowy firmy J. Fuchs & Söhne. W tym samym okresie powstał także budynek biurowy na rogu ulicy Gabrieli Zapolskiej i Józefa Piłsudskiego[4]. Pod numerem 4 mieścił się urząd finansowy. Po wojnie (do 1947 r.) w budynku mieściło się Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia[12]. Obecnie w budynku tym (ulica Gabrieli Zapolskiej 4 i ulica Wojciecha Bogusławskiego 6) oraz powstałej podczas rozbudowy części z lat 2008–2015 (ulica Wojciecha Bogusławskiego 8-10), jak i w biurowcu (ulica Gabrieli Zapolskiej 2 i ulica Józefa Piłsudskiego 45-47) mieści się Urząd Miejski Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców[4][14][15].
W podobnym czasie, około 1920 r. zbudowano po przeciwnej stronie ulicy kamienicę przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1 i ulica Józefa Piłsudskiego 43, wyremontowaną w 2014 r.[4] Po wojnie mieściła się tu między innymi siedziba nieistniejącego obecnie przedsiębiorstwa budowlanego Jedynka Wrocławska (Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego Nr 1 Grupa „Jedynka Wrocławska”, ulica Gabrieli Zapolskiej 1). Przedsiębiorstwo to rozpoczęło w 2000 r. między innymi realizację kompleksu usługowo–parkingowego, przy pomocy należącej do niego spółki „Prim”, przy placu Rozjezdnym, według projektu M. Kupczyk i P. Spychała. Inwestycję wykonano do stanu surowego otwartego, i wówczas firmy z nią związane upadły (wykreślenie Jedynki Wrocławskiej z Krajowego Rejestru Sądowego nastąpiło w 2010 r.). Przez lata niedokończony budynek znany był jako „wrocławski szkieletor”[16][17][18][19][20], a jego rozbiórka miała miejsce w 2017 r.[19] W parterze budynku przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1 w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku znajdował także się oddział wrocławski Banku Ochrony Środowiska[21].
W 2004 r. przed budynkiem Urzędu Miejskiego Wrocławia ustawiono pomnik Wrocławianina, autorstwa Ryszarda Mazura[22].
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
- Gartenstrasse, do 1906 r. jako część ulicy (dziś ulica Józefa Piłsudskiego)[23][24]
- Theaterstrasse, od 1906 r.[23] (1907 r.[25]) do 1946 r.[12][23]
- Gabrieli Zapolskiej, od 1946 r.[23][26]
W 1906 roku ulicę wydzielono z ulicy Gartenstrasse nadając jej odrębną nazwę Theaterstrasse w nawiązaniu do budynku teatru Schauspielhaus (dziś Teatr Polski)[23]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 12 z 7.03.1946 r.[26] Upamiętnia ona Gabrielę Zapolską – (ur. 30 marca 1857 w Podhajcach, zm. 17 grudnia 1921 we Lwowie) polską aktorkę, dramatopisarkę, powieściopisarkę, publicystkę, felietonistkę, krytyczkę teatralną i artystyczną[12][27][28][29].
Do ulicy Gabrieli Zapolskiej przypisana jest droga gminna nr 105084D o długości 127 m oraz sięgacz o długości 60 m (numer ewidencyjny drogi G1050840264011)[1], klasy dojazdowej[30][31]. Ulica położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 2.296 m²[1][32]. Na całej ulicy jezdnia posiada nawierzchnię z masy bitumicznej, z wyłączeniem sięgacza i zgrupowania obejmującego miejsca postojowe przed budynkiem numer 1, gdzie zachowano nawierzchnię brukowaną[33][34]. Cała ulica znajduje się, podobnie jak ulica Wojciecha Bogusławskiego, w strefie ruchu uspokojonego z ograniczeniem prędkości do 30 km/h, z wyłączeniem połączenia z ulicą Józefa Piłsudskiego[35]. Wzdłuż całej długości ulicy wytyczono kontrapas rowerowy oraz wskazano tę ulicę dla ruchu rowerowego w ramach strefy ruchu uspokojonego. Drogi te powiązane są z drogami rowerowymi biegnącymi wzdłuż ulicy Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Bogusławskiego, a poprzez sięgacz i dalej drogę wewnętrzną z drogami rowerowymi wytyczonymi w ulicy Tadeusza Zielińskiego[35][36].
Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi oraz innymi drogami:
| rodzaj | droga | foto |
|---|---|---|
| skrzyżowanie | ulica Józefa Piłsudskiego[1][37] torowisko tramwajowe[8] |
 |
| skrzyżowanie | sięgacz |  |
| skrzyżowanie | ulica Wojciecha Bogusławskiego[1][38] |  |
| kontynuacja | przejazd pod estakadą kolejową do ulicy Nasypowej[2] |  |
_2020-11-19_05,_sięgacz.jpg)
Ulica przebiega przez gęsto zabudowany obszar o charakterze śródmiejskim. Pierzeja wschodnia zabudowana jest zabudową ciągłą obejmującą zabytkowe budynki pięciokondygnacyjne, wchodzące współcześnie w skład kompleksu administracyjnego Urzędu Miejskiego Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców[4][39][40], przed którym stoi pomnik Wrocławianina[22]. Wschodnia strona ulicy obejmuje odcinek od ulicy Józefa Piłsudskiego do sięgacza, którego pierzeję stanowi dawna, zabytkowa kamieńca, o pięciu kondygnacjach nadziemnych, której elewacja stanowi także północną pierzeję sięgacza[4][40]. Koniec sięgacza łączy się z drogą wewnętrzną biegnącą do ulicy Tadeusza Zielińskiego[2]. Natomiast południową pierzeję sięgacza i zachodnią pierzeję ulicy tworzy budynek Teatru Polskiego[5][40]. Oś widokową ulicy w kierunku południowym zamyka murowana estakada kolejowa biegnąca wzdłuż ulicy Wojciecha Bogusławskiego, wyniesiona ponad teren na około 5 m, z otwartymi w tym miejscu przęsłami zapewniającymi połączenie z ulicą Nasypową[2][11][41].
Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 118,4 do 118,5 m n.p.m.[33][42] Ulica przebiega przez jeden rejon statystyczny, przy czym dostępne dane pochodzą z 31.12.2019 r. W rejonie tym przy zameldowanych 354 osobach gęstość zaludnienia wynosi 4237 lud./km²[43].
Obszar na którym położona jest ulica Gabrieli Zapolskiej jako całość ujęty jest w ewidencji zabytków, w ramach tzw. Przedmieścia Południowego[44][45]. Dla tego obszaru ochronie podlega przede wszystkim historyczny układ urbanistyczny kształtowany od XIII wieku, następnie od około 1840 r. do początki lat 60. XX wieku[46]. Wszystkie budynki położone przy ulicy, z wyłączeniem budynku Teatru Polskiego, ujęte są w gminnej ewidencji zabytków[4]. Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki i inne obiekty historyczne:
| obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[uwaga 1] | fotografia |
|---|---|---|
| strona zachodnia | ||
| Kamienica ulica Gabrieli Zapolskiej 1, ulica Józefa Piłsudskiego 43[4][47][48][49] |
około 1920 r., 2014 r. (remont) rodzaj ochrony – gez, mpzp[4] |
,_ul._Piłdudskiego_(nr_43)_2020-11-19_03.jpg) |
| strona wschodnia | ||
| Budynek biurowy, obecnie budynek Urzędu Miasta Wrocławia ulica Józefa Piłsudskiego 45-47, ulica Gabrieli Zapolskiej 2[4][50][51] |
około 1920-1925 r. rodzaj ochrony – gez, mpzp[4] |
 |
| Dom handlowy firmy J. Fuchs & Söhne, obecnie Urząd Miejski Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców ulica Gabrieli Zapolskiej 4, ulica Wojciecha Bogusławskiego 6-8[4][52][53] |
około 1920 r. (projekt Alvin Wedemann) rodzaj ochrony – gez, mpzp[4], wskazuje się na konieczność wpisania budynków do rejestru zabytków[54] |
 |
| południowy koniec ulicy | ||
| Estakada kolejowa ulica Wojciecha Bogusławskiego[4][55][56] |
lata 1900–1905 rodzaj ochrony – gez, mpzp[4] |
.jpg) |
Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[57][58]:
- województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
- powiat: Wrocław (0264)
- gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
- Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto, Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura
- Gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura
- Nazwa ulicy: ul. Gabrieli Zapolskiej (25632).
- Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
