Loading AI tools
gatunek ptaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Trznadel szarogłowy (Schoeniclus spodocephala) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae). Gniazduje na terenie Syberii, od okolic południka 85°E na wschód po Rosyjski Daleki Wschód, a dalej Koreę Północną, północną Mongolię i północno-wschodnie Chiny. Zimuje głównie w północnej Azji Południowo-Wschodniej. Raz stwierdzony w Polsce. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Schoeniclus spodocephala[1] | |||
| (Pallas, 1776) | |||
 Samiec (podgatunek S. s. personatus) | |||
.jpg) Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
trznadel szarogłowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Po raz pierwszy gatunek opisał Peter Simon Pallas w 1776. Holotyp mógł pochodzić z kilku miejsc, między innymi Daurii[3]. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Emberiza spodocephala[4]. Obecnie (2022) część autorytetów podtrzymuje tę nazwę i tym samym pozycję w obrębie rodziny, niektóre zamiast w Emberiza umieszczają trznadla szarogłowego w rodzaju Schoeniclus[5].
Pozycję trznadla szarogłowego względem części innych przedstawicieli Schoeniclus przedstawia poniższy kladogram, stanowiący uproszczony wycinek drzewa filogenetycznego uzyskanego przez Barkera i innych (2015)[6]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Trznadel szarogłowy okazał się być gatunkiem siostrzanym wobec trznadla złotawego (S. aurelous), a ich linie rozwojowe rozdzieliły się około 3,07 mln lat temu. Linie rozwojowe kladów S. aurelous+S. spodocephala oraz S. variabilis+S. chrysophrys+S. tristrami rozeszły się blisko 4,0 mln lat temu[6]. Hooper i Price (2017) uzyskali częściowo zbieżne wyniki, jednak nie uwzględnili kilku gatunków. Według nich trznadle złotawy i szarogłowy również są gatunkami siostrzanymi, lecz najbliżej spokrewnionymi z nimi jest trznadel złotobrewy (S. chrysophrys). Ten blisko 5,5 mln lat temu oddzielił się od kladu S. chrysophrys+S. spodocephala, natomiast linie rozwojowe tych dwóch gatunków rozeszły się 4,66 mln lat temu. W badaniu nie uwzględniono trznadli szarych i amurskich[7].
Odrębność gatunkowa trznadla kreskowanego (S. (s.) personatus) jest sporna. Na Kompletnej liście ptaków świata... (2022) został on umieszczony jako podgatunek trznadla szarogłowego[5], podobnie jak na Howard and Moore Complete Checklist... (2014)[8]. IOC uznaje go za odrębny monotypowy gatunek[9], tak jak Clements Checklist of Birds of the World (sierpień 2022)[10] oraz autorzy listy ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (6. wersja online: grudzień 2021)[11]. Trzema wyróżnianymi przez niektóre autorytety podgatunkami są[5]:
Długość ciała wynosi około 13,5–16 cm, a masa ciała – 13–27 g[3]. Wymiary średnie dla osobników podgatunku nominatywnego przedstawia poniższa tabela[12].
| Płeć | Dł. skrzydła | n | Dł. ogona | n | Dł. dzioba | n | Dł. skoku | n |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| samce | 68–77 (72,2) | 24 | 56–69 (63,6) | 24 | 11,1–13,5 (12,5) | 38 | 17,5–19,8 (18,9) | 36 |
| samice | 65–71,5 (67,9) | 18 | 57–66 (60,6) | 18 | 9,1–11,0 (10,0) | 37 |
Trznadle szarogłowe pod względem rozmiarów i proporcji ciała przypominają potrzosa zwyczajnego (S. schoeniclus). Przeważnie w terenie sprawiają wrażenie dość ciemnych ptaków bez cech charakterystycznych. W szacie godowej u ptaków podgatunku nominatywnego głowa, gardło i pierś są ołowianoszare, a przód głowy i gardło – czarniawe. Brzuch jasnożółty (u osobników z zachodniej części zasięgu – niemal biały), po bokach występują rzadkie czarne pasy. Wierzch ciała głównie płowobrązowy z czarnymi pasami, kuper – szarobrązowy, bez pasków. Po bokach ogona obecne białe wstawki. Dwa jasnoochrowe paski skrzydłowe nie wyróżniają się. Dziób mocno zbudowany z prostą górną krawędzią, szary z różowawą żuchwą. Nogi różowe. W szacie spoczynkowej głowę i pierś pokrywają częściowo brązowe plamki na końcówkach piór, lecz ogólny wzór upierzenia zostaje zachowany[12].
U samic brakuje charakterystycznych cech. W przeciwieństwie do samców nie występuje u nich ciemny przód głowy oraz jednolicie szare upierzenie głowy i piersi, mają natomiast brudnobiałe gardło i białawe paski przyżuchwowe (najjaśniejsze z elementów upierzenia głowy) oraz słabo widoczne ciemniejsze paski podbródkowe. Mają pokryte brązowo-szarymi pasami ciemię oraz słabo zaznaczoną jasną brew. Grzbiet samic jest brązowy, w dosyć ciepłym odcieniu, z ciemniejszymi pasami. Głowa, szyja i boki piersi przeważnie zdają się mieć szarawy nalot. Spód ciała brudnobiały (niemal popielaty), z delikatnym kremowym nalotem. Boki tułowia i piersi pokrywają grube czarne pasy. Kuper szarobrązowy z niewyraźnymi ciemnymi nieregularnymi plamami. Dymorfizm sezonowy słabo zaznaczony[12].
Osobniki młodociane przypominają samice, jednak z bardziej matowym i nieco bardziej brązowawym upierzeniem. Niemal nie występuje u nich szary nalot na głowie i szyi[12].
Obszar występowania poszczególnych podgatunków trznadla szarogłowego jest następujący:
W bazie BirdLife International wymienione jest 8 państw, w których trznadla szarogłowego stwierdzano jedynie wyjątkowo: Afganistan, Bhutan, Finlandia, Niemcy, Indonezja, Kazachstan, Holandia, Wielka Brytania[15]. 29 maja 2021 samca trznadla szarogłowego obserwowano na Helu[16][17]; po zaakceptowaniu tego stwierdzenia Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wciągnęła ten gatunek na Listę awifauny krajowej[18].
Środowiskiem życia trznadli szarogłowych jest tajga, podobnie jak u wielu innych trznadli. Preferują stosunkowo wysoką i gęstą roślinność. Na Syberii często zamieszkują te najbardziej wilgotne połacie zwartego drzewostanu, jednak pojawiają się także wśród krzewów i drzew wzdłuż brzegów rzek lub zbiorników[12]. Czasami pojawiają się w górskich lasach (zarówno iglastych, jak i liściastych). Na Ałtaju występują co najmniej do 600 m n.p.m., w Japonii – do 1500 m n.p.m. (niekiedy wyżej), w północnej Mongolii – co najmniej do 1300 m n.p.m. Zimą zapuszczają się na niżej położone tereny u podnóża gór i na nizinach. Zwykle przebywają wówczas w zakrzewieniach rosnących wzdłuż cieków lub na skraju zadrzewień i przecinek[3].
Pożywieniem dorosłych trznadli szarogłowych w okresie lęgowym są przede wszystkim bezkręgowce, zarówno dorosłe, jak i larwy; między innymi niewielkie piewikowate (Cicadidae) oraz inne pluskwiaki (Hemiptera), muchówki (Diptera), mrówkowate (Formicidae), motyle (Lepidoptera), chrząszcze (Coleoptera) i pająki (Araneae). Skład diety piskląt jest podobny. Podczas przelotów i na zimowiskach trznadle szarogłowe żywią się różnymi nasionami, również zbóż. Pokarmu szukają głównie na ziemi. Poza sezonem lęgowym przebywają przeważnie w małych grupach, czasem z trznadlami innych gatunków[3].
Okres lęgowy u trznadli szarogłowych zaczyna się zwykle między majem a połową czerwca, zależnie od obszaru występowania. Pisklęta miejscami klują się jeszcze we wrześniu. Trznadle szarogłowe wyprowadzają dwa lęgi w roku. Gniazdo prawdopodobnie buduje wyłącznie samica. Budulec stanowią miękkie trawy, wyściółkę zaś – włosie. Gniazdo przeważnie umieszczone jest na ziemi lub nisko na krzewie albo roślinie zielnej, czasem wyżej (do 5 m nad ziemią). Zniesienie składa się z 4 lub 5 jaj o jasnozielonej, niebieskawej lub różowawej skorupie pokrytej plamami barwy kasztanowej, podobnej do umbry, niekiedy też fioletowobrązowymi; na nich znajdują się jeszcze ciemne plamki i linie. Samica wysiaduje sama przez 12–14 dni. Pisklęta są karmione przez obydwa ptaki z pary. Opuszczają gniazdo po 9–14 dniach od wyklucia[3].
IUCN uznaje trznadla szarogłowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2016 (stan w 2022); wcześniej gatunek nie był klasyfikowany w tym samym ujęciu systematycznym. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny[15]. IUCN uznaje trznadla kreskowanego (S. (s.) personatus) za osobny gatunek, ale także zalicza go do kategorii najmniejszej troski[19].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
