Tlenowce

Tlenowce (siarkowce, chalkogeny) – nazwa pierwiastków należących do 16 (daw. VIA lub VI głównej) grupy układu okresowego. Są to tlen, siarka, selen, tellur, polon i liwermor. Nazwa chalkogeny pochodzi z greckiego chalkos oznaczającego brąz lub metal i związana jest z powszechnym występowaniem tlenu i siarki w rudach metali^[1].

• Tlenowce
• 
  tlen
• 
  siarka
• 
  selen
• 
  tellur

Ten artykuł dotyczy pierwiastków chemicznych. Zobacz też: tlenowce – organizmy potrzebujące tlenu do życia.

Grupa →	16 VIA
↓ Okres
2	8 O
3	16 S
4	34 Se
5	52 Te
6	84 Po
7	116 Lv

Tlenowce

Próbki tlenowców

Wszystkie tlenowce mają 6 elektronów walencyjnych i w związkach chemicznych występują na stopniach utlenienia od −2 do +6. Tlen z powodu dużej liczby elektronów przy małej liczbie powłok ma bardzo mały promień atomowy i posiada właściwości nieco odmienne niż reszta pierwiastków tej grupy, a jego stopień utlenienia w związkach wynosi zazwyczaj −2 lub −1 (dodatnie stopnie utlenienia +1 i +2 osiąga jedynie w związkach z fluorem). Polon i liwermor są pierwiastkami promieniotwórczymi. Polon występuje na Ziemi w śladowych ilościach, ze względu na to, że jego izotopy są tworzone w naturalnych szeregach promieniotwórczych, a liwermor został wytworzony sztucznie w reakcjach syntezy jądrowej.

Tlenowce tworzą dwuujemne aniony:

• O²⁻ – anion tlenkowy, występuje m.in. w tlenkach i wielu związkach organicznych; nie wykazano jednak istnienia tego jonu w wodzie;
• S²⁻ – anion siarczkowy, występuje w siarczkach;
• Se²⁻ – anion selenkowy, występuje w selenkach;
• Te²⁻ – anion tellurkowy, występuje w tellurkach;
• Po²⁻ – anion polonkowy, występuje w polonkach;

Ponadto znane są aniony wielopierwiastkowe, np. nadtlenki O₂²⁻, wielosiarczki S_n²⁻, wieloselenki Se_n²⁻ i wielotellurki Te_n²⁻.

Charakter pierwiastków zmienia się w dół grupy od niemetalicznego (tlen, siarka) do metalicznego (polon). Aktywność chemiczna maleje od tlenu do polonu wraz z elektroujemnością. Tlen jest gazem, pozostałe pierwiastki są ciałami stałymi. Tlenowce są pierwiastkami bardziej aktywnymi jako utleniacze od azotowców z powodu większej elektroujemności. Szybko utleniają litowce, nieco wolniej berylowce, reagują także z innymi metalami, wolno także z niektórymi metalami półszlachetnymi i szlachetnymi, takimi jak miedź, srebro i rtęć, tworząc tlenki lub sole (siarczki, selenki, tellurki, polonki). Siarka, selen, tellur i polon łączą się bezpośrednio z tlenem dając tlenki o właściwościach kwasowych, rosnących wraz ze stopniem utlenienia tlenowca (SO₂ bezwodnik słabego kwasu H₂SO₃, SO₃ bezwodnik mocnego kwasu H₂SO₄).

Właściwości fizyczne tlenowców

Tlenowiec	Masa atomowa [u]	Temperatura topnienia [K]	Temperatura wrzenia [K]	stan skupienia	Elektroujemność (według Paulinga)	Konfiguracja elektronowa (podkreślono elektrony walencyjne)
Tlen	16	54	90	gaz	3,4	[He] 2s22p4
Siarka	32	388	718	ciało stałe	2,58	[Ne] 3s23p4
Selen	79	494	958	ciało stałe	2,55	[Ar] 4s23d104p4
Tellur	128	723	1261	ciało stałe	2,1	[Kr]5s24d105p4
Polon	209	527	1235	ciało stałe	2,0	[Xe] 6s24f145d106p4

Związki z tlenem, wodorem oraz kwasy tlenowców

Tlenowiec	Wodorki	Tlenki	Główne kwasy tlenowe
Tlen	H2O,	nie dotyczy	nie dotyczy
Siarka	H2S	SO2, SO3	H2SO3, H2SO4
Selen	H2Se	SeO2, SeO3	H2SeO3, H2SeO4
Tellur	H2Te	TeO2, TeO3	H2TeO3
Polon	PoH2	PoO2, PoO3	?

Przypisy

1. JackJ. Challoner JackJ., Pierwiastki, czyli z czego zbudowany jest wszechświat, Poznań: Publicat, 2018, s. 122, ISBN 978-83-245-2131-9.

Kontrola autorytatywna (grupa układu okresowego):

• LCCN: sh2002008811
• GND: 4147539-2
• NDL: 00570185
• NKC: ph119121
• J9U: 987007558907505171

Encyklopedie internetowe:

• Catalana: 0087236