Ditlenek selenu

Ditlenek selenu (nazwa Stocka: tlenek selenu(IV)), SeO₂ – nieorganiczny związek chemiczny, w którym selen znajduje się na IV stopniu utlenienia. Tlenek ten jest najczęściej spotykanym związkiem selenu.

Ditlenek selenu

Pojemnik z ditlenkiem selenu
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) konst. ditlenek selenu, tlenek selenu(4+), tlenek selenu(IV) podst. λ4-selandion addyt. dioksydoselen Inne nazwy i oznaczenia Stocka tlenek selenu(IV) inne dwutlenek selenu
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	SeO2
Masa molowa	110,96 g/mol
Wygląd	białe tetragonalne kryształy lub proszek[1][2]
Identyfikacja
Numer CAS	7446-08-4
PubChem	24007
SMILES O=[Se]=O
InChI InChI=1S/O2Se/c1-3-2 InChIKey JPJALAQPGMAKDF-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 3,95 g/cm³[1]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 384 g/l (20 °C)[2] 246 g/100 g (22 °C)[1] w innych rozpuszczalnikach metanol, etanol; słabo w acetonie[1] Temperatura topnienia 340 °C (punkt potrójny)[1] Temperatura wrzenia 315 °C (sublimacja)[1][2] Kwasowość (pKa) 2,62; 8,32
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-05-28] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3] Niebezpieczeństwo Zwroty H H301, H331, H373, H410 Zwroty P P273, P304+P340, P309+P310, P314[2] Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3] Toksyczny (T) Groźny dla środowiska (N) Zwroty R R23/25, R33, R50/53 Zwroty S S1/2, S20/21, S28, S45, S60, S61 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[4] 0 4 0   Numer RTECS VS8575000 Dawka śmiertelna LD50 68,1 mg/kg (szczur, doustnie)[2]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Właściwości

W temperaturze pokojowej jest to białe, krystaliczne ciało stałe o ostrym zapachu, przypominającym zapach sosu chrzanowego, przy inhalacji może dojść do poparzenia nosa czy gardła. SeO₂ jest cząsteczką polarną, z momentem dipolowym skierowanym od atomów tlenu do środkowego atomu selenu. Stały SeO₂ jest jednowymiarowym polimerem, którego łańcuch składa się naprzemiennie z atomów selenu i tlenu. Każdy atom Se, który wpisuje się w piramidę, posiada końcowe grupy tlenowe. Względna stereochemia przy Se zmienia się wraz z łańcuchem polimeru (syndiotaktyczność). Ciało stałe z łatwością sublimuje w 315 °C. Gazowy dwutlenek selenu przybiera podobną, zagiętą postać cząsteczki jak gazowy dwutlenek siarki. Rozpuszczenie SeO₂ w tlenodichlorku selenu SeOCl₂ daje trimer [Se(O)O]₃.

SeO₂ jest tlenkiem kwasowym; rozpuszcza się w wodzie tworząc słaby, nietrwały kwas selenawy, o wzorze analogicznym do kwasu siarkawego:

SeO₂ + H₂O → H₂SeO₃

Tlenek reagując z zasadami tworzy sole nazywane selenianami zawierające anion SeO2−3. Na przykład w reakcji z wodorotlenkiem sodu powstaje selenian sodu:

SeO₂ + 2NaOH → Na₂SeO₃ + H₂O

Posiada właściwości utleniające. Może utlenić SO₂ do SO₃:

2SO₂ + SeO₂ → 2SO₃ + Se

H₂SeO₃ + 2SO₂ + H₂O → 2H₂SO₄ + Se

Otrzymywanie

Ditlenek selenu jest otrzymywany poprzez utlenienie selenu poprzez spalenie w powietrzu, kwas azotowy lub reakcję z nadtlenkiem wodoru, ale najwygodniejszą metodą jest odwodnienie kwasu selenawego.

3Se + 4HNO₃ + H₂O → 3H₂SeO₃ + 4NO

2H₂O₂ + Se → SeO₂ + 2H₂O

H₂SeO₃ ⇌ SeO₂ + H₂O

Zastosowanie

Ditlenek selenu nadaje szkłu czerwoną barwę. W małych ilościach jest używany w celu zneutralizowania niebieskiego zabarwienia spowodowanego zanieczyszczeniami kobaltem, aby wytworzyć bezbarwne szkło. W większych ilościach nadaje głęboki, czerwony, rubinowy kolor. Ditlenek selenu jest także aktywnym składnikiem roztworów służących do oksydowania (oksydowanie na zimno) stali. Jest stosowany również jako toner w fotograficznym wywoływaniu.

Przypisy

1. David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-86, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
2. Selenium dioxide, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 3990 [dostęp 2011-05-28] (niem. • ang.).
3. związki selenu, z wyjątkiem selenku siarczku kadmu oraz związków wymienionych w innym miejscu niniejszego załącznika, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-03-28] (ang.).
4. Ditlenek selenu (nr 204315) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-05-28]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

Encyklopedie internetowe (rodzaj indywiduum chemicznego):

• Britannica: science/selenium-dioxide