Loading AI tools
rzeka w południowej Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sztoła (dawniej: Czartoria[1]) – rzeka, płynąca w województwach małopolskim i śląskim, o długości 14,5 km[2] i powierzchni dorzecza 153,8 km²[3], przepływała w większości przez gminę Bukowno, stanowi lewobrzeżny dopływ Białej Przemszy i jest jednym z jej najważniejszych dopływów[3] (2,2 m³/s Sztoły[3] względem 4,14 m³/s Białej Przemszy).
Wyschnięte koryto rzeki; Zakole Sztoły w Bukownie w lipcu 2022 roku | |
Kontynent | |
---|---|
Państwo | |
Rzeka | |
Długość | 14,5 km |
Powierzchnia zlewni |
31,4 km² |
Ident. PRNG |
RW20005212849 |
Źródło | |
Miejsce | Bukowno |
Współrzędne | |
Ujście | |
Recypient | Biała Przemsza |
Miejsce | |
Współrzędne | |
Położenie na mapie powiatu olkuskiego | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego |
Naturalne źródła Sztoły znajdowały się pierwotnie w lasach między miejscowością Żuradą a Podlesiem (dzielnica miasta Bukowno, leśnictwa Żurada i Podlesie)[4][5]. Górny, naturalny odcinek cieku zaginął w leju depresyjnym kopalni „Pomorzany”[4][6][3], a wodę współcześnie pobiera ponownie z rzeki „Baba” dopiero od skraju miasta Bukowno[4][3]. Wyraźnie widoczny jest wpływ kopalni oraz kopalni piasku „Szczakowa” w Jaworznie na warunki hydrogeologiczne oraz chemizm wód.[3][6] W związku z likwidacją kopalni „Olkusz-Pomorzany”, która zasila poprzez rzekę „Baba” wody Sztoły, doszło do całkowitego zaniknięcia rzeki[7][8][9].
Znana dawniej z wyjątkowo czystych wód, miejsce połowu pstrąga. Sztoła rozpoczynała swój bieg wypływając z wzniesienia pokrytego buczyną i płynęła w stronę miasta Bukowno, mijając po drodze teren po byłej jednostce wojskowej oraz opuszczone osady Polis i Podpolis. Sztoła teoretycznie dochodziła do cofki i zbiornika „Leśny dwór” w Bukownie, w praktyce wysychała jednak około 1 km od zbiornika. Dalszy ciek wodny był zasilany z rzeki Baba, która de facto była w 100% zasilana wodami kopalnianymi z kopalni Pomorzany w Olkuszu, stąd unikatowa czystość wód[4][10].
Sztoła uchodziła do Białej Przemszy w osadzie Ryszka w Sławkowie[11], gdzie była zlokalizowana rozebrana już stacja poboru wody ze Sztoły[11], która zaopatrywała w wodę Sosnowiec i okolice. Poboru wód zaprzestano w 2005 roku z powodu podwyższonego poziomu ołowiu w rzece, związanego z działalnością pobliskiej kopalni cynku i ołowiu.
Rzeka przez wieki tworzyła swoją malowniczą dolinę rzeźbiąc wąwozy i zakola, które można podziwiać przez cały bieg tej rzeki. Sztoła na całej długości płynęła w otoczeniu lasów (u źródeł – buczyn, dalej – borów sosnowych).
W lasach okalających rzekę spotyka się wiele zwierząt (m.in. łosie, sarny, dziki) oraz 170 gatunków roślin, więcej niż w Pienińskim Parku Narodowym.
Pierwsze 3 km Sztoły były wolne od przeszkód, dzięki czemu w latach 2014–2021 odbywały się na tym odcinku regularne spływy komercyjne. Jest to bardzo prosty odcinek, który nadawał się do spływu z dziećmi lub bikeraftingu i był popularną atrakcją turystyczną regionu[12][13]. Na trasie spływu, przy zakolu rzeki, znajdowała się plaża. W dalszym odcinku rzeka przyjmowała górski charakter pozostając jednak spławną[14].
Ze względu na bogactwo przyrodnicze i unikalny krajobraz w dolinie rzeki występują też popularne piesze szlaki turystyczne[4][15].
W Bukownie działa koło PZW nr 107 okręg Katowice przy ul. Niepodległości 1a, ponadto jest tam kilka sklepów wędkarskich. Rzeka raczej nie nadawała się do brodzenia (silny nurt i dość wąskie koryto, w niektórych miejscach głębokie). Ryby występowały na całej długości rzeki.
Jest to miejsce występowania rzadkich gatunków roślin i zwierząt. W dolinie rzeki odnotowano występowanie następujących chronionych gatunków:
W dniu 18 września 1996 r. uchwałą nr XIX/161/96 rady miejskiej w Bukownie wprowadzono ochronę indywidualną „Doliny rzeki Sztoły wraz ze strefą ochronną”[16].
W dniu 28 listopada 2011 objęty został ochroną górny odcinek rzeki w ramach Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego nr XV/247/11[17][2]
Jedno z naturalnych źródeł Sztoły, położone w Żuradzie ma status pomnika przyrody[18].
W styczniu 2022 roku wskutek wyłączenia pomp odwadniających w kopalni Pomorzany (od roku 2020 w likwidacji) rzeka, która dotąd zasilana była wodą odpompowywaną z tej kopalni, wyschła[19].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.