Stare Łysogórki

Stare Łysogórki (do 1945 niem. Alt Lietzegöricke) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Mieszkowice. Według danych z 2015 r. liczyła 400 mieszkańców.

Stare Łysogórki

wieś
Czołg-pomnik i Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	gryfiński
Gmina	Mieszkowice
Liczba ludności (2015)	400
Strefa numeracyjna	91
Kod pocztowy	74-505[1]
Tablice rejestracyjne	ZGR
SIMC	0779325
Położenie na mapie gminy Mieszkowice Stare Łysogórki
Położenie na mapie Polski Stare Łysogórki
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Stare Łysogórki
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego Stare Łysogórki
52°47′13″N 14°16′55″E[2]

Widok na Odrę

Miejscowość znajdowała się od ok. 1250 r. na terytorium powstałej Nowej Marchii, pierwsza wzmianka pochodzi z 1335 r. Od końca XVI w. wchodziła w skład domeny państwowej w Cedyni. Od 1945 r. leży w granicach Polski. We wsi znajduje się Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego.

Układ przestrzenny

Miejscowość zachowała czytelny układ wielodrożnicowy, o kompozycji geometrycznej, ukształtowanej w sposób osiowy. Podstawą założenia są trzy równoległe drogi, połączone poprzecznymi ciągami komunikacyjnymi. Zabudowa posiada ubytki wzdłuż środkowego ciągu architektonicznego, po działaniach wojennych 1945 nie zachował się m.in. kościół i szpital. Znaczny udział w zachowanej zabudowie zajmują domy ryglowe z XIX w., z elementami zabytkowej stolarki, usytuowane wzdłuż głównej drogi wiejskiej. W zabudowie dominują zagrody 3-budynkowe, z chałupami lokowanymi na froncie parceli oraz stodołami w głębi działki. W płn.-wsch. części wsi ulokowane są małe, 2-budynkowe zagrody, o niewielkiej skali obiektów. Dawna zagroda młyńska położona pierwotnie na skraju doliny Słubi została wyburzona, obecnie jej położenie w terenie pozostaje nieczytelne. W otoczeniu wsi znajdował się śródleśny cmentarz ewangelicki, dzisiaj słabo czytelny, z resztkami nagrobków i krypt.

Toponimia

Nazwa wsi na przestrzeni wieków: Lytegorike 1335; Glitzick gorikin 1337; Lutzgorike 1338; Litzegercke 1368

Historia

• VIII-poł. X w. – w widłach Odry i dolnej Warty znajdowała się odrębna jednostka terytorialna typu plemiennego, prawdopodobnie powiązana z plemieniem Lubuszan. Na północy od osadnictwa grupy cedyńskiej oddzielały ją puszcze: mosińska (łac. merica Massen) i smolnicka (łac. merica Smolnitz). Mieszkańcy zajmowali się gospodarką rolniczo-hodowlaną.
• 960–972 – książę Mieszko I opanował tereny nadodrzańskie, obejmujące obręb późniejszej kasztelani cedyńskiej, ziemię kiniecką i kostrzyńską
• 1005 (lub 1007) – Polska traci zwierzchność nad Pomorzem, w tym również nad terytorium w widłach Odry i dolnej Warty
• 1112–1116 – w wyniku wyprawy Bolesława Krzywoustego, Pomorze Zachodnie uznaje zwierzchność lenną Polski^{[potrzebny przypis]}
• pocz. XIII w. – obszar na północ od linii Noteci-Dolnej Warty i zachód od Gwdy w dorzeczu Myśli, Drawy, środkowej Iny, stanowił część składową księstwa pomorskiego; w niewyjaśnionych okolicznościach został przejęty przez księcia wielkopolskiego Władysława Laskonogiego, a następnie jego bratanka, Władysława Odonica
• 1250 – margrabiowie brandenburscy z dynastii Askańczyków rozpoczęli ekspansję na wschód od Odry; z zajmowanych kolejno obszarów powstała następnie Nowa Marchia
• 2 poł. XIII w. – zbudowano kościół
• 1320–1323 – po wygaśnięciu dynastii askańskiej, Nowa Marchia przeszła przejściowo we władanie książąt pomorskich
• 1323 – władzę w Nowej Marchii objęli Wittelsbachowie
• 1335 – margrabia Ludwig przekazał Bolle von Stendalowi, mieszczaninowi z Chojny, pakt (rodzaj podatku) z młyna w Lytegorike, będącego własnością Nycolausa Albusa; potwierdzenie tego faktu dla synów mieszczanina następiło w 1338
• 1337 – wzmianka w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego pod nazwą Glitzick gorikin, w ziemi chojeńskiej: "Glitzick gorikin est totalier deserta, Slotz habet ibidem seruicium, habet XXXVI mansos"^[3] – wieś jest całkowicie opuszczona, Slotz posiada w niej dobra, wieś liczy 36 łanów (mansos)
• 1368, 24 marca – margrabia Otto potwierdził Henningowi Plötz połowię wsi, którą opuścił Erich von Fiddichow^[4]
• 1402–1454/55 – ziemie Nowej Marchii pod rządami zakonu krzyżackiego
• 1433 – podczas wojny polsko-krzyżackiej, okoliczne tereny zostały zdobyte i splądrowane przez husytów
• 1535–1571 – za rządów Jana kostrzyńskiego Nowa Marchia stała się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego
• 1538 – margrabia Jan kostrzyński oficjalnie wprowadził na terenie Nowej Marchii luteranizm jako religię obowiązującą
• 1536–88 – wieś należała do rodu von Uchtenchagen
• 1588 – część wsi należąca do Uchtenhagenów została zakupiona przez margrabiego brandenburskiego
• 1592 – połowa wsi należąca do rodu Schönbeck została zakupiona przez margrabiego brandenburskiego, po czym całość zostaje wcielona do domeny elektorskiej w Cedyni
• 1701 – powstało Królestwo Prus
• 1750 – kościół w Gozdowicach stał się filią parafii w Starych Łysogórkach
• 1806–1807 – Nowa Marchia pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12 lipca 1807 wojska francuskie opuściły terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej.
• 1807–1811 – reformy gospodarcze Steina–Hardenberga dotyczące zniesienia poddaństwa chłopów w Prusach (najpierw w królewszczyznach, następnie w dobrach prywatnych); w zamian za uwłaszczenie dziedzic otrzymywał od chłopa odszkodowanie pieniężne, w postaci robocizny w określonym czasie lub części ziemi, przy czym to nie mogło przekroczyć połowy gospodarstwa chłopskiego
• 1809 – wieś liczyła 750 mieszkańców i 96 domów mieszkalnych (sołtys, 3 gospodarstwa chłopskie, 25 zagrodników, 36 komorników, 22 rybaków, kowal, tartak, młyn wodny)
• 1815–1818 – reformy administracyjne Prus zmieniły strukturę Nowej Marchii; wieś należała do powiatu Chojna, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej
• 1816 – obowiązek uwłaszczenia chłopów w Prusach ograniczono do gospodarstw sprzężajnych, tj. posiadających co najmniej dwa zwierzęta pociągowe (konie lub woły)
• 1822 – spaliła się większość zagród, które miały wówczas łączony program użytkowy; od tego czasu stawiano wolnostojące chałupy i budynki gospodarcze
• 1850 – uwłaszczenie chłopów w Prusach rozszerzono na wszystkie gospodarstwa chłopskie, aczkolwiek do tego czasu wielu chłopów zostało przez panów usuniętych z ziemi lub zbankrutowało
• poł. XIX w. – regulacje uwłaszczeniowe, na gruntach wsi utworzono królewski folwark leśny o powierzchni 5442 ha
• 1871–1918 – Nowa Marchia w ramach zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego
• koniec XIX w. – rozbudowa wsi w związku z lokowaniem obiektów o charakterze letniskowym; 944 mieszkańców i 169 domów.
• 1945 – kościół zniszczony w wyniku działań wojennych
• 1945, 7 lutego – zajęcie wsi przez 5 Armię 1 Frontu Białoruskiego
• 1945, 16 kwietnia – sforsowanie Odry w rejonie Czelina, Gozdowic, Siekierek, okupione krwią 1894 żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego
• 1965 – rozebrano kościół
• 1975–1998 – miejscowość należała administracyjnie do województwa szczecińskiego
• 1982–1983 – wybudowano obecny kościół
• 1986, 19 stycznia – powstanie parafii w Siekierkach, w skład której weszły miejscowości: Stara Rudnica, Stary Kostrzynek i Stare Łysogórki

Właściciele wsi i majątku Stare Łysogórki

Imię i nazwisko	Lata
Slotz	1337
Erich von Fiddichow pół wsi	do 1368
Henning Plötz pół wsi	1368-?
von Uchtenchagen	1536-88
elektor brandenburski państwo pruskie (domena Cedynia)	1588, 1592-1811?
von Schönbeck	do 1592

Ludność

Liczba ludności w ostatnich 3 wiekach (wieś i majątek)^{[5][6][7][8][9]}:

Hermann Nothnagel, ur. 1841 w Starych Łysogórkach, zm. 1905 w Wiedniu, niemiecki internista

Gospodarka

• Przedsiębiorstwo produkcji opakowań drewnianych, wynajmu maszyn budowlanych, usług transportowych
• Zajazd „Odra”

Organizacje i instytucje

• Sołectwo Stare Łysogórki – ogół mieszkańców wsi Stare Łysogórki stanowi Samorząd Mieszkańców Sołectwa; obszar 3741,34 ha
• Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego,
• Fundacja Dom Rodzinny w Łysogórkach dla Upośledzonych Umysłowo Sierot pod wezwaniem Dzieciątka Jezus – ustanowiona aktem notarialnym nr 8000/1990 z dnia 12.12.1990, przez Marzenę i Arkadiusza Więcko. Statutowo Fundacja realizuje dwa zasadnicze cele: – długofalowy: przygotowanie stacjonarnego domu dla wspólnoty życia z udziałem osób niepełnosprawnych intelektualnie i wspieranie inicjatyw kulturalnych osób niepełnosprawnych intelektualnie w oparciu o prowadzony Zespół Piosenki Naiwnej; – doraźny: organizacja w oparciu o Dom „Jandrzejówka” (nazwa na cześć faktycznych fundatorów, księży Jana Kazieczko i Andrzeja Steckiewicza – ówczesnego kapelana ruchu „WiŚ” w Szczecinie) letniego wypoczynku dla szczecińskich wspólnot ruchu „Wiara i Światło”^[10][11].
• Koło gospodyń wiejskich
• Filia Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Mieszkowicach
• Ochotnicza straż pożarna
• Obręb leśny Łysogórki – należy do Nadleśnictwa Mieszkowice; pow. 7264 ha; szkółka gospodarcza

Atrakcje turystyczne

• Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego w Starych Łysogórkach; obok cmentarz wojenny w Siekierkach
• Głaz – pomnik z tablicą i kotwicą, ku czci saperów 1 Armii WP, którzy zorganizowali przeprawę przez Odrę
• Pomnik w formie kamiennej ściany z mapą Polski – za wsią, tuż przed Gozdowicami, postawiony w 1984; przedstawia szlak bojowy 1 Armii WP z Warszawy przez Kołobrzeg i Siekierki do Berlina.
• Punkt widokowy – na wzniesieniu przy Odrze; podczas forsowania Odry znajdował się tu punkt obserwacyjny 2 Pułku Artylerii; zrekonstruowany bunkier kamienno-drewniany (z bali sosnowych)
• Obiekty wpisane do rejestru zabytków – zagroda nr 6 (nr rej. 1205 z 19.11.1991), dom nr 25 (otoczenie; nr rej. 92 z 13.03.2002)^[12]
• Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków – chałupy szachulcowe nr 5, 6 (oraz stodoła), 8 (zagroda), 13, 14, 15, 18, 19, 24, 26, 35, 39, 41, 46, 47, 48, 49, 51, 52, 53, 55, 60, 63, 64, 74, 75, 76; dawna plebania nr 68 (szach.); chałupy szachulcowo-murowane nr 9, 10, 11, 12, 32, dom mieszkalny nr 78 (szach./mur.), murowany budynek szkoły nr 28

Okolice

• Jezioro Łysogórki, zlewnia Słubia, pow. 6,1 ha