Czołg-pomnik

Czołg-pomnik – czołg wycofany z użycia, trwale unieruchomiony na postumencie w celu upamiętnienia wydarzenia, osoby lub organizacji. W tej roli wykorzystywano także rzadziej inne podobne pojazdy opancerzone, jak działa samobieżne.

Czołg ciężki IS-2, nr taktyczny 421, 1 pluton, 2 kompania, 4 Pułku Czołgów Ciężkich, obecnie czołg-pomnik przy muzeum i cmentarzu wojennym w Starych Łysogórkach.

Czołgi mogą być elementem pomników upamiętniających bitwy, m.in. nad Sommą, gdzie użyto ich po raz pierwszy^[1]. W krajach bloku wschodniego czołgi-pomniki były często symbolem militarnego związku kraju ze Związkiem Radzieckim^[2][3]. Czołgi-pomniki bywały ustawiane także na cmentarzach wojennych^[4].

Czołgi-pomniki stały się liczne w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej po II wojnie światowej, upamiętniając wyzwolenie Polski w sojuszu z Armią Czerwoną. Stosowano w tej roli na ogół wycofywane z użycia czołgi typu T-34 i IS-2, przy czym większość z użytych czołgów T-34/85 upamiętniała wojnę jedynie w sposób symboliczny, będąc wyprodukowana już po wojnie^[5].

Amerykański czołg M4 Sherman jako pomnik na Plaży Utah

Czołgi-pomniki trafiające na postument są w różnym stopniu unieruchamiane. Niektóre są w pełni sprawne i same wjeżdżają na postument, po czym załoga wyciąga akumulator z pojazdu, a następnie spawa włazy i ogniwa gąsienic. Czołgi typów, które nadal były wykorzystywane przez Wojsko Polskie miały często dodatkowo usuwany silnik i skrzynię biegów. Aby zapobiec aktom wandalizmu i kradzieży, z czołgów zdejmowano wszystkie elementy ruchome i wyposażenie dodatkowe, które mogłoby zostać oderwane lub odkręcone^{[potrzebny przypis]}. W czerwcu 2014 roku donieccy separatyści uruchomili czołg IS-3 z pomnika w celu użycia bojowego przeciw ukraińskim siłom rządowym, mimo niesprawnego uzbrojenia głównego^[6].

Czołgi-pomniki są czasami demontowane. Jest to częste zjawisko w krajach bloku wschodniego jako realizacja dekomunizacji^[3]. Zdarza się tak z powodów ideologicznych, gdy dany pomnik był uznawany przez okolicznych mieszkańców za symbol reżimu komunistycznego^[7][2], przy czym proces ten nie przebiegał z tą samą intensywnością w każdym regionie^[3]. W 1991 roku David Černý z grupą artystów pomalowali pomnik-czołg w Pradze na różowo w ramach rozprawienia się z radzieckim dziedzictwem^[8]. Czasem pomnik posiada dużą wartość historyczną. Jedyny zachowany w Polsce czołg T-70 był w przeszłości pomnikiem w Baligrodzie, natomiast jedyne w Polsce dwa działa samobieżne SU-152 były ustawione na cmentarzu wojennym w Cybince^[9][4]. Dlatego demontaż pomników tego rodzaju wiąże się często z przekazaniem pojazdów do muzeum^[4].

Przykładowe pomniki

Istniejące

Czołg-pomnik w Mniszewie

• Czołg w al. Zwycięstwa w Gdańsku
• brama boczna – Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu
• Czołgi T-34 – Cmentarz Żołnierzy Radzieckich w Sandomierzu
• Czołg T-34/85 w Neplach
• Czołg T-34/85 w Wejherowie
• Czołg T-34/85 w Sanoku^[10]
• Czołg T-34/85 w Mirosławcu^[11]
• Czołg T-34/85 w Mniszewie – Skansen Bojowy 1. Armii WP^[12]

  

  Czołg-pomnik w Zdbicach

• Czołg T-34/85 w Zdbicach – skansen bojowy^[13]
• Czołg T-55 w Podzamczu – park miniatur^[14]
• Czołg T-34/85 w Gliwicach^[15]
• Czołg IS-2 w Lęborku^[16]
• Czołg IS-2 w Starych Łysogórkach^[17]
• Czołg T-34 w Nowogrodzie^[18]
• Czołg IS-2 w Krakowie^[19]
• Czołg IS-2 w Pyrzycach^[20]
• Czołg T-34 w Sawinie^[21]

Nieistniejące

Nieistniejący pomnik w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte

• Czołg T-34/76 w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte^[22]
• Czołg Sherman M4A2 w Chojnicach (do 1947 r.)^[23]
• Pomnik radzieckiego czołgisty w Częstochowie (do 1969 r.)^[24][25]

Zobacz też

• Witacz – znak stawiany przy wjeździe do miejscowości