Skorpucha jaszczurowata

Skorpucha jaszczurowata^[4], żółw jaszczurowaty^[5], żółw kajmanowy (Chelydra serpentina) – gatunek żółwia z rodziny skorpuchowatych (Chelydridae) z podrzędu żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira).

Skorpucha jaszczurowata

Chelydra serpentina[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podkrólestwo	Bilateria
(bez rangi)	wtórouste
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Infratyp	żuchwowce
Nadgromada	czworonogi
Gromada	zauropsydy
Rząd	żółwie
Podrząd	żółwie skrytoszyjne
Rodzina	skorpuchowate
Rodzaj	Chelydra
Gatunek	skorpucha jaszczurowata
Synonimy
Testudo serpentina Linnaeus, 1758 †Chelydra laticarinata Hay, 1916[2] †Chelydra sculpta Hay, 1916[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Charakterystyka

Masa ciała do ok. 15 kg, a w rekordowych przypadkach przewyższa nawet 30 kg^[6]. Karapaks o długości do 47 cm^[7], spłaszczony, barwy brązowej lub oliwkowo-brązowej, z 3 rzędami rogowych guzów. Tylna część karapaksu głęboko powcinana jak piła. Plastron mocno zredukowany, zbudowany z 10 tarcz. Głowa duża i masywna, z dziobem ostro zakończonym. Szczęki bardzo ostre, zakończone potężnymi hakami. Szyja bardzo gruba, pokryta brodawkowatą skórą. U przednich kończyn pięć, a u tylnych cztery palce z dużymi pazurami; palce spięte błonami pławnymi. Brodawkowata skóra na kończynach tworzy zwisające fałdy. Ogon bardzo długi, do 2/3 długości karapaksu, pokryty na grzbietowej krawędzi wzdłużnym spłaszczonym grzebieniem powstałym z rogowych płytek (podobnie jak u krokodyli). Z powodu swojej grubości szyja, ogon i odnóża mogą być chowane do pancerza tylko częściowo.

Występowanie

Naturalny zasięg geograficzny gatunku obejmuje: Ameryka Północna; południowa Kanada i obszar Stanów Zjednoczonych na wschód od Gór Skalistych. Introdukowany w Arizonie, Kalifornii, Nevadzie, Oregonie, w Chinach, na Tajwanie i na japońskiej wyspie Honsiu^[8]. Populacje z Ameryki Środkowej i Południowej zaliczane dawniej do tego gatunku obecnie są zaliczane do odrębnych gatunków Chelydra acutirostris i Chelydra rossignonii^[9][10].

Prowadzi półwodny tryb życia, zamieszkuje płytkie rzeki o mulistym dnie lub bagniska. Rano wychodzi na ląd i wygrzewa się na brzegu^[7].

Występowanie w Polsce

Gatunek uznany za inwazyjny na terenie Polski. Ujęty w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym^[11]. W związku z tym, wwiezienie do Polski żółwia z tego gatunku wymaga zgody Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, natomiast przetrzymywanie, hodowla, rozmnażanie, oferowanie do sprzedaży i zbywanie wymaga zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (art. 120)^[12].

W latach 90. XX wieku skorpuchy zostały wprowadzone do środowiska przyrodniczego w Polsce z inicjatywy Polaka mieszkającego w USA. Były to działania nieoficjalne i nielegalne^[13].

• W 2006 roku w Gdyni w oczku wodnym na terenie prywatnej posesji został złapany samiec żółwia jaszczurowatego, obecnie przebywa w Akwarium Gdyńskim^[14].

• 6 lipca 2016 roku żółw jaszczurowaty został odłowiony w stawie na terenie parku im. Traugutta w Kutnie, gdzie obserwowany był od kilku lat^[15][16]. Schwytany osobnik to samiec o masie 6 kg, średnicy karapaksu 30 cm i długości 75 cm. Okaz ten trafił do Ogrodu Zoologicznego w Zamościu^[17].

• 26 marca 2023 roku duża skorpucha została schwytana przez przedstawiciela Fundacji Epicrates w rowie melioracyjnym w gminie Chynów w powiecie grójeckim^[13].

Ekologia

Pokarm

Ryby, żaby, salamandry, nieduże ptaki i ssaki^[7].

Zachowanie

Zwykle przebywa w płytkiej wodzie zagrzebany w mule i nieruchomo czatuje na zdobycz. Jest słabym pływakiem. Bardzo ruchliwy i agresywny.

Rozmnażanie

Samice składają do jam wygrzebanych w pobliżu wody od 25 do 40 jaj i starannie zasypują je ziemią i liśćmi. U embrionów dł. ok. 20 mm występuje narząd linii bocznej.

Agresja

Żółw jaszczurowaty uznawany jest za gatunek niebezpieczny dla ludzi, mogący spowodować poważne uszkodzenia ciała. Wyróżnia się na tle większości innych gatunków żółwi tym, że w razie zagrożenia nie chowa się do pancerza lub nie podejmuje ucieczki. Staje do walki używając szczęk, którymi może nawet odgryźć ludzką rękę w nadgarstku. Nie jest to trudne dzięki bardzo długiej szyi, którą przez większość czasu chowa pod pancerz, ale szybko może ją wyciągnąć na całej długości^[18].

Pod względem prawnym obecnie w Polsce żółw jaszczurowaty nie znajduje się na liście zwierząt niebezpiecznych, ale podczas prac nad Projektem rozporządzenia w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi, warunków ich przetrzymywania oraz sposobów znakowania tych zwierząt w 2009 roku, na liście tej się znajdował^[19].

Ochrona

Gatunek ten od 2023 roku jest objęty załącznikiem II konwencji waszyngtońskiej (CITES)^[20][21] i aneksem B UE^[21].