Plac Powstańców Warszawy we Wrocławiu

Plac Powstańców Warszawy (Holz Platz^[1] , Lessingplatz^[2][3], plac Jana Ursyna Niemcewicza, plac Wojewódzki, plac Wojewody Stanisława Piaskowskiego^[3]) – plac we Wrocławiu położony w obrębie Starego Miasta (Altstadt)^[2][4], w jego części nazywanej Wrocławskim Nowym Miastem (Neustadt)^[5]. Przy placu położone są między innymi: siedziba Muzeum Narodowego we Wrocławiu^[a] w budynku Starej Rejencji^[6][7]  oraz budynek Nowej Rejencji Wrocławskiej, będący obecnie siedzibą Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu^{[b][8][9][10]} .

plac Powstańców Warszawy

Przedmieście Oławskie, Stare Miasto
Plac przed Dolnośląskim Urzędem Wojewódzkim (2013)
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Położenie na mapie Wrocławia plac Powstańców Warszawy
Położenie na mapie Polski plac Powstańców Warszawy
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego plac Powstańców Warszawy
51°06′36,205″N 17°02′54,768″E

Budynek muzeum od strony placu.

Skwer przez Dolnośląski Urząd Wojewódzki.

Fragment parku i plac.

Odra górna, Most Pokoju i Grunwaldzki, budynek Nowej Rejencji (Dolnośląski Urząd Wojewódzki).

Lessingbrücke i Stara Rejencja.

Estakada na placu Społecznym: dalej plac Powstańców Warszawy, budynek Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Most Grunwaldzki.

Historia

Pierwotnie teren obecnego placu leżał w obszarze pomiędzy korytami rzek: Odry (Oder) oraz Oławy (Ohle), która ówcześnie zasilała fosę miejską^[2][11][12] i oddzielała ten teren od Przedmieścia Oławskiego^[13]. Trzeci, zachodni bok tego obszaru o kształcie zbliżonym do trójkąta stanowiły fortyfikacje tzw. Nowego Miasta. Fortyfikacje miejskie w tym rejonie zostały zburzone w 1807 roku^[2] (lub w 1806 r., a w 1808 r. nastąpiło włączenie do Wrocławia graniczącego z placem Przedmieścia Oławskiego^[13]). Powstała wówczas Promenada Staromiejska biegnąca przez teren współczesnego Parku Juliusza Słowackiego, a także Wzgórze Polskie w miejscu dawnego bastionu, tzw. Bastionu Ceglarskiego i Bramy Ceglarskiej^[14][15][16].

W drugiej połowie XIX wieku przeprowadzono tu szereg inwestycji znacznie zmieniających charakter tego obszaru:

• 1865 r.: budowa gazowni miejskiej^[2] (1864 r., gazownia nr 2^[17][18])
• 1872-1875 r.: budowa mostu ówcześnie nazwanego mostem Lessinga, Lessingbrücke (obecnie w tym miejscu znajduje się współczesna przeprawa – Most Pokoju)^[2][19][20]
• 1876 r.: regulacja ujścia Oławy, polegająca na jego przeniesieniu nieco wyżej biegu Odry i zasypaniu koryta biegnącego od fosy, z dawnego koryta pozostała jedynie Zatoka Gondol, Gondelhafen^[2][21] (lub w latach: 1884 r.^[11], a w 1886 r. uporządkowanie zatoki^[21]; lata 80. XIX wieku^[13])
• 1877 r.,: budowa miejskiej sali gimnastycznej^[2][22]
• 1883-1886 r.: budowa Starej Rejencji (Regierung der Provinz Schlesien) wg projektu Karla Friedricha Endella (obecnie Muzeum Narodowe)^[2][6].
• 1886 r.: projekt J. Lösenera parku jako poszerzenia Promenady Staromiejskiej (Promenaden) w miejscu zasypanej fosy^[16]
• 1887 r.: utworzenie parku (obecnie Park Juliusza Słowackiego)^[16].

Kolejne zmiany w zagospodarowaniu tego obszaru przyniósł XX wiek:

• 1902 r.: projekt Richarda Plüddemanna obejmujący nowy most i ratusz^[2][8]
• 1907 r.: zamknięcie gazowni w związku z powstaniem nowej, o odpowiedniej wielkości, gazowni na Tarnogaju^[2][17] (lub w 1906 r.^[17])
• 1910 r.: oddanie od użytkowania mostu, ówcześnie nazwanego Cesarskim, Kaiserbrücke, budowanego w okresie od lutego 1908 r. do września 1910 r. (obecnie Most Grunwaldzki)^[2][23][24]
• 1919-1921 r.: projekt Maksa Berga obejmujący budowę pierwszego we Wrocławiu wieżowca o ekspresjonistycznej architekturze, projekt w kilku wersjach przewidywał budynek o 20 do 40 pięter, w który mieścił by się między innymi ratusz oraz Muzeum Rzemiosł Artystycznych^[2][8]
• 1927 r.: ogłoszenie przez zarząd miejski konkursu na gmach Urzędu Miejskiego i budynek straży pożarnej^[2]
• 1928 r.: projekt H. Altohoffa i A. Müllera Technisches House^[2]
• 1935-1937 r.: projekt Nowej Rejencji (projekt Felixa Bräulera przy współpracy G. Kühna, H. Böhma, R. Koniwarza)^[8]
• 1936-1939 r.: budowa budynku Nowej Rejencji (Neue Regierung)^[2][8] (1939-1945^[8]).

Nazwy placu

W swojej historii plac nosił następujące nazwy^[3]:

• Holz Platz^[1] 
• Lessingplatz^[c] (do 1945 r.)^[2][3]
• Jana Ursyna Niemcewicza (do 15.11.1945 r.)^[3]
• Wojewódzki (15.11.1945 r. – 7.11.1946 r.)^[3]
• Wojewody Stanisława Piaskowskiego (7.11.1946 r. – 11.12.1951 r.)^[3]
• Wojewódzki^[d] (ponownie: 11.12.1951 r. – 7.08.1957 r.)^[3]
• Powstańców Warszawy (od 7.08.1957 r.)^[2][3].

Układ komunikacyjny

Plac Powstańców Warszawy obejmuje ulice klasy głównej i lokalnej biegnące od Placu Społecznego i Alei Juliusza Słowackiego do ulicy Jana Ewangelisty Purkyniego i dalej do Mostu Pokoju o łącznej długości 234 m, oraz ulicę lokalną przed budynkiem Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego biegnącą od Placu Społecznego (i Mostu Grunwaldzkiego) o długości 198 m^[9][25][26]. Przy skrzyżowaniu ulicy przypisanej do placu i ulicy Jana Ewangelisty Purkyniego znajduje się sygnalizacja świetlna^[27]. Przez plac ulicą od Placu Społecznego do Mostu Pokoju przebiega torowisko tramwajowe. W obrębie placu położony jest przystanek o nazwie "Urząd Wojewódzki"^[e][28] .

Układ urbanistyczny

Na północ od placu położony jest gmach Starej Rejencji, w którym mieści się Muzeum Narodowe^[a][2][6][7] . Na północnym wschodzie leży monumentalny budynek Nowej Rejencji Wrocławskiej, w którym współcześnie mieści się Dolnośląski Urząd Wojewódzki^{[b][2][8][9][10]} . Za tymi obiektami znajduje się koryto rzeki Odra^[f]. Na południu rozciąga się Plac Społeczny z dużym węzłem komunikacyjnym przez który przebiega droga krajowa nr 98, w ramach którego wybudowano między innymi dwie estakady drogowe i ciąg przejść podziemnych dla pieszych nr 2, 3, i 4^{[29][30][31][32]}. Natomiast przejścia podziemnego nr 1 przy Placu Powstańców Warszawy nie zbudowano. Na zachód od placu rozciąga się Park Juliusza Słowackiego z Promenadą Staromiejską^[16][33].

Według różnych koncepcji, w tym Rady Miasta Wrocławia, zawartych między innymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego z 2010 r. obecny układ ulic, zabudowy i zagospodarowania terenów obszaru placu Powstańców Warszawy, a przede wszystkim placu Społecznego oraz placu Generała Walerego Wróblewskiego mają ulec radykalnej zmianie. Plany obejmują między innymi zabudowę mieszkalno-usługową i usługową dla niezabudowanych obecnie terenów^[34] [35] oraz przebudowę układu ulic^[34] [35], w tym wybudowanie ulic głównych jako ulice podziemne^{[34] [35][36][37]}.

Obiekty zabytkowe

Przy placu Powstańców Warszawy położony jest budynek Starej Rejencji, a obecnie siedziba Muzeum Narodowego^[a] z lat 1883-1886, który został uznany za zabytek i wpisany do rejestru zabytków 24.07.1976 roku pod nr rej.: A/5258/325/Wm^{[6][38][39][40]}. Budynek przeznaczony był pierwotnie na biura i mieszkania Rejencji Wrocławskiej. Jego budowę zakończono w 1886 r.^[6][21]. Został zaprojektowany przez Karla Friedricha Edella, przy Promenadzie Staromiejskiej (jej północnym odcinku), gdzie tworzy wraz z innymi monumentalnymi gmachami efektowną panoramę miasta. Sam obiekt prezentuje układ XVI wiecznych, niemieckich założeń pałacowych z nawiązaniem do form renesansu. Określa się, że jego styl jest przejawem poszukiwania niemieckiego stylu narodowego po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r.^[6].

Osobny artykuł: Muzeum Narodowe we Wrocławiu.

Natomiast budynek Nowej Rejencji Wrocławskiej, w którym obecnie mieści się Dolnośląski Urząd Wojewódzki^[b], wpisany jest do ewidencji gminnej i wojewódzkiej^[8][41][42]. Budynek ten to gmach o 3 kondygnacjach nadziemnych, z monumentalnym portykiem, neoklasycystyczny, z architekturą typową dla okresu III Rzeszy^[2][8]. Nawiązuje ona do Nowej Kancelarii Rzeszy w Berlinie. Jego projektantem był Felix Bräuler, przy współpracy G. Kühna, H. Böhma, Richarda Koniwarza^[8].

Osobny artykuł: Budynek Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu.

W ewidencjach tych widnieje także przylegający do placu Park Juliusza Słowackiego^[43][44].

Osobny artykuł: Park Juliusza Słowackiego we Wrocławiu.

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

1. Dokładniej, tu znajduje się siedziba Muzeum Narodowego, które posiada także swoje oddziały w innych lokalizacjach. Adres siedziby Muzeum Narodowego: 50-153 Wrocław, Pl. Powstańców Warszawy 5.
2. Adres Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego: 50-153 Wrocław, Pl. Powstańców Warszawy 1.
3. analogiczną nazwę do ówczesnej nazwy placu Lessingplatz nosiła ulica Lessingstrasse (dziś ulica Dobrzyńska – istnieje jedynie częściowo) oraz most Lessingbrücke, obecnie Most Pokoju (odbudowany).
4. Analogiczną nazwę jak plac – Plac Wojewódzki – nosił odbudowany most – Most Wojewódzki (obecnie Most Pokoju).
5. Taką samą nazwę przystanku "Urząd Wojewódzki" nosi położony w pobliżu przystanek na Placu Społecznym, przed Mostem Grunwaldzkim. W zestawieniu linii dla tego przystanku wymienione są linie tramwajowe i autobusowe obu przystanków, a rozróżnienia dokonać można jedynie po numerach słupów przystankowych.
6. W pobliżu placu, za wymienionymi budynkami przepływa rzeka Odra, a dokładniej znajduje się koryto głównego ramienia rzeki, tzw. Odra Główna, jej odcinek nazywany Odrą Górną.