Olszanka (województwo małopolskie)

Olszanka (dawniej Mała Olszanka) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Podegrodzie.

Olszanka

wieś
Centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Podegrodzie
Wysokość	320–430 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	746[1]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-386[2]
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0460859
Położenie na mapie gminy Podegrodzie Olszanka
Położenie na mapie Polski Olszanka
Położenie na mapie województwa małopolskiego Olszanka
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Olszanka
49°33′22″N 20°32′41″E[3]

Położenie

Miejscowość położona w dolinie rzeki Jastrzębik, w Beskidzie Wyspowym na wysokości od 320 do 430 m n.p.m. Znajduje się w odległości około 5 km od Podegrodzia i 18 km od Nowego Sącza. Zajmuje 3,22 km² (5% powierzchni gminy)^[4]. Graniczy z: Naszacowicami, Olszaną, Szczereżem, Jazowskiem oraz z Kadczą.

Części wsi

Integralne części wsi Olszanka^[5][6]:

przysiółki

Zalas, Stanęcin, Działy

części wsi

Wieś, Zarzeką, Olszyny, Granica

Toponimika nazwy

Nazwa wsi pochodzi od olszyn porastających brzegi potoku Jastrzębik i jest zdrobnieniem sąsiadującej z nią wsią Olszana. W rejestrach poborowych z 1581 i 1629 występuje nazwa Mała Olszanka. Jan Długosz w „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” podaje nazwę Olschanka.

Historia

Pierwsze wzmianki o powstaniu wsi pochodzą z lat 1470–1480. Wieś duchowna Olszanka Mała, własność klasztoru klarysek w Starym Sączu, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego^[7]. Znajdowała się tu karczma. Swoje posiadłości posiadały też starosądeckie Klaryski. Po odebraniu dóbr klasztorowi osiedliło się tu kilka rodzin niemieckich^[8].

W XVII wieku przechodził tędy ze swoim wojskiem król polski Jan III Sobieski. Istnieje legenda mówiąca, że ugrzązł on w błocie wraz ze swoim wojskiem. Nie mogąc się wydostać zaczęto modlić się do Matki Boskiej o pomoc. Zostali wysłuchani. Na pamiątkę tego zdarzenia ustawiono w tym miejscu kapliczkę.

W 1887 z inicjatywy mieszkańców powstała szkoła, świadczą o tym najstarsze zapiski z kroniki szkolnej^[9].

W 1943 założona została Ochotnicza Straż Pożarna. W latach 1982–1983 wybudowany został kościół. Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do miejscowej parafii NMP Królowej Polski.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.

Zabytki

• Kaplica św. Jana Chrzciciela – kaplica murowana, otynkowana, kryta blachą, zamknięta półkoliście. Dach dwuspadowy z kwadratową wieżyczką z sygnaturką. Wewnątrz ołtarzyk, a w centralnym jego polu obraz św. Jana Chrzciciela chrzczącego Chrystusa. Po lewej stronie znajduje się rzeźba Jezusa Chrystusa.

Demografia

Ludność według spisów powszechnych, w 2009 według PESEL^{[10][11][12][13]}.

Budynki mieszkalne

Rok	1900	1921	1931	2002
Liczba	68	74	76	107

Kaplica św. Jana Chrzciciela

Kościół NMP Królowej Polski

Remiza OSP

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. Świętej Kingi w Olszance

Sport

Osobny artykuł: Sport w gminie Podegrodzie.

Sztuka

W Olszance w 1952 roku urodził się artysta malarz Kazimierz Twardowski. Ukończył liceum plastyczne w Tarnowie i studia na wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Toruniu, uzyskując w 1977 roku dyplom z malarstwa. Członek Związku Polskich Artystów Plastyków, współzałożyciel i członek zarządu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Akwarelistów Polskich w Warszawie. Laureat licznych nagród i wyróżnień. Jego obrazy prezentowano na około 60 wystawach w Polsce i na świecie. Obrazy w zbiorach muzealnych i kolekcjach prywatnych w Polsce i za granicą, m.in. w Niemczech, Austrii, Holandii, Japonii, Kanadzie, Meksyku, Norwegii i Francji. Obecnie mieszka w sąsiednich Naszacowiach gdzie wraz z żoną prowadzi Wiejską Galerię Malarstwa Kazimierza Twardowskiego.

W Olszance urodziła się Maria Wnęk, malarka należąca do przedstawicieli sztuki z kręgu art brut. Jej prace znajdują się w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum Ziemi Sądeckiej, Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Muzeum Śląskiego w Katowicach oraz Collection de l’Art Brut w Lozannie, American Visionary Museum w Baltimore i Art & Marges Museum w Brukseli^[14].

Ochotnicza straż pożarna

Historia

OSP Olszanka założona została w 1943 przez Edwarda Siwulskiego, Wojciecha Olchawę, Józefa Zbożnia. Pierwsza remiza mieściła się w budynku pożydowskim – starej karczmie. Oprócz walki z żywiołami, założeniu OSP towarzyszył również inny powód – ochrona młodych ludzi przed wywozem na przymusowe roboty do Niemiec. W latach 1963–1964 wybudowano nową remizę. W 1992 rozpoczęto rozbudowę remizy, dobudowując do obecnego budynku dwa garaże, a dotychczasowy garaż zaadaptowano na kuchnię. W 1993 jednostka obchodziła jubileusz 50-lecia powstania, z tej okazji OSP została uhonorowana sztandarem. W 2006 została włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Również przy OSP powołano Jednostkę Operacyjno-Techniczną. 8 czerwca 2008 jednostka obchodziła jubileusz 65-lecia powstania. Specjalnie na te uroczystości dokonano remontu budynku remizy^[15].

Wyposażenie

Na wyposażeniu jednostki znajdują się: trzy samochody pożarnicze: Magirus GBA 2.5/16 oraz Mercedes Benz Atego 1530 GBARt 3,5/35,SLOp Mercedes Benz Vito, quad, dwie motopompy PO 5, motopompę szlamową, agregat prądotwórczy, piłę spalinową, aparaty powietrzne oraz inne podstawowe sprzęty ratownicze i gaśnicze.

Przypisy

1. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 847 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
3. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 92560
4. Powierzchnia Olszanki. [dostęp 2011-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-22)]. (pol.).
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
6. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
7. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 103.
8. Informacje w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. [dostęp 2011-08-14]. (pol.).
9. Informacje na stronie UG Podegrodzie. [dostęp 2011-02-03]. (pol.).
10. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, „Galizien”, Wien 1907.
11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
12. Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny.
13. Statystyka Polski seria C, z. 88 Warszawa 1938 Główny Urząd Statystyczny.
14. JoannaJ. Kalinowska JoannaJ. i inni, Gorzki smak - art brut : badania, kolekcje, wystawy w Polsce na przełomie XX/XXI wieku = The bitter taste : studies, collections, exhibitions in Poland at the turn of 21st century, Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne, 2016, ISBN 978-83-88654-82-4, OCLC 971400747 [dostęp 2020-02-11]. Brak numerów stron w książce
15. Informacje o OSP Olszanka. [dostęp 2011-02-03]. (pol.).

Bibliografia

• Zenon Piotr Szewczyk: O pochodzeniu nazw miejscowych Gminy Podegrodzie i okolic. Nowy Sącz: UG Podegrodzie, Biblioteka Gminna w Podegrodziu, 2009. ISBN 978-83-60822-59-3. Brak numerów stron w książce
• Kościoły i kapliczki w Gminie Podegrodzie. Podegrodzie: UG Podegrodzie, GOK Podegrodzie, 2004. Brak numerów stron w książce
• Olszanka. W: Jan Pastuszczak: Gmina Podegrodzie. Jacek Kula, Jerzy Nieć, Krzysztof Bodziony (ilustracje); Stanisław Mendelowski (redakcja). Krosno: P.U.W. „Roksana”, 2006, s. 38–39. ISBN 83-7343-126-8.