Oddział partyzancki OP-23

Oddział partyzancki AK (OP-23) – zgrupowanie partyzanckie Armii Krajowej o kryptonimie OP-23 (lub OP-Południe, KN-23) „Suchar”, „Serowiec”, „Hd”, „IV/014”, „San” – sformowane w powiecie sanockim, podległe pod Okręg krakowski, Inspektorat Jasło AK, rozwiązany 19 września 1944.

Weterani Zgrupowania OP-23

Zamek baronów Gubrynowiczów, w okresie do sierpnia 1944 kwatera główna komendantury zgrupowania „Południe” Adama Winogrodzkiego

Pomnik upamiętniający 2PSP i AK w Sanoku

Statuetka „Oddział mjr. „Korwina” na Podkarpaciu”

Decyzją z rozkazu Inspektoratu AK Jasło z przełomu kwietnia i maja 1944 utworzono partyzanckie Zgrupowanie „Południe”, działające pod kryptonimami OP-23 i KN-23, którego komendantem mianowano kpt. Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”^[1]. W czerwcu 1944 do zgrupowania weszły: oddział OP-11 Józefa Czuchry ps. „Orski” (dwa plutony w zgrupowaniu) i Wojciecha Rosolskiego ps. „Skalny” (jeden pluton)^[2].

Żołnierze obwodu

Skład Komendy Obwodu Sanok o kryptonimie „San”:

komendant;

• XII 1939 – połowa stycznia 1940; kpt. Władysław Romańczyk (1898-1982) „Czarny”, „Rosa”, „Wir”, „Kula”,
• od połowy stycznia do połowy kwietnia 1940 r.; por. Władysław Biegański „Janusz”,
• VI 1940 – 29 I 1942; Rudolf Ryba vel Schmidt „Rudek”, „Kulawy”, „Korczyński”,
• II 1943 – koniec IV 1944; kpt. Adam Winogrodzki (ps. „Ordon”, „Korwin” oraz „Władysław Węgrzynowski”)
• V 1944 – 1945 por. Jan Łoziński „Babinicz”, „Andrzej”

zastępcy;

• VI 1940 – IV 1942; Tadeusz Zaruski „Tadzio”, „Cygan”,
• III 1943 – I 1944 por. Władysław Okwieka vel Perkowski „Zan”,
• V 1943 – 1944 por. Tadeusz Buczek „Tuhan” /NOW/,
• IX 1943 – 1944 Władysław Malik „Sosna” /BCh/.

oficerowie

• adiutant – VI 1940 – I 1942 Jan Niemiec „Joten”, X 1943 – 1944 Władysław Szechyński „Kruk”, Alojzy Bełza
• kwatermistrz – III 1943 – XII 1943 por. Jan Krasicki „Zagończyk”, od V 1944 Mieczysław Granatowski „Gram”.
• oficerowie sztabu: mjr Ludwik Ławniczak, por. Jerzy Lurski (vel Tadeusz Cygan), Józef Rec, Aleksander Rybicki ps. „Korczak”, Tadeusz Wujtowicz^[3]
• wywiad – Mieczysław Granatowski „Gram”
• kontrwywiad – VI 1940 sierż. Władysław Skałkowski „Dąb"
• kontrwywiad – Jan Drwięga „Szatan”
• zastępca dowódcy kontrwywiadu – Władysław Pruchniak „Skręt”, „Ireneusz”
• dywersja – od VI 1940 do I 1942 Tadeusz Wojtowicz, sierż. Władysław Szelka „Borsuk”, chor. Władysław Pruchniak „Ireneusz”, Mieczysław Granatowski „Gram”
• zastępca oficera dywersji – Zdzisław Walerian Konieczny „Grot” od IX 1943 do 1944
• łączność – Bronisław Trzaska
• zbrojmistrz – plut. Aleksander Kędzior „Okoń”
• żandarmeria – kpt. Hieronim Bieńkowski „Zbroja”
• propaganda – Jan Radożycki „Owczarek”
• szef kolportażu: Kazimierz Niemiec „Błyskawica”
• wywiad gospodarczy: Jan Hołowiński „Młot”
• służba zdrowia – lekarz obwodu: VI 1940 – 1944 dr Kazimierz Kamiński „Topór”

Zastępca lekarza obwodu: VI 1940 – IV 1942 Jan Maria Suchomel, V 1943 – 1944 dr Marian Klauziński.

• sekcja więzienna: V 1940 – I 1944 Bronisław Nowak „Brzoza”, V 1943 – 1944 Nestor Kiszka „Neron”, Piotr Dudycz „Cezar”
• sabotaż-dywersja – Walerian Zdzisław Konieczny
• Wojskowa Służba Kobiet (WSK) – Jadwiga Zaleska, V 1943 – 1944 Stefania Pirożyńska „Sabina”
• WSOP – chor. Stanisław Kurpiel
• Oficer saperów: Stanisław Kubiak „Szarotka”, IX 1943 – 1944 Władysław Pruchniak „Sęp”, „Ireneusz”, „Felek”.

Szeregowcy

• Zdzisław Stropek
• Arnold Andrunik, Maria Andrunik – współpracownicy siatki kurierskiej
• Filip Schneider, Stanisław Kawski ps. „Skrzypek”

łączniczki

• Barbara Krasicka „Bizia”, Jadwiga Pruchniak „Jadźka”
• Adam i Wanda Gilewicz – skrzynka kontaktowa

Placówki

Sztab komendy z siedzibą w Porażu, skrzynka kontaktowa w Sanoku naprzeciwko komendy Gestapo. Na wiosnę 1943 powołano na terenie komendy obwodu Sanok 10 placówek, oznaczonych cyframi:

Placówka Nr:	Komendant	Obszar	Stan liczebny
I. Sanok	Władysław Pruchniak „Sęp”, „Ireneusz”, „Felek” (kwiecień 1943 - sierpień 1943), Paweł Dziuban „Dziedzic” (sierpień 1943 do 1944)
II. Zarszyn	Franciszek Gorynia, Mieczysław Granatowski „Gram”, Franciszek Singler „Odwet”.	Długie, Nowosielce, Pisarowce
III. Bażanówka	plut. Zygmunt Kędzior „Kabel”.
IV. Nowotaniec	pdchr. Eugeniusz Kondyjowski, Tadeusz Sokołowski „Sokół”, Jan Banasiewicz „Bohun”.	Nagórzany, Nadolany, Bukowsko, Wisłok Wielki	4 plutony
V. Niebieszczany	Władysław Szelka „Borsuk”, „Czajka” (VI 1940 – VI 1944), Jerzy Jasiński „Kadłubek”.		4 plutony
VI. Lesko	Stanisław Zieliński „Fal”, Stanisław Wajda „Pająk”, ppor. Jerzy Garapich „Granit”.
VII. Baligród	Jan Marciak „Dąb”.	Cisna, Kalnica
VIII Czarna	Bolesław Rudziński „Irka”, ppor Bolesław Knebloch „Łachman”.	Ropienka, Ustrzyki Dolne	3 plutony
IX. Mrzygłód	Franciszek Mandzelowski„Załas”.
X. Zagórz	Alojzy Bełza „Alik”, ppor. Stanisław Żebrowski „Zebra”

Stanisław Zieliński „Fal”, Stanisław Wajda „Pająk”, ppor. Jerzy Garapich „Granit”.

Współpracownicy

• niemieccy współpracownicy AK
  • Rudolf Probst
  • Rudolf Schmidt

Szlaki przerzutowe

• Sanok – Poraż – Morochów – Mokre – Wysokie – Habura – Medzilaborce – na Węgry
• Sanok – Poraż – Niebieszczany – Kalnica – Żubracze – Baligród – Cisna – na Węgry

Odtworzenie 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w ramach AK

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w ramach Akcji Burza Komenda Obwodu Sanok postawiła za cel odbudowanie 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w sile 1500 ludzi, gotowych na rozkaz przystąpić do walki powstańczej.

We wrześniu 1944 po przełamaniu linii frontu a następnie nawiązaniu kontaktu z 242 Brygadą Pancerną Armii Czerwonej, 19 września Winogrodzki rozformował Zgrupowanie OP-23 i nakazał złożenie broni. Znacząca część żołnierzy tego Zgrupowania zgłosiła się następnie do służby w WP, w tym oficerowie kontrwywiadu i saperów Obwodu, kwatermistrz Obwodu, komendant placówki AK w Sanoku, komendant placówki AK w Czarnej, Ustrzykach Dolnych oraz komendant Obwodu Krosno, część w tym komendant wywiadu AK zasiliła szeregi MO i UB, pozostali tworzyli szeregi polskiej samoobrony przed UPA oraz podziemie partyzanckie (Samodzielny Batalion Operacyjny NSZ „Zuch”). 21 września 1944 Adam Winogrodzki wstąpił do WP oraz uzyskał awans do stopnia majora.

Upamiętnienie

• Na fasadzie kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku została ustanowiona tablica pamiątkowa dla uczczenia pamięci żołnierzy SZP-ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-AK) i dowódców (Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Tadeusz Komorowski, Leopold Okulicki) oraz żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy do 1939 roku stacjonowali w Sanoku^[4]. Inskrypcja głosi: "Żołnierzom ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-ZWZ) AK i ich komendantom głównym gen. M. Tokarzewskiemu „Torwid”, gen. S. Roweckiemu „Grot”, gen. T. Komorowskiemu „Bór”, gen. L. Okulickiemu „Niedźwiadek”. Żołnierzom 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 42 rocznicę wymarszu oddziału partyzanckiego „Południe”. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej. A.D. 1986"^[5]. Została odsłonięta 6 lipca 1986 przez oficera przedwojennego sanockiego pułku, Edwarda Łabno i poświęcona przez kapelana AK, ks. infułata Jana Stączka^{[6][7][8][9][10][11]}. Inicjatorami powstania tablicy byli Marian Witalis^[12] i ks. Adam Sudoł.
• Pod koniec lat 80. (ok. 1988) został wybity medal upamiętniający o treści Pamięci OP 23 „Południe” 2 Pułku Strzelców Podhalańskich majora Korwina / Bieszczady • Ziemia Sanocka • Beskid Niski (awers) oraz umieszczonymi na krzyżu znakiem Polski Walczącej i napisami 1944, AK, OP23 (rewers), którego autorami byli Roman Schramm i Janina Lis-Romkiewicz^[13].
• Przed budynkiem przy ulicy Adama Mickiewicza 21 (dawne koszary wojskowe, później PWSZ) odsłonięto 3 października 1993 kamień pamiątkowy upamiętniający żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich i Armii Krajowej^[14][15]. Pomnik zawiera herb 2 PSP oraz tablicę z inskrypcją o treści: Pamięci żołnierzy 2 PSP i ich kontynuatorom z AK Obwodu „SAN” w walce o niepodległość Polski. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej^[16].

Przypisy

1. Zagórski 1995 ↓, s. 733.
2. Zagórski 1995 ↓, s. 734.
3. Zagórski 1995 ↓, s. 746.
4. Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 72. ISBN 83-905046-4-2.
5. Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 39.
6. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 64-66.
7. Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 230. ISBN 83-914224-7-X.
8. Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 300, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
9. Sanok - tablica poświęcona żołnierzom podziemia. miejscapamiecinarodowej.pl. [dostęp 2012-07-21]. (pol.).
10. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 957.
11. Krzysztof Kaczmarski: Prześladowany. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec księdza Adama Sudoła w latach 1957-1989. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 245. ISBN 83-919305-6-4.
12. Czesław Nowak: Marian Witalis. Proil w bazie Encyklopedii Solidarności. encyklopedia-solidarnosci.p. [dostęp 2014-12-13].
13. Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 100. ISBN 83-919305-8-0.
14. 1 września 1939. Pamiętamy!. isanok.pl. [dostęp 2013-02-10]. (pol.).
15. Andrzej Romaniak. Podhalańczycy. „Tygodnik Sanocki”, s. 10, Nr 17 (100) z 6 października 1993.
16. Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 14-15.

Bibliografia

• Jan Łuczyński, Edward Zając: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 52-55.
• Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Zagórski: W latach drugiej wojny światowej i konspiracji. Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W: Feliks Kiryk (red.): Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 699-749. ISBN 83-86077-57-3.
• Jan Radożycki, Aby o nich nie zapomniano, Szczecin 2007
• Mieczysław Granatowski: Co można jeszcze wysupłać z pamięci?. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 85-86. ISBN 978-83-903080-5-0.