Ośmiotysięcznik

Ośmiotysięcznik – popularne wśród himalaistów, jak również miłośników gór i geografów, określenie szczytu, którego wierzchołek wznosi się na 8000 lub więcej metrów nad poziom morza. Ze względu na zastosowane kryterium minimalnej deniwelacji względnej wynoszące minimum 500 metrów^[1] przyjmuje się, że na Ziemi znajduje się czternaście głównych ośmiotysięczników – 10 w Himalajach i 4 w Karakorum. Wśród nich wyróżnia się pięć tak zwanych wysokich ośmiotysięczników, czyli Mount Everest, K2, Kanczendzonga, Lhotse i Makalu, mających ponad lub prawie 8500 metrów. Niezwykłe znaczenie 8000 metrów występuje tylko w układzie metrycznym miar. W anglosaskim układzie miar wysokości szczytów podaje się w stopach i wtedy pojawiają się dwudziesto- i dwudziestopięciotysięczniki.

Rozmieszczenie ośmiotysięczników

Zdjęcie pasma Himalajów z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej

Mount Everest

Czternastkę ośmiotysięczników nazywa się czasem niezbyt precyzyjnie Koroną Himalajów; prawidłowo jest to Korona Himalajów i Karakorum. Nie należy jej mylić z Koroną Ziemi, którą stanowią najwyższe szczyty górskie poszczególnych kontynentów.

Zdobywanie ośmiotysięczników jest trudne, ryzykowne i długotrwałe ze względu na panujące tam warunki i konieczność aklimatyzacji. Na wysokości 8000 metrów ciśnienie atmosferyczne, i tym samym ciśnienie cząstkowe tlenu, jest znacznie niższe niż na poziomie morza. Powoduje to zmniejszenie gradientu między tętnicami a komórkami mięśniowymi, a więc upośledza dostarczanie tlenu do intensywnie pracującego organizmu. Obszary leżące powyżej 8000 m n.p.m. nazywane są strefą śmierci, gdyż człowiek nie jest w stanie przeżyć na tej wysokości dłużej niż kilka dni. Nawet wyrównywanie niedoboru tlenu w organizmie przez korzystanie z butli tlenowej nie pozwala na dłuższe przebywanie w strefie śmierci. Bardzo niskie ciśnienie przyczynia się bowiem do zmniejszenia zdolności przyłączania tlenu do hemoglobiny, co z kolei powoduje obrzęk płuc, a nawet obrzęk mózgu. Inne objawy choroby wysokościowej mogą pojawić się już znacznie niżej. Dodatkowo powyżej 8000 metrów organizm nie potrafi przyswajać pożywienia i jego bilans energetyczny jest ujemny. To wszystko spowodowało, że pierwsze wejście człowieka na wierzchołek szczytu ośmiotysięcznego miało miejsce dopiero w 1950 roku (Annapurna). Wcześniej jednak osiągano i przekraczano granicę ośmiu tysięcy metrów, na przykład podczas prób zdobycia Everestu przez wyprawy brytyjskie w latach 20. XX wieku.

Pierwsze wejścia

Na jasnofioletowym tle oznaczono szczyty w Karakorum; pozostałe znajdują się w Himalajach.

Lp.	Nazwa	Wysokość m n.p.m.	Pierwsze wejście	Pierwsi zdobywcy	Pierwsze wejście zimowe	Pierwsi zdobywcy zimą
1	Mount Everest	8848[2][3]	1953-05-29 29 maja 1953(dts)	Edmund Hillary Tenzing Norgay	1980-02-17 17 lutego 1980(dts)	Krzysztof Wielicki Leszek Cichy
2	K2	8611	1954-07-31 31 lipca 1954(dts)	Achille Compagnoni Lino Lacedelli	2021-01-16 16 stycznia 2021(dts)	Nirmal Purja[4] Gelje Sherpa Mingma David Sherpa Mingma Tenzi Sherpa Dawa Tempa Sherpa Pem Chhiri Sherpa Mingma Gyalje Sherpa Kili Pemba Sherpa Dawa Tenjing Sherpa Sona Sherpa[5]
3	Kanczendzonga	8586	1955-05-25 25 maja 1955(dts)	George Band Joe Brown	1986-01-11 11 stycznia 1986(dts)	Jerzy Kukuczka Krzysztof Wielicki
4	Lhotse	8516	1956-05-18 18 maja 1956(dts)	Fritz Luchsinger Ernst Reiss	1988-12-31 31 grudnia 1988(dts)	Krzysztof Wielicki
5	Makalu	8463[6][7] lub 8485[8][9]	1955-05-15 15 maja 1955(dts)	Lionel Terray Jean Couzy	2009-02-09 9 lutego 2009(dts)	Denis Urubko Simone Moro
6	Czo Oju	8188[9][10][11] lub 8201[12][13][14]	1954-10-19 19 października 1954(dts)	Sepp Joechler Herbert Tichy Psan Dawa Lama	1985-02-12 12 lutego 1985(dts)	Maciej Berbeka Maciej Pawlikowski
7	Dhaulagiri	8167	1960-05-13 13 maja 1960(dts)	Kurt Diemberger Albin Schelbert Nawang Dorje Nima Dorje Peter Diener Ernst Forrer	1985-01-21 21 stycznia 1985(dts)	Andrzej Czok Jerzy Kukuczka[15]
8	Manaslu	8156	1956-05-09 9 maja 1956(dts)	Toshio Imanishi Gyalzen Norbu	1984-01-12 12 stycznia 1984(dts)	Maciej Berbeka Ryszard Gajewski
9	Nanga Parbat	8126	1953-07-03 3 lipca 1953(dts)	Hermann Buhl	2016-02-26 26 lutego 2016(dts)	Muhammad Ali Alex Txikon Simone Moro[16]
10	Annapurna I	8091	1950-06-03 3 czerwca 1950(dts)	Maurice Herzog Louis Lachenal	1987-02-03 3 lutego 1987(dts)	Artur Hajzer Jerzy Kukuczka
11	Gaszerbrum I	8068[17] lub 8080[18][8]	1958-07-05 5 lipca 1958(dts)	Andrew Kauffman Pete Schoening	2012-03-09 9 marca 2012(dts)	Adam Bielecki Janusz Gołąb
12	Broad Peak	8047	1957-06-09 9 czerwca 1957(dts)	Hermann Buhl Kurt Diemberger Marcus Schmuck Fritz Wintersteller	2013-03-05 5 marca 2013(dts)	Maciej Berbeka Adam Bielecki Tomasz Kowalski Artur Małek
13	Gaszerbrum II	8035	1956-07-07 7 lipca 1956(dts)	Joseph Larch Fritz Moravec Hans Willenpart	2011-02-02 2 lutego 2011(dts)	Denis Urubko Simone Moro Cory Richards
14	Sziszapangma	8013	1964-05-02 2 maja 1964(dts)	Xu Jing Zhang Junyan Wang Fuzhou Wu Zongyue Chen Shan Sodnam Dorje Cheng Tianliang Migmar Zhaxi Dorje Yun Deng	2005-01-14 14 stycznia 2005(dts)	Piotr Morawski Simone Moro

Pierwsze wejścia kobiet

Lp.	Nazwa	Pierwsze wejście	Pierwsze zdobywczynie	Pierwsze wejście zimowe	Pierwsze zdobywczynie zimą
1	Mount Everest	16 maja 1975	Junko Tabei
2	K2	23 czerwca 1986	Wanda Rutkiewicz Liliane Barrard[a]
3	Kanczendzonga	18 maja 1998	Ginette Harrison
4	Lhotse	10 maja 1996	Chantal Mauduit
5	Makalu	18 maja 1990	Kitty Calhoun-Grissom
6	Czo Oju	13 maja 1984	Věra Komárková Dina Stěrbova	10 lutego 1993	Marianne Chapuisat
7	Dhaulagiri	6 maja 1982	Lutgaarde Vivijs
8	Manaslu	4 maja 1974	Mieko Mori Naoko Nakaseko Masako Uchida
9	Nanga Parbat	27 czerwca 1984	Liliane Barrard	25 stycznia 2018	Élisabeth Revol[19]
10	Annapurna I	15 października 1978	Věra Komárková Irene Miller
11	Gaszerbrum I	27 lipca 1982	Marie-José Valençot
12	Broad Peak	30 czerwca 1983	Krystyna Palmowska
13	Gaszerbrum II	12 sierpnia 1975	Halina Krüger-Syrokomska Anna Okopińska
14	Sziszapangma	30 kwietnia 1981	Junko Tabei

Zdobywcy wszystkich głównych ośmiotysięczników

Źródło: Zestawienie na 8000ers.com. [dostęp 2023-07-01].

Lp.	Imię i nazwisko	Okres	Kraj	Uwagi
1	Reinhold Messner	1970–1986	Włochy	6 nowych dróg, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych, 2 samotnie
2	Jerzy Kukuczka	1979–1987	Polska	11 nowych dróg, 4 zimowe, 1 ze wspomaganiem tlenem z butli, 1 samotnie[20]
3	Erhard Loretan	1982–1995	Szwajcaria	2 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
4	Carlos Carsolio	1985–1996	Meksyk	3 nowe drogi, 1 z tlenem
5	Krzysztof Wielicki	1980–1996	Polska	2 nowe drogi, 3 zimowe, 1 z tlenem, 6 samotnie
6	Juanito Oiarzabal	1985–1999	Hiszpania	1 nowa droga; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1993), za drugim bez (2001)
7	Sergio Martini	1983–2000	Włochy	2 z tlenem
8	Park Young-seok	1993–2001	Korea Południowa	1 zimowe, 5 z tlenem
9	Um Hong-gil	1988–2001	Korea Południowa	3 z tlenem
10	Alberto Iñurrategi	1991–2002	Hiszpania	1 nowa droga, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
11	Han Wang-yong(inne języki)	1994–2003	Korea Południowa	3 z tlenem
12	Ed Viesturs	1989–2005	Stany Zjednoczone	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
13	Silvio Mondinelli	1993–2007	Włochy	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
14	Iván Vallejo	1997–2008	Ekwador	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
15	Denis Urubko	2000–2009	Kazachstan	3 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
16	Ralf Dujmovits	1990–2009	Niemcy	1 z tlenem
17	Veikka Gustafsson	1993–2009	Finlandia	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
18	Andrew Lock(inne języki)	1993–2009	Australia	1 z tlenem
19	João Garcia	1993–2010	Portugalia	1 nowa droga, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
20	Piotr Pustelnik	1990–2010	Polska	1 samotne[21], 1 nowa droga, 7 z tlenem[22]
21	Edurne Pasaban	2001–2010	Hiszpania	pierwsza kobieta, 2 z tlenem
22	Abele Blanc(inne języki)	1992–2011	Włochy	1 z tlenem; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1992), za drugim bez (2010)
23	Mingma Sherpa(inne języki)	2000–2011	Nepal	5 z tlenem
24	Gerlinde Kaltenbrunner	1998–2011	Austria	druga kobieta, pierwsza kobieta bez użycia butli tlenowych
25	Vasilij Pivcov(inne języki)	2001–2011	Kazachstan	1 z tlenem; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Żumajewem
25	Maksut Żumajew	2001–2011	Kazachstan	bez użycia butli tlenowych; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Piwcowem
27	Kim Jae-soo(inne języki)	1990–2011	Korea Południowa	5 z tlenem
28	Mario Luciano Panzeri(inne języki)	1988–2012	Włochy	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
29	Hirotaka Takeuchi(inne języki)	1995–2012	Japonia	3 z tlenem
30	Chhang Dawa Sherpa(inne języki)	2001–2013	Nepal
31	Kim Chang-ho(inne języki)	2005–2013	Korea Południowa	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
32	Jorge Egocheaga	2002–2014	Hiszpania
33	Radek Jaroš(inne języki)	1998–2014	Czechy
34-35	Nives Meroi[23]	1998–2017	Włochy	wszystkie wejścia bez wspomagania tlenem z mężem Romano Benet
34-35	Romano Benet(inne języki)[23]	1998–2017	Włochy	wszystkie wejścia bez wspomagania tlenem z żoną Nives Meroi
36	Peter Hámor[24]	1998–2017	Słowacja
37	Azim Gheychisaz(inne języki)[25]	2008–2017	Iran	Kontrowersja – nie wszyscy uznają zdobycie przez niego Manaslu
38	Ferran Latorre(inne języki)[26]	1999–2017	Hiszpania
39	Òscar Cadiach(inne języki)[27]	1984–2017	Hiszpania	wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych
40	Kim Mi-gon[28][29][30]	2000–2018	Korea Południowa
41	Sanu Sherpa(inne języki)[31]	2006–2019	Nepal
42	Nirmal Purja[32]	2014–2019	Wielka Brytania[4]	Pierwszy ośmiotysięcznik Dhaulagiri zdobył w 2014 roku[33]. W 2019 roku wszedł na szczyty wszystkich 14 ośmiotysięczników z użyciem butli tlenowych w rekordowym czasie 189 dni
43	Mingma Gyabu Sherpa[34][35]	2010–2019	Nepal
44	Kim Hong-bin	2006[36]–2021	Korea Południowa	Jako pierwszy niepełnosprawny zdobył wszystkie 14 ośmiotysięczników. Zmarł podczas zejścia ze szczytu Broad Peak’u, który zdobył jako swój ostatni ośmiotysięcznik 18 lipca 2021 roku[37][38][39].
45	Nima Gyalzen Sherpa	2004–2022[40]	Nepal
46	Dong Hong Juan	2015–2023[41]	Chiny
47	Kristin Harila(inne języki)	2022–2023[42][43]	Norwegia	27 lipca 2023 himalaistka Kristin Harila z Norwegii oraz jej przewodnik Tenjen Lama Sherpa z Nepalu wspięli się na K2 i tym samym w 92 dni zdobyli 14 najwyższych szczytów świata[44].
48	Sophie Lavaud(inne języki)	2012–2023[45][46][47][48]	Szwajcaria  Francja  Kanada
49	Tunç Fındık(inne języki)	2001–2023[47][48]	Turcja
50	Tenjen Lama Sherpa(inne języki)	2016–2023[49][50][51][44]	Nepal	27 lipca 2023 himalaistka Kristin Harila z Norwegii oraz jej przewodnik Tenjen Lama Sherpa z Nepalu wspięli się na K2 i tym samym w 92 dni zdobyli 14 najwyższych szczytów świata[44].
51	Gelje Sherpa	2017–2023[52][53][54]	Nepal
52	Chris Warner	1999–2023[55]	Stany Zjednoczone
53	Marco Camandona	2000-2024[56][57]	Włochy
54–58	Mingma Gyalje Sherpa	2007–4 października 2024[58]	Nepal
54–58	Tracee Metcalfe(inne języki)	2016-4 października 2024[59][60][61][58]	Stany Zjednoczone	Jako pierwsza Amerykanka zdobyła szczyty wszystkich ośmiotysięczników[59]
54–58	Sirbaz Khan(inne języki)	2017–4 października 2024[58]	Pakistan
54–58	Naoki Ishikawa(inne języki) również Naoki Ishikawa(inne języki)	2011–4 października 2024[58]	Japonia
54–58	Dawa Gyalje Sherpa	?–4 października 2024[58]	Nepal
59	Tejan Gurung	2022-9 października 2024 5:00[62]	Nepal  Wielka Brytania
60	Dawa Yangzum Sherpa	2022-9 października 2024 5:30[63]	Nepal	Jako pierwsza Nepalka zdobyła szczyty wszystkich ośmiotysięczników[63]
61–72	Dorota Rasińska-Samoćko	2021-9 października 2024 6:00[64][65][66]	Polska	Jako pierwsza Polka zdobyła szczyty wszystkich ośmiotysięczników[64][65]
61–72	Nima Rinji Sherpa	?-9 października 2024 6:00[67][66][68][69]	Nepal	Od 2024 najmłodzy zdobywca wszystkich ośmiotysięczników[67]
61–72	Shehroze Kashif(inne języki)	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Pakistan
61–72	Naoko Watanabe(inne języki)	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Japonia
61–72	Alina Pekova	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Rosja
61–72	Adriana Brownlee Pinon(inne języki)	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Wielka Brytania
61–72	Alasdair Scott McKenzie	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Francja
61–72	Ko-Erh Tseng	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Tajwan
61–72	Adrian Laza	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Rumunia
61–72	Mario Vielmo(inne języki)	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Włochy
61–72	Pasang Nurbu Sherpa	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Nepal
61–72	Mingtemba Sherpa	?-9 października 2024 6:00[67][66]	Nepal
73-74	He Jing	?-9 października 2024[70]	Chiny
73-74	Mingma Tenzing Sherpa	?-9 października 2024[70]	Nepal

W latach 1997–2010 Koreanka Oh Eun-sun zdobyła rzekomo wszystkie ośmiotysięczniki, jednak w grudniu 2010 roku wykazano, że wejście na Kanczendzongę w 2009 nie miało miejsca. Tym sposobem pierwszą kobietą (a 21. osobą) z Koroną Himalajów i Karakorum została Edurne Pasaban, zdobywając Sziszapangmę 17 maja 2010^[71][72].

Polska Korona Himalajów i Karakorum kobiet

K2 (drugi co do wysokości szczyt)

18 maja 2009, po wejściu Kingi Baranowskiej na Kanczendzongę, Polska została pierwszym krajem, którego przedstawicielki zdobyły wszystkie czternaście ośmiotysięczników^[73].

Lp.	Nazwa	Imię i nazwisko	Data zdobycia[73]
1.	Gaszerbrum II	Halina Krüger-Syrokomska Anna Okopińska	12.08.1975
2.	Mount Everest	Wanda Rutkiewicz	16.10.1978
3.	Broad Peak	Krystyna Palmowska	30.06.1983
4.	Nanga Parbat	Anna Czerwińska Krystyna Palmowska Wanda Rutkiewicz	15.07.1985
5.	K2	Wanda Rutkiewicz	23.06.1986
6.	Sziszapangma	Wanda Rutkiewicz	18.09.1987
7.	Gaszerbrum I	Ewa Panejko-Pankiewicz Wanda Rutkiewicz	16.07.1990
8.	Czo Oju	Wanda Rutkiewicz	26.09.1991
9.	Annapurna I	Wanda Rutkiewicz	22.10.1991
10.	Lhotse	Anna Czerwińska	21.05.2001
11.	Makalu	Anna Czerwińska	25.05.2006
12.	Dhaulagiri I	Kinga Baranowska	01.05.2008
13.	Manaslu	Kinga Baranowska	05.10.2008
14.	Kanczendzonga	Kinga Baranowska	18.05.2009

Zobacz też

• lista najwyższych szczytów Ziemi
• Złoty Czekan

Uwagi

1. Weszła na szczyt 30 minut później. Zginęła w drodze powrotnej.