Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Marian Turski

polski historyk i dziennikarz żydowskiego pochodzenia Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Marian Turski
Remove ads

Marian Turski (ur. jako Mosze Turbowicz[1] 26 czerwca 1926 w Porzeczu, zm. 18 lutego 2025 w Warszawie[2][3]) – polski historyk, dziennikarz i działacz społeczny pochodzenia żydowskiego. Od 1940, jako osadzony, przebywał w getcie łódzkim, w latach 1944–1945 był więźniem KL Auschwitz-Birkenau.

Szybkie fakty Imię i nazwisko urodzenia, Data i miejsce urodzenia ...
Remove ads

W okresie PRL działacz organizacji komunistycznych i pracownik instytucji państwowych. W latach 1956–1957 zastępca redaktora naczelnego „Sztandaru Młodych”[4][5]. Od 1957 publicysta, a w latach 1958–2025 kierownik działu historycznego „Polityki”[6]. Członek (1995–2025), wiceprzewodniczący (1995–1999; ponownie 2011–2025) i przewodniczący (1999–2011) Zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce[7].

Członek Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej. Członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i Rady Stowarzyszenia prowadzącego Dom Konferencji w Wannsee. W latach 2009–2025 przewodniczący Rady Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.

Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Młodość i czas II wojny światowej

Urodził się w 1926 w Porzeczu (w dokumentach podane zostały Druskieniki[3]), w ówczesnym województwie białostockim. Wychował się w Łodzi, gdzie poznali się jego rodzice: Eliasz (wywodzący się ze znanej rodziny rabinów z Klecka) i Rachela Turbowicz[8]. Miał młodszego o sześć lat brata Wolfa[3]. Po wybuchu II wojny światowej, w kwietniu 1940 rodzina Turbowiczów została przesiedlona przez Niemców do getta łódzkiego[8]. W trakcie pobytu w łódzkim getcie, w grudniu 1942 wstąpił do konspiracyjnej antyfaszystowskiej organizacji „Lewa Związkowa”, kierowanej przez członków KPP[9]. W 1943 był robotnikiem w wytwórni kiełbas, a następnie w przedsiębiorstwie budowlanym na Marysinie. W tym okresie zdał tzw. małą maturę na tajnych kompletach[9].

W 1944 rodzice i brat Mosze Turbowicza zostali wywiezieni do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau[3]. Sam Turbowicz trafił do tego obozu dwa tygodnie później w jednym z ostatnich transportów, do którego zgłosił się dobrowolnie wraz z innymi członkami organizacji „Lewa Związkowa” na krótko przed likwidacją getta łódzkiego (kierownictwo organizacji uznało, że w obozie będą mieć większe szanse na przeżycie niż podczas likwidacji getta)[3][10]. Ojciec i brat Turbowicza zginęli w komorach gazowych najprawdopodobniej tuż po przywiezieniu do Auschwitz, matkę zaś wysłano do pracy w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen (zmarła w 1988). Turbowicz trafił natomiast do podobozu w Czechowicach[3]. W styczniu 1945 został ewakuowany wraz z innymi więźniami Auschwitz w ramach marszu śmierci do Wodzisławia Śląskiego, skąd następnie przetransportowano go do KL Buchenwald[3][10]. Zgodnie z informacjami zgromadzonymi w Instytucie Pamięci Narodowej zbiegł w czasie ewakuacji w kwietniu 1945 i ukrywał się na terenie Czechosłowacji, natomiast zgodnie z jego późniejszymi relacjami trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Terezinie, gdzie w dniu 8 maja 1945 w stanie agonii doczekał się wyzwolenia przez Sowietów[9][8].

Działalność w PRL

W sierpniu 1945 przybył na Dolny Śląsk, gdzie objął funkcję przewodniczącego Zarządu Gminnego Związku Walki Młodych w Mieroszowie, a następnie, od stycznia 1946, kierował Zarządem Powiatowym tej organizacji w Wałbrzychu. 1 listopada 1945 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, a później do utworzonej w 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[9]. Po dołączeniu do PPR zmienił nazwisko na nieżydowskie – Marian Turski, stosując się w ten sposób do zalecenia działu personalnego Komitetu Centralnego PPR[3]. W okresie styczeń–październik 1946 był członkiem egzekutywy Komitetu Powiatowego PPR w Wałbrzychu[9]. Od 1946 do 1949 studiował prawo i historię na Uniwersytecie Wrocławskim, równocześnie będąc prelegentem Wydziału Propagandy Komitetu Wojewódzkiego PPR we Wrocławiu, a następnie członkiem egzekutywy Komitetu Międzyuczelnianego PZPR[11][9]. Był również korespondentem „Trybuny Dolnośląskiej”[9].

Od listopada 1946 do lipca 1949 pracował w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk we Wrocławiu, a równocześnie był pełnomocnikiem PPR ds. wyborów parlamentarnych w powiecie trzebnickim, a także przewodniczącym komisji w referendum ludowym (styczeń 1947). Oprócz tego od kwietnia 1947 pełnił funkcję członka Prezydium i kierownika Wydziału Pracy Masowej Zarządu Terenowego Akademickiego Związku Walki Młodych „Życie”. Od lipca 1948, kiedy to AZWM „Życie” został przekształcony w Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej, był członkiem Zarządu Okręgowego ZAMP, a jeszcze wcześniej – sekretarzem Komitetu Koordynacyjnego Polskich Organizacji Studenckich we Wrocławiu[9]. Z tego tytułu znalazł się w składzie trzydziestoosobowej polskiej delegacji na Światowy Kongres w Obronie Pokoju, zorganizowany 19 kwietnia 1949 w Pradze[9][3]. Od grudnia 1948 do lipca 1949 prowadził dział Kolumna Młodych „Budujemy” w „Gazecie Robotniczej”, organ prasowy KW PZPR we Wrocławiu. Od października 1949 do sierpnia 1951 był słuchaczem I stacjonarnego kursu dwuletniego Szkoły Partyjnej przy KC PZPR w Warszawie[9]. Kontynuował jednocześnie studia historyczne w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR[3]. Od 1951 pracował jako instruktor w Wydziale Prasy i Wydawnictw Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a później, w latach 1954–1956, jako starszy instruktor w Wydziale Propagandy i Agitacji KC PZPR[9].

W latach 1956–1957 był zastępcą redaktora naczelnego dziennika „Sztandar Młodych”[4][5]. W 1957 został publicystą nowo założonego tygodnika „Polityka”, zaś w następnym roku objął kierownictwo działu historycznego tego tygodnika, którą to funkcję pełnił przez niemal 70 lat, aż do swojej śmierci[6][12][13].

W 1964 wyjechał na ośmiomiesięczne stypendium Departamentu Stanu do Stanów Zjednoczonych, podczas którego odbywał spotkania i wygłaszał odczyty na wielu uniwersytetach (np. na zaproszenie prof. Josepha Korbela na Uniwersytecie w Denver)[3]. W trakcie pobytu w USA, w marcu 1965 uczestniczył w zorganizowanym przez Martina Luthera Kinga marszu przeciwko segregacji rasowej z Selmy do Montgomery w stanie Alabama[3][14].

Działalność w III RP

Thumb
Marian Turski na Stacji Radegast podczas 72. rocznicy likwidacji getta łódzkiego, 29 sierpnia 2016

25 marca 2009 został wybrany przewodniczącym Rady Muzeum Historii Żydów Polskich Polin[15]. Był także członkiem Komitetu Honorowego Stowarzyszenia Żydowskie Motywy oraz organizowanego przez to stowarzyszenie Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Żydowskie Motywy[16].

Z okazji 90. urodzin, 26 czerwca 2016, otrzymał życzenia m.in. od prezydenta Polski Andrzeja Dudy, kanclerz Niemiec Angeli Merkel, prezydenta Niemiec Joachima Gaucka, prezydenta Stanów Zjednoczonych Baracka Obamy i prezydenta Izraela Szimona Peresa[17][18][19].

28 stycznia 2019 wygłosił przemówienie w sali Zgromadzenia Ogólnego ONZ z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu[20].

Thumb
Marian Turski podczas 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz apelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości. Przypomniał słowa: „Auschwitz nie spadło z nieba”[21][22]

27 stycznia 2020, podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz, wygłosił przemówienie[21], w którym zaapelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości[23][22]. Przypomniał słowa prezydenta Austrii Alexandra Van der Bellena, który w rozmowie z nim powiedział, że Auschwitz „nie spadło z nieba”. Zwracał uwagę, że III Rzesza w swojej polityce potrafiła spełnić żądania robotnicze, przezwyciężyć bezrobocie, a także odwołać się do poczucia godności narodowej, a jednocześnie „władza ta sprawiła, że ludzi powoli ogarnęła znieczulica, obojętność, i przestali reagować na zło”[23]. Zaapelował: „Jeśli będziecie obojętni, jakieś Auschwitz spadnie wam z nieba”[24]. Przemówienie Mariana Turskiego było komentowane w mediach polskich i międzynarodowych[25][26].

W lipcu 2020 napisał list otwarty opublikowany przez niemiecki dziennik „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, w którym wezwał założyciela Facebooka Marka Zuckerberga do usunięcia wszystkich grup, stron i postów zaprzeczających Holokaustowi w ramach kampanii #No Denying It zainicjowanej przez ocalałych z Zagłady[27].

W 2021 został wybrany na stanowisko przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego(inne języki)[28].

19 kwietnia 2023 wziął udział w państwowych obchodach 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim[29]. W wygłoszonym wówczas przemówieniu nawiązał do wydarzeń trwającej wtedy od nieco ponad roku inwazji Rosji na Ukrainę: „Moja wdzięczność dla nich [Rosjan], dla tych, którzy wyzwolili mnie z niemieckich obozów, towarzyszyć mi będzie do ostatniego dnia mego życia… Ale… Czy mogę być obojętny, czy mogę milczeć, gdy dzisiaj armia rosyjska dokonuje agresji na sąsiada i zaboru jego ziem? (...) Czy mogę milczeć, gdy widzę los Buczy, a wiem jak Niemcy unicestwili polski Michniów, białoruski Chatyń, czeskie Lidice czy francuski Oradour?...”[30].

27 stycznia 2025 jego przemówienie otworzyło uroczystości obchodów 80. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu zagłady Auschwitz[31].

Przez lata wspierał Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”, przeciwdziałające rasizmowi i antysemityzmowi[32][33], publikował też na łamach wydawanego przez tę organizację magazynu „Nigdy Więcej”[34].

Remove ads

Życie prywatne

Thumb
Grób Mariana Turskiego w dniu pogrzebu na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie

Był mężem zmarłej w 2017 operatorki dźwięku Haliny Paszkowskiej-Turskiej[35]. Ich córką jest flecistka Joanna Turska[3].

Zmarł 18 lutego 2025 w Warszawie w wieku 98 lat[2][3]. Jego pogrzeb odbył się 23 lutego 2025 na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie[36][37].

Twórczość

Książki
  • Lumumba i jego kraj (Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1962);
  • Operacja „Terminal” (Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967; seria: „Sensacje 20 Wieku”; wydanie II jako: Kryptonim „Terminal”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1982, seria: „Sensacje 20 Wieku”, ISBN 83-11-06748-1);
  • Ruch pokoju. Ludzie, fakty. Z historii polskiego ruchu obrońców pokoju (wspólnie z Henrykiem Zdanowskim; Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1975; wersja w języku angielskim: The peace movement. People and facts. Pages from the history of the peace movement in Poland, Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1976; wersja w języku francuskim: Le mouvement de la paix. Les hommes, les faits. Aperçu historique du mouvement polonais des partisans de la pax, Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1976);
  • Mój najszczęśliwszy dzień / Mein glücklichster Tag (3 wol. w obwolucie; stanowi całość z: Chrystus oświęcimski, Wciąż pytają...; wydanie jubileuszowe z okazji 25-lecia Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu; tłumaczenie na język niemiecki Rafał Wędrychowski; ilustracje Kalina Dulko; Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży – Biuro Regionalne Fundacji im. Heinricha Bölla, Oświęcim-Warszawa 2011, ISBN 978-83-929532-9-6; wersja polsko-angielska, z tłumaczeniem Andy MacBride: Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, Oświęcim 2019, ISBN 978-83-645542-1-6; wersja polsko-niemiecka, z tłumaczeniem Rafała Wędrychowskiego [wznowienie]: Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, Oświęcim 2023, ISBN 978-83-645545-7-5);
  • Co ofiary wiedziały o swoim losie / What did the victims know about their fate (tłumaczenie i redakcja tekstu angielskiego John Fell; Fundacja Judaica-Centrum Kultury Żydowskiej, Kraków 2020, ISBN 978-83-93633968; seria: „The 2018 Aleksander and Alicja Hertz Annual Memorial Lecture”, No. 15);
  • XI Nie bądź obojętny. XI Thou shalt not be indifferent (zbiór tekstów i przemówień; wybór tekstów: Michał Majewski, Marta Markowska, prof. Adam Daniel Rotfeld, prof. Dariusz Stola, Marian Turski, Piotr Wiślicki; wstęp Olga Tokarczuk, Wydawnictwo Czarne-Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Wołowiec-Warszawa 2021, ISBN 978-83-8191-251-8; wydanie 2: Wydawnictwo Czarne-Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Wołowiec-Warszawa 2023, ISBN 978-83-819162-8-8);
  • Opór cywilny z perspektywy świadka historii (Wydawnictwo Austeria, Kraków 2023, ISBN 978-83-7866-624-0).
Thumb
Marian Turski (2023)
Opracowania, prace redakcyjne, udział w pracach zbiorowych
Remove ads

Nagrody i odznaczenia

Thumb
Szablon przedstawiający Mariana Turskiego wykonany na warszawskim Muranowie przez grupę 3fala
Remove ads

Uwagi

  1. [a]
    Nagrodę motywowano tym, że Marian Turski „swoją działalnością od lat przyczynia się do zachowania wiedzy o zbrodniach i ofiarach nazizmu, będącej ostrzeżeniem dla przyszłych pokoleń przed zbrodniami na tle rasowym czy religijnym oraz przed wykluczaniem mniejszości; (...) uwrażliwia też na akty i mowę nienawiści”. Laudację wygłosił Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar[47].

Upamiętnienie

W 2025 zostanie patronem skweru na terenie Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży (MDSM) w Oświęcimiu[58]

Przypisy

Loading content...

Linki zewnętrzne

Loading content...
Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads