Lutcza

Lutcza – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, w gminie Niebylec^[5][3], na Pogórzu Dynowskim nad rzeką Stobnicą.

Lutcza

wieś
Zabytkowy kościół drewniany
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	strzyżowski
Gmina	Niebylec
Liczba ludności (2020)	2270[1]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	38-112[2]
Tablice rejestracyjne	RSR
SIMC	0656746[3]
Położenie na mapie gminy Niebylec Lutcza
Położenie na mapie Polski Lutcza
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Lutcza
Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego Lutcza
49°48′18″N 21°54′03″E[4]

W II Rzeczypospolitej miejscowość w powiecie rzeszowskim województwa lwowskiego.

W 1943 Niemcy, którym pomagała Ukraińska Policja Pomocnicza, zamordowali tutaj 10 Polaków^[6].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lutcza. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Wieś zajmuje powierzchnię 28,16 km²^[7].

Części wsi

Integralne części wsi Lutcza^[5][3]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0656752	Buczyny	część wsi
0656769	Delikatówka	część wsi
0656775	Dół	część wsi
0656781	Dudkówka	część wsi
0656798	Gąsiorówki	część wsi
0656806	Góra	część wsi
0656812	Granica	część wsi
0656918	Kąty Luteckie	przysiółek
0656829	Kobyla	część wsi
0656835	Małówka	część wsi
0656841	Nowa Wieś	część wsi
0656858	Pod Domaradzem	część wsi
0656864	Podlas	część wsi
0656870	Podsochówka	część wsi
0656887	Roślówka	część wsi
0656893	Szopówki	część wsi
0656901	Za Dworem	część wsi

Przez wieś przebiega droga krajowa nr 19.

Historia

Lutcza założona została przed rokiem 1390^[8]. Król Władysław II Jagiełło, pismem datowanym w Skokach, 5 października 1390, oznajmił Czadorowi z Potoka o decyzji przeniesienia wsi Prochnya, Wuzne, Babice, Slunki, Minussiznow, Lustscha, Domaradz in Sandomiriensi, Sadowe, Potok et Blynow z prawa polskiego na magdeburskie^[8]. Decyzja została zatwierdzona przez króla w Krakowie 20 października 1390 na prośbę Stanisława Procheńskiego z rodu Gryfitów. Według Jana Długosza dziedzicem Lutczy był Jakub Czepielowski herbu Gryf. W pierwszej połowie XV w. dziedzicami Lutczy byli bracia Andrzej i Jakub. Czador z Potoka h. Gryf, pismem datowanym na środę po święcie Paschy – 17 kwietnia 1392, powierzył swemu zaufanemu, Mikołajowi Bessegerowi, ulepszenie dziedzictwa (stanu posiadania) we wsi Lutcza nad rzeką Stobnyczą (ob. Stobnica)^[8]. 16 czerwca 1460 bracia: Marcin, Mikołaj, Jan i Stanisław Machowscy herbu Awdaniec ufundowali w Konieczkowej parafię z wydzielonych okręgów parafialnych Lutczy, Połomi i Czudca. Nową parafię erygował 14 lipca 1464 biskup krakowski Jan Gruszczyński. W 1536 wsią Ludcza władają Stanisław Domaradzki i Bernard Czepielowski^[7]. W 1581 w okręgu Lutcza występuje Bonarówka. Patronat szlachecki nad ówczesną parafią w Lutczy sprawują Czepielowscy, Strzyżowscy, Izdebscy i Domaradzcy.

W latach 1795–1918 Lutcza znalazła się w obrębie zaboru austriackiego, natomiast po odzyskaniu niepodległości przez Polskę weszła w skład województwa lwowskiego.

Po II wojnie światowej Lutcza znalazła się w obrębie województwa rzeszowskiego, a od 1999 – podkarpackiego.

Środowisko przyrodnicze

Teren Lutczy znajduje się w całości w obrębie Pogórza Dynowskiego, które stanowi część makroregionu Pogórza Środkowobeskidzkiego. Obszar zajmowany przez miejscowość charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, wysokości bezwzględne wahają się w granicach około 250–460 m n.p.m. Grzbiety górskie są rozcięte usytuowaną równolegle do nich doliną rzeki Stobnicy o przebiegu równoleżnikowym, której szerokość wynosi 300–600 m w obrębie wsi. Średni spadek terenu wynosi 10–20%.

Lutcza położona jest w obrębie klimatu wyżyn podkarpackich – głównym czynnikiem kształtującym klimat jest wpływ gór i wyżyn. Powoduje to wysokie dobowe amplitudy temperatury oraz wysokie roczne sumy opadów (700–800 mm), zwłaszcza w dolinie Stobnicy. Częstym zjawiskiem jest także występowanie inwersji temperatury, która powoduje powstawanie mgieł. Średnie roczne wartości temperatury powietrza wahają się od 7,5 do 7,8 °C, natomiast okres wegetacyjny trwa 200 dni. Okres bezprzymrozkowy wynosi średnio 157 dni.

Przeważającym kompleksem leśnym na terenie Lutczy jest buczyna karpacka w formie podgórskiej, w której dominującymi gatunkami drzew są: buk, jodła i sosna. Na stokach wzniesień występuje grąd, natomiast w dolinach potoków występują zbiorowiska łęgów.

Demografia

Pod względem liczby ludności Lutcza zajmuje pierwsze miejsce w gminie. W 2006 zamieszkiwało ją 2 200 mieszkańców, z czego 103 osoby mieszkały w Kątach Luteckich, które są wydzielane odrębnie, gdyż leżą na pograniczu miejscowości i są bardziej związane z Gwoźnicą Górną. Natomiast w przypadku gęstości zaludnienia miejscowość zajmuje ostatnie miejsce w gminie (78,1 osób/km²).

Zmiany liczby ludności Lutczy^[7]

Rok	Liczba mieszkańców	Rok	Liczba mieszkańców	Rok	Liczba mieszkańców
1536	44[a]	1984	2367	1994	2249
1581	58[a]	1985	2370	1995	2256
1785	1665	1986	2372	1996	2230
1870	2320	1987	2284	1997	2223
1879	2617	1988	2289	1998	2103
1880	2713[b]	1989	2271	1999	2231
1930	2840	1990	2273	2000	2226
1938	2910	1991	2247	2001	2245
1983	2363	1992	2242	2009 (?)[c]	2254

Zabytki

• Kościół filialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w II poł. XV w., rozbudowany w I poł. XVI w., m.in. o murowaną zakrystię, a także prawdopodobnie w I poł. XVII w. (budowa wieży, wzmocnienie ścian lisicami). Dziedzice Domaradzcy z Gryfitów ufundowali parafię w Lutczy wymienianą 24 stycznia 1442. W 1670 kościół został częściowo zniszczony pożarem. Odbudowano go i odnowiono dopiero po 1722. Z tego okresu pochodzą m.in. strop z fasetą, zaskrzynienia, dach z wieżyczką na sygnaturkę, okna nawy. Świątynię konsekrowano w 1743^[7][9].

Kaplice

W Lutczy znajduje się ponad 60 kapliczek przydrożnych, m.in.:

• Kaplica na cmentarzu I na „Małówce” z 1898, wzniesiona przez hrabiego Łosia, właściciela Żyznowa, którą ufundował po śmierci żony Heleny ze Straszewskich, zmarłej 7 lipca 1898. We wnętrzu kaplicy nagrobek Jadwigi Straszewskiej zmarłej w 1890, przeniesiony z cmentarza. Na ścianie południowej widnieje tablica inskrypcyjna „ŚP. Heleny ze Straszewskich hr. Łosiowej”, zaś na północnej „ŚP. Kantego Wolskiego spoczywającego na tym cmentarzu ur. 1801 i zm. w 1867”.
• Kaplica Św. Krzyża na obszarze podworskim (w odległości 1 km przy drodze od starego kościoła do Domaradza). W niej znajdował się krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego, który w latach 60. został przeniesiony do starego kościoła na belkę tęczową, a następnie zdjęty stamtąd i umieszczony w nowym kościele przy stacji XII drogi krzyżowej.

Zobacz też

• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lutczy

Uwagi

1. Liczba kmieci.
2. Wraz z Kątami Luteckimi.
3. Zamiast roku autor w publikacji wyd. w 2009 używa określenia dzisiaj (zob. przyp.: Antoni Chuchla: Lutcza).