Loading AI tools
polski fizyk Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ludwik Wertenstein (ur. 16 kwietnia 1887 w Warszawie, zm. 18 stycznia 1945 w Budapeszcie[1][2]) – polski fizyk, uczeń i asystent Marii Skłodowskiej-Curie, kierownik Pracowni Radiologicznej TNW, uznawanej za zalążek Instytutu Badań Jądrowych, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Fizycznego; odkrywca zjawiska niesprężystych zderzeń neutronów i badacz próżni[1][3][4][5][6].
 | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 kwietnia 1887 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 stycznia 1945 |
| Zawód, zajęcie | |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy |
profesor |
| Alma Mater | |
| Pracodawca |
Pracownia Radiologiczna TNW, |
Urodził się 16 kwietnia 1887 roku w Warszawie, w zasymilowanej żydowskiej rodzinie Jakuba, lekarza[7], i Stefanii z Landów. Był bratem Marii Werten-Wertenstein (ur. 1895), artystki malarki[8]. Po ukończeniu szkoły średniej (II Gimnazjum w Warszawie, 1897–1904)[9] rozpoczął studia na Wydziale Matematycznym Carskiego Uniwersytetu Warszawskiego[9]. W 1905 r. został wyrzucony z uczelni za udział w demonstracji patriotycznej[8][7]. W tym samym roku wyjechał do Francji, gdzie studiował jako wolny słuchacz na Faculté des Sciences, w 1908 uzyskał licencjat na Sorbonie i został asystentem Marii Skłodowskiej-Curie[9]. W jej laboratorium zajmował się odrzutem atomu promieniotwórczego pod wpływem emisji z niego cząstki alfa[9].
Po doktoracie w 1913 roku został delegowany przez Marię Skłodowską-Curie – wraz z drugim spośród jej najzdolniejszych asystentów-Polaków, Janem Kazimierzem Danyszem – do Warszawy, gdzie wspólnie tworzyli Pracownię Radiologiczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego im. Mirosława Kernbauma przy ul. Śniadeckich 8[7][9]. Jej kierownictwo zgodziła się objąć Maria Skłodowska-Curie, równocześnie polecając J.K. Danysza na swojego zastępcę w Warszawie i Ludwika Wertensteina na asystenta[10]. Po śmierci Danysza na froncie w sierpniu 1914 roku Wertenstein przejął jego zadania i kierował Pracownią do początku II wojny światowej[9].
Od 1915 roku był też wykładowcą Wolnej Wszechnicy Polskiej; kierował w niej katedrą i Zakładem Fizyki Atomów. Dyplomy magisterskie uczelni nie były uznawane przez polski rząd, ale w odróżnieniu od innych szkół uczelnia nie miała ograniczeń dotyczących przyjmowania studentów Żydów[7]. Ze względu na żydowskie pochodzenie Wertenstein napotykał na przeszkody ze strony rządu, odmawiano mu m.in. finansowania badań[7]. Wraz z kilkoma współpracownikami prowadził w trudnych warunkach[a] pionierskie prace w dziedzinie fizyki i chemii jądrowej w Polsce[b][1][3][11].
Pod jego kierunkiem Marian Danysz i Michał Żyw w 1934 roku dokonali odkrycia nowych promieniotwórczych izotopów: radiofluoru i radioskandu[9]. W 1934 roku we współpracy z Danyszem, Rotblatem i Żywem odkrył nieelastyczne (niesprężyste) zderzenia neutronów. W 1938 roku wspólnie z Andrzejem Sołtanem zbadał izomerię jądra bromu 80[9]. Tuż po wybuchu II wojny światowej zakończył pisanie artykułu o gazowych produktach rozszczepienia uranu, artykuł ukazał się w czasopiśmie „Nature”[9].
Utrzymywał kontakty naukowe nie tylko z paryskim ośrodkiem Marii Skłodowskiej-Curie, lecz również z zespołem Ernesta Rutherforda w Cambridge, gdzie przebywał w latach 1925–1927. Nawiązał współpracę z Jamesem Chadwickiem, Johnem Cockroftem i innymi najwybitniejszymi wówczas naukowcami. Dzięki tym kontaktom i umiejętności skupiania wokół siebie utalentowanych, ambitnych współpracowników stworzył pierwszą w Polsce szkołę fizyki jądrowej[3]. Był też jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1921)[9]. Prowadził aktywną popularyzację wiedzy, a zwłaszcza fizyki jądrowej[9]. Publikował felietony popularyzujące fizykę w dzienniku „Kurier Poranny”; zbiór tekstów ukazał się potem jako książka pod tytułem Pochwała fizyki[9]. Opublikował setki artykułów i wiele książek[3]. Miał umiejętność przedstawiania osiągnięć nauki przystępnie, piękną polszczyzną[6]; jego przemówienia „były okrasą zjazdów fizyków polskich”[3].
Po wybuchu II wojny światowej Wertenstein postanowił ukryć promieniotwórczy preparat radowy z Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, aby nie mógł on posłużyć nazistom do prac nad bombą atomową[12]. Najpierw przechowywał go w swoim domu w Turczynku (Milanówek) przy ul. Brwinowskiej. Potem o pomoc poprosił prof. Wacława Wernera, który w 1941 roku preparat ukrył w piwnicy swojego domu w Brwinowie przy ul. Słonecznej 3[13]. W kwietniu 1947 roku Wacław Werner zwrócił preparat Towarzystwu[7], a w 1999 roku na ścianie domu odsłonięto tablicę upamiętniającą ukrycie radu w czasie okupacji hitlerowskiej.
Z uwagi na żydowskie pochodzenie Wertenstein musiał się ukrywać[7]. Zakończone niepowodzeniem próby umożliwienia wyjazdu Wertensteina z okupowanej Polski podejmowali m.in. Niels Bohr i James Chadwick[7]. Udało mu się przetrwać w podziemiu do 1944 roku dzięki pomocy fizyków: Wacława Wernera, Mariana Mięsowicza, Jana Weyssenhoffa[7]. W 1944 roku z pomocą Mariana Mięsowicza przedostał się na Węgry[7]. W Budapeszcie składał bez powodzenia wnioski o wizy do ambasad Szwecji i Szwajcarii.
Zginął 18 stycznia 1945 w czasie oblężenia Budapesztu[6], niosąc chleb dla rannego i przechodząc przez most Elżbiety, trzy i pół tygodnia przed wyzwoleniem miasta[7]. Przyczyna śmierci nie jest jasna, świadkowie nie są zgodni, czy zginął od odłamka, czy od miny[7]. Dwa dni przed śmiercią ukończył swój ostatni artykuł na temat promieniowania kosmicznego[7].
Materiały archiwalne Ludwika Wertensteina znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-25[14].
Był żonaty z Matyldą, córką Jerzego Meyera, miał z nią dwoje dzieci: Wandę i Piotra[15]. Krytyk i teoretyk teatru Jan Kott był jego siostrzeńcem, synem jego siostry Kazimiery[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
