Jan Kazimierz Danysz

Jan Kazimierz Danysz (ur. 11 marca 1884 w Paryżu, zm. w listopadzie 1914 w okolicach Roubaix) – polski fizyk urodzony i wykształcony we Francji (obywatel francuski), syn Jana Danysza i ojciec Mariana Danysza, uczeń Pierre'a Curie i asystent Marii Skłodowskiej-Curie, twórca pierwszego spektrometru beta^{[1][2][3][4][5]}.

Jan Kazimierz Danysz

Data i miejsce urodzenia	11 marca 1884 Paryż
Data i miejsce śmierci	listopad 1914 w okolicach Roubaix, Francja
Przyczyna śmierci	zginął na froncie francuskim I wojny światowej
Zawód, zajęcie	fizyk
Narodowość	polska, obywatelstwo francuskie
Tytuł naukowy	doktor
Alma Mater	Uniwersytet Paryski, Paryż
Pracodawca	Katedra fizyki Marii Skłodowskiej-Curie w Sorbonie Pracownia Radiologiczna TNW, Warszawa
Rodzice	Bronisława z Gałęzowskich Danysz, Jan Danysz
Dzieci	Marian Danysz
Odznaczenia

Życiorys

Był synem Jana Danysza, znanego polskiego bakteriologa, pracownika Instytutu Pasteura, którego nazywano nieoficjalnym ambasadorem Polski^[a][1][2]. Syn skończył szkołę średnią w 1901 r., po czym uczył się w Ecole Municipale de Physique et de Chimie Industrielles (Szkole Fizyki i Chemii Przemysłowej), w której wykładał Pierre Curie. Szkoła działała w pobliżu słynnej szopy, w której Maria i Pierre Curie w 1898 r. odkryli rad i polon; kontakt młodego Polaka z małżonkami Curie ułatwiał fakt, że byli oni związani ze środowiskiem polskiej emigracji. Otrzymał dyplom inżyniera w 1905 r. i został asystentem swojego nauczyciela. Już w 1906 r. została opublikowana pierwsza praca dotycząca jego badań (wykonanych w roku 1905) nad promieniotwórczym ołowiem otrzymanym ze smółki uranowej^[1].

W kolejnych latach studiował na Wydziale Fizyko-Matematycznym paryskiej Sorbony. Po ukończeniu studiów w roku 1910 został asystentem Marii Skłodowskiej-Curie^[b]. W pierwszym roku pracy przygotowywał wszystkie doświadczenia prezentowane na jej wykładach. Pod wpływem Pierre'a i Marii Curie zajął się badaniem promieniowania beta. Stopień doktora nauk fizycznych uzyskał w 1913 r., na podstawie pracy nt. Recherches expérimentales sur les rayons beta de la famille du radium (Eksperymentalne badania na promieniowania beta rodziny radu)^[1].

Gdy w 1912 r. Towarzystwo Naukowe Warszawskie (TNW) rozpoczęło organizowanie Pracowni Radiologicznej w Warszawie, Maria Skłodowska-Curie zgodziła się objąć jej kierownictwo, równocześnie polecając J.K. Danysza na swojego zastępcę w Warszawie i Ludwika Wertensteina (drugiego ze swoich współpracowników) na asystenta. Obaj rozpoczęli pracę w Warszawie w roku 1913, a już w czerwcu 1914 r. opublikowano wyniki badań wykonanych w nowej jednostce^[1]. W 1914 był także wykładowcą Wydziału Przyrodniczego Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie^[6].

Wybuch I wojny światowej przerwał te prace. Młody kierownik Pracowni – jako obywatel francuski i oficer rezerwy armii francuskiej – został w sierpniu 1914 r. powołany do wojska. Zginął na froncie francuskim w listopadzie 1914 r.^[1][2] w okolicach Roubaix^[7]. Został pochowany 8 listopada koło Reims^[8].

Publikacje

Wykaz publikacji Jana Kazimierza Danysza opublikował w 1914 r. Ludwik Wertenstein^[9]:

• Sur le plomb radoactif extrait de la pechblende, C.R., nr 143, s. 232–234 (1906)
• Sur les rayons beta de la famille du radium, C.R., nr 153, s. 339–341; 1066–1068; Le Radium, nr 9, s. 1–5 (1912)
• wspólnie z J. Gőtzem; Sur le rayons beta de la radioactivité induite á évolution lente, Le Radium, t. 9, nr 6 (1912)
• Sur le ralentissement subi par les rayons beta lorsqu'ils traversent la matière, C.R., nr 154, s. 1502–104 (1912)
• wspólnie z W. Duanem; Sur les charges électriques transportées par les rayons alpha et beta, C.R., nr 155, s. 500–503 (1912)
• wspólnie z W. Duanem; Sur les charges électriques des rayons alpha et beta, Le Radium, nr 9, s. 417–421 (1912)
• wspólnie z W. Duanem; Electric Charges of Alpha and Beta-rays, American Journal of Science, t. 35 (4), s. 295–307 (1913)
• Sur les rayons beta des radiums B, C, D, E, Le Radium t. 10
• Sur les rayons beta de la famille radium, Journ. de Physique, nr 3, s. 949–961 (1913)
• O radioaktywności i ciałach radioaktywnych, Gaz. Lek., Warszawa (II), nr 33, s. 1531–1536 (1913)
• O promieniach beta pierwiastków promieniotwórczych z grupy radu, Prace Mat-Fiz, nr 25, s. 1–10 (1914)
• wspólnie z L. Wertensteinem; Próba oddziaływania za pomocą promieni alfa na szybkość przemian promieniotwórczych, Spraw. T.N. W. III. nr 7, s. 546–555 (1914)
• wspólnie z L. Wertensteinem; O możliwości wywołania w polu magnetycznym anizotropii w wysyłaniu promieni alfa, Spraw. T.N. W. III. nr 7, s. 555–557 (1914)
• Tentative fainte pour influencer la vitesse des transformations radioactives par les rayons alpha, C.R., nr 161, s. 784–787 (1914)
• Ludwik Wertenstein, Ś.p.Jana Danysza praca ostatnia: Ładunek promieni beta RaB i RaC, Spraw. T.N. W. III. nr 9, s. 929–952 (1916)

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Legii Honorowej^[1]

Wspomnienia

Towarzystwo Naukowe Warszawskie zorganizowało 10 grudnia 1914 r. specjalne posiedzenie Wydziału III, na którym wkład J.K. Danysza do fizyki światowej przedstawiali prof. Józef Boguski oraz najbliższy współpracownik – Ludwik Wertenstein, który powiedział m.in.^[1]:

Cechowała go mocna, żywiołowa potrzeba konkretnej twórczości, uderzała w nim świeżość uczuć szczerość i bezpośredniość; działalność naukowa nie zabijała w nim – jak to często bywa – życia wszechstronnego, była tylko zdrową funkcją duchową bogatej, harmonijnie rozwiniętej natury, a w życiu codziennym cechował go takt, miara i wdzięk w obejściu.

Ludwik Wertenstein, (1914)

Z okazji 40-lecia śmierci J.K. Danysza Ignacy Stroiński (Katedra Chemii Jądrowej UJ przygotował artykuł biograficzny, który zakończył^[1]:

Postać Danysza trwale złączona jest z Pracownią Radiologiczną T.N.W., która w miarę skromnych możliwości finansowych na przestrzeni 25 lat swojej działalności (1914–1939) realizowała prace z dziedziny promieniotwórczości, tak wspaniale rozpoczętej przez naszą największą uczoną, Marię Skłodowską-Curie. Jego dzieło stanowi piękny udział w dorobku nauki polskiej.

Ignacy Stroiński, (1954)

Uwagi

1. Jan Danysz – ojciec Jana Kazimierza – przed uzyskaniem matury emigrował do Francji; tam skończył studia przyrodnicze. Przyjął obywatelstwo francuskie, jednak pozostał Polakiem. Założył Towarzystwo dla Polaków przebywających we Francji – „Spójnia”, do którego należeli m.in. Stanisław Przybyszewski, Władysław Reymont, Stefan Żeromski.
2. Maria Skłodowska-Curie kierowała w Sorbonie katedrą fizyki, zajmując w maju 1906 r. miejsce zmarłego męża.