Kodeń
wieś w województwie lubelskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kodeń – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Kodeń[6][4]. Leży na Równinie Kodeńskiej, na terasie nadzalewowej kilka metrów nad doliną Bugu, niedaleko ujścia rzeczki o nazwie Kałamanka.
| wieś | |
 Kodeń (ul. 1 Maja) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
83 |
| Kod pocztowy |
21-509[3] |
| Tablice rejestracyjne |
LBI |
| SIMC |
0013758[4] |
Położenie na mapie gminy Kodeń  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bialskiego  | |
 51°54′40″N 23°36′09″E[5] | |
_(cropped).jpg)
Wieś jest siedzibą gminy Kodeń. Dawne miasto – Kodeń uzyskał lokację miejską w 1511 roku, zdegradowany w 1869 roku[7]. Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie kodeńskim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[8]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kodeń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.
Administracyjnie jest podzielona na trzy sołectwa Kodeń I, Kodeń II i Kodeń III[9]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1776 mieszkańców[10].
Miejscowość jest siedzibą dwóch parafii: rzymskokatolickiej św. Anny oraz prawosławnej św. Michała Archanioła.
| Identyfikator | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0013764 | Dolina | część wsi |
| 0013793 | Kodeń Drugi | część wsi |
| 0013801 | Kodeń Pierwszy | część wsi |
| 1021760 | Kornac | część wsi |
| 0013824 | Kot | część wsi |
| 0013830 | Łęgi | część wsi |
| 0013847 | Morgi | część wsi |
| 0013853 | Polemcy | część wsi |
| 0013860 | Przydatki | część wsi |
| 1021783 | Sugry | część wsi |
| 0013882 | Wygnanka | część wsi |
| 1021790 | Zalewsze | część wsi |
Ludność Kodnia w okresie 1810–2010
Źródło: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk: Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polski od 1810 do 1960 r.. [dostęp 2015-05-15]., Rok 1921 – Spis powszechny z 1921, Rok 1931 – Spis powszechny z 1931
Źródło: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk: Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polski od 1810 do 1960 r.. [dostęp 2015-05-15]., Rok 1921 – Spis powszechny z 1921, Rok 1931 – Spis powszechny z 1931
Pierwsze wzmianki o Kodniu pochodzą z wieku XVI, ale wiadomo, że już w XV w. istniały tu młyny wodne będące, podobnie jak cała najbliższa okolica, własnością czterech braci Ruszczyców. Od nich to pod koniec XV w. Jan Sapieha, syn Siemiona Sunigaiły, wojewoda trocki, nabył Kodeń z przyległościami. Tenże sam Sapieha, marszałek, od Zygmunta Starego nadzwyczaj lubiony, otrzymawszy darem od tego króla wiele dóbr, dostał razem przywilej w roku 1511 na założenie miasta Kodeń, obdarzył takowo prawem magdeburskiem, ustanowił targi tygodniowe i trzy jarmarki do roku. Zasadzając się na takim przywileju, wydał inny od Siebie Sapieha 1513 roku, stanowiąc burmistrza i 3 radców, w połowie wyznania rzymskiego i greckiego, z oznaczeniem sposobu ich wybierania[11]. Jan (Iwan) Sapieha (zm. 1517) lub jego syn Paweł Sapieha, wybudował otoczony murem i wałem zespół zamkowy wraz z kaplicą, którą po raz pierwszy wzmiankuje się w 1530 roku. Między miastem a wzgórzem zamkowym zbudowano port rzeczny. W 1518 roku powstała tu parafia rzymskokatolicka, równocześnie z nią rozpoczęto budowę pierwszej cerkwi prawosławnej[12], którą również fundował Paweł Sapieha[13].
W latach 30. XVII wieku Mikołaj Sapieha wybudował w mieście renesansowy kościół św. Anny. Od 1631 roku, po przywiezieniu przez Mikołaja Sapiehę z Rzymu skradzionego obrazu (później obraz Matki Bożej Kodeńskiej), przedstawiającego malarską kopię hiszpańskiej rzeźby Matki Bożej z Guadalupe, Kodeń stał się miejscowością pielgrzymkową – obraz wprowadzono do kaplicy zamkowej 15 września 1631.
Wiek XVII i XVIII to złote lata Kodnia, który był wtedy bogatym i dobrze prosperującym miastem, mimo złupienia kościoła św. Anny przez Szwedów w 1657 roku oraz pożaru miasta i bazyliki w roku 1680. W 1686 roku odbyła się ponowna konsekracja kościoła po jego przebudowie. 15 sierpnia 1723 z inicjatywy Jana Fryderyka Sapiehy biskup łucki Stefan Rupniewski dokonał koronacji słynącego z cudów obrazu. Był to trzeci obraz koronowany na ziemiach Rzeczypospolitej, po obrazie Matki Bożej Częstochowskiej i obrazie Matki Bożej Trockiej. W XVIII wieku Elżbieta z Branickich Sapieżyna wzniosła na peryferiach Kodnia pałacyk zwany Placencją, który przejął funkcje rezydencji. W czasie zaborów właścicielami miasta zostali Braniccy, następnie Flemingowie i Czartoryscy. Kres temu okresowi położyły wojny napoleońskie, kiedy to większość zabudowań uległa spaleniu. Kolejny pożar miasta miał miejsce w 1821 roku; wtedy też bazylika doznała znacznych zniszczeń. Po upadku powstania styczniowego, w którym mieszkańcy Kodnia brali aktywny udział, utracił prawa miejskie. 6 kwietnia 1875 r. z rozkazu cara kościół św. Anny zamieniono na cerkiew prawosławną, natomiast obraz Matki Bożej w sierpniu 1875 wywieziono na Jasną Górę, skąd powrócił 4 września 1927 r.
W 1941 Niemcy utworzyli w Kodniu getto dla ludności żydowskiej[14]. Przebywało w nim ok. 200 osób[14]. We wrześniu 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wywiezieni do getta w Międzyrzecu Podlaskim[14].
Po roku 1945 Kodeń znalazł się przy granicy – początkowo ze Związkiem Radzieckim, później z Białorusią.
W 2023 roku w Kodniu odsłonięto pomnik upamiętniający bohaterów Powstania Styczniowego 1863 i zwycięskiej Bitwy o Kodeń[15]. 7 czerwca 2024 na historycznym rynku odsłonięto „Panteon Sapiehów” – grupę rzeźb przedstawiających dawnych właścicieli Kodnia[16].
- Kalwaria Kodeńska (wzgórze kalwaryjskie usypano w roku 1930)
- ruiny pałacu Sapiehów – na ruinach zamku obecnie wznosi się ołtarz polowy
- kościół pw. św. Ducha, dawniej kaplica zamkowa, z pierwszej połowy XVI wieku, budowla łącząca elementy gotyckie i renesansowe
- wielokrotnie przebudowywany pałac Placencja, letnia rezydencja Sapiehów, obecnie (2023) Dom Opieki Społecznej; piętrowy pałac wybudowany na planie prostokąta, kryty blaszanym dachem naczółkowym, od frontu ryzalit z czterema kolumnami podtrzymujący fronton z herbem Lubicz Ludwika Świderskiego i inicjałami „LS”[18]; pierwotny budynek wybudowany przez Jana Sapiehę (1642–1720), hetmana polnego litewskiego w 1688, rozbudowany przez Pawła Sapiehę (1657–1715), biskupa żmudzkiego, odbudowany przez Ludwika Świderskiego w 1928 r.
- bazylika św. Anny z lat 1629–1635[19], wybudowana z fundacji Mikołaja Sapiehy (1581–1644), w miejscu drewnianego kościoła z 1599, przebudowana w 1686 roku (wieża zachodnia) i rozbudowana w XVIII w. z niezwykle bogatą dekoracją sztukateryjną
- cudowny obraz Matki Bożej Kodeńskiej
- kaplica cmentarna pw. św. Wawrzyńca, wybudowana w latach 1683–1685 staraniem Kazimierza Władysława Sapiehy
- zabytkowa brama unicka (dzwonnica parawanowa) przy ul. Sławatyckiej
- droga krzyżowa z oryginalnymi figuralnymi rzeźbami drewnianymi autorstwa Tadeusza Niewiadomskiego – autor w konwencję drogi krzyżowej wplótł motywy z lat wojny i okupacji
- rzeźby Tadeusza Niewiadomskiego, m.in. upamiętniająca katastrofę w Czarnobylu
- klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, dom zakonny Zgromadzenia Córek Najczystszego Serca Najświętszej Maryi Panny oraz klasztor karmelitanek
- cmentarz żydowski
- muzeum misyjno-ornitologiczne
Przez Kodeń prowadzi droga wojewódzka:
Kodeń posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Białą Podlaską, Lublinem oraz Warszawą.
Dawniej Kodeń miał również połączenie kolejowe przez stację Kodeń. Obecnie z miejscowości nie ma do niej bezpośredniego dostępu[20].
Kościół parafialny pw. św. Anny
Kościół filialny pw. św. Ducha (była cerkiew neounicka) – kaplica zamkowa
Mogiła powstańców styczniowych
Jedna z kaplic na Kalwarii Kodeńskiej, dawny arsenał zamkowy
Pałacyk Placencja
Brama unicka, dawna dzwonnica
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
