Kiernozia - Wikiwand

Kiernozia – miasto w Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie łowickim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Kiernozia^[4]. Położona jest nad rzeką Nidą, około 20 km na północ od Łowicza, przy drodze wojewódzkiej nr 584, na skrzyżowaniu dawnych traktów z Płocka do Łowicza oraz z Kutna do Sochaczewa^[5].

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Remove ads

Szybkie fakty

Uzyskała lokację miejską w 1523 roku, lecz już w 1579 została zdegradowana do rangi wsi; ponowne nadanie praw miejskich nastąpiło w 1784 roku^[6]^[7], kiedy to jako prywatne miasto szlacheckie położona była w powiecie gąbińskim ziemi gostynińskiej województwa rawskiego^[8]. Została pozbawiona praw miejskich po raz drugi 13 października 1870 i włączona do gminy Kiernozia w powiecie gostynińskim^[9]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Kiernozia (od 1 marca 1922 w powiecie łowickim^[10]), 1954–1972 gromady Kiernozia^[11], a od 1973 reaktywowanej gminy Kiernozia^[12]. W latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa płockiego. 1 stycznia 2024 po raz trzeci otrzymała status miasta^[1], mimo że tylko 46,2% głosów oddanych w konsultacjch lokalnych poparło ten projekt^[13].

Więcej informacji SIMC, Nazwa ...

Integralne części miasta Kiernozia^[14]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0566902	Kiernozia-Parcela	część miasta
0566919	Stanisławów	część miasta

Remove ads

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

W 1219 dostojnik Krystyn zapisał katedrze płockiej wieś Brodne sąsiadującą z Kiernozią. W 1303 biskup poznański Andrzej Zaremba poświęcił kościół w osadzie Kiernozia, wydzielonej z obszaru Czerniewa, któremu nadał dziesięcinę ze swego łanu w tej wsi. Również w dokumencie z 1359 stwierdza się, że Kiernozia i Czerniew były w dobrach biskupa poznańskiego. Miejscowości te w tamtych czasach były w rękach Kościoła. Następnym właścicielem byli Kiernoscy herbu Junosza.

Do II połowy XIX wieku Kiernozia miała prawa miejskie. Pierwotne dokumenty lokacyjne nie zachowały się, wiadomo jedynie, że pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1303, kiedy poznański biskup Andrzej poświęcił tu kościół. Cały czas, aż do 1870 r., pozostając w rękach prywatnych (w XV wieku rodziny Sierpskich, potem Piwów, w XVIII Łączyńskich, następnie Lasockich) Kiernozia dwukrotnie uzyskiwała prawa miejskie (po raz pierwszy w 1567, drugi raz przed 1784) i dwukrotnie je traciła (w 1579 i ukazem carskim z 1870); w czasie szwedzkiego „potopu” w 1655 miejscowość w poważnym stopniu ucierpiała, w znacznej części została spalona^[15].

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim i leżała w Królestwie Polskim. W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego wymieniona jest jako osiedle, przedtem miasteczko leżące przy trakcie bitym z Łowicza do Płocka. W 1827 w miejscowości znajdowało się 36 domów i 451 mieszkańców. W 1866 31 domów zamieszkanych przez 352 mieszkańców, a w 1882 32 domostwa zamieszkane przez 534 mieszkańców. W miejscowości znajdowało się wówczas 8. sklepów, olejarnia tłocząca olej na sumę 650 rubli srebrnych rocznie, 11 rzemieślników oraz 2 felczerów. Odnotowane zostały również kościół, synagoga, szkoła początkowa i urząd gminy^[15].

Trakty komunikacyjne zbiegają się na rynku, od którego na południowy wschód znajduje się kościół parafialny (pochowano tu w 1818 szczątki pani Walewskiej, metresy Napoleona), a dalej na wschód – park i pałac w Kiernozi. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Małgorzaty, pierwotnie gotycki, pochodzi z XVI wieku. Znajdują się w nim: chrzcielnica z 1519, kamienne epitafia Sierpeckich, Piwów, Łączyńskich i Lasockich, portret trumienny Anny Piwowej z Zaborowa (ok. 1665), ołtarz z 1803; ciało pani Walewskiej pochowane jest w krypcie kościoła.

Od początku XVIII w. właścicielem Kiernozi był starosta Łączyński – dziadek Marii Walewskiej. Rodzina Łączyńskich wybudowała klasycystyczny, jednopiętrowy dwór kryty czterospadowym dachem, wokół którego urządziła rozległy park. W pobliskim Brodnie, 7 grudnia 1786, urodziła się Maria z Łączyńskich Walewska (kochanka Napoleona Bonapartego – z którym miała nieślubnego syna). Dorastała w rodzinnym dworze w Kiernozi razem z trzema siostrami i dwoma braćmi (Józefem i Teodorem)^[16], późniejszymi oficerami Napoleona. Guwernerem rodzeństwa był Mikołaj Chopin, który mieszkał w Kiernozi przez sześć lat (ok. 1795–1801)^[17].

Remove ads

II wojna światowa

W maju 1940 Niemcy utworzyli w Kiernozi getto dla ludności żydowskiej^[18]. W grudniu 1940 przebywało w nim 650 osób^[18]. W marcu 1941 getto zostało zlikwidowane, a Żydzi wywiezieni do getta warszawskiego^[18].

Legendy

Z Kiernozią łączy się kilka legend.

Miał tu się zatrzymać król Władysław Jagiełło w drodze na bitwę pod Grunwaldem. W okolicznych lasach miał polować na dziki (kiernozy) – stąd nazwa i herb miejscowości. Wieść niesie, że w pobliskim Osmolinie opalano (osmalano) z nich szczecinę, saniami wieziono je do Sannik, a jedzono (napełniano gęby) w nieodległym Gąbinie.
Także Mikołaj Kopernik miał odwiedzić Kiernozię, podróżując ze swym wujem Łukaszem, biskupem warmińskim. Legenda głosi, że zgubił na tutejszym rynku swe gęsie pióro. Rynek ten nazywany jest teraz rynkiem Kopernika, a miejscowa drużyna piłkarska także nosi jego imię.
Miejscowego starostę Łączyńskiego miał odwiedzać Tadeusz Kościuszko, którego imieniem nazwano szkołę, osiedle i kopiec usypany w parku, obok którego umieszczono głaz z wyrytą sentencją: ROZUM – OJCZYŹNIE, SERCE – BLIŹNIEMU, CAŁEGO SIEBIE – KIERNOZI.

Herb

Herb (opracowano w 1847, ustanowiono uchwałą nr XIV/93/04 Rady Gminy w Kiernozi z dnia 21 kwietnia 2004r.) – brązowy biegnący dzik ze srebrnymi szablami (kłami) i srebrnym okiem, w zielonym polu.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[19] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, XVI w., nr rej.: 100-VI-9 z 16.03.1961 oraz 114 z 15.08.1967
dzwonnica, XIX w., XX w., nr rej.: 565 z 17.08.1967
zespół pałacowy, XIX w.:
- Pałac w Kiernozi, nr rej.: 93-VI-2 z 29.03.1949 oraz 115 z 17.08.1967
- park, nr rej.: 566 z 17.08.1967