Jezioro Bodeńskie (film)

Jezioro Bodeńskie – polski film psychologiczny z 1985 w reżyserii Janusza Zaorskiego, będący kompilacyjną adaptacją dwóch utworów Stanisława Dygata: powieści Jezioro Bodeńskie oraz opowiadania Karnawał. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno, w 1986 film otrzymał nagrodę Grand Prix – Złotego Lamparta^[1] .

Jezioro Bodeńskie

Gatunek	psychologiczny
Rok produkcji	1985
Data premiery	5 września 1986
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	82 min
Reżyseria	Janusz Zaorski
Scenariusz	Janusz Zaorski
Główne role	Krzysztof Pieczyński, Małgorzata Pieczyńska, Joanna Szczepkowska
Muzyka	Jerzy Satanowski
Zdjęcia	Witold Adamek
Scenografia	Allan Starski
Kostiumy	Wiesława Starska, Jan Rutkiewicz
Montaż	Halina Prugar-Ketling
Produkcja	Zespół Filmowy Perspektywa, Telewizja Polska
Wytwórnia	Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie
Nagrody
1986 MFF w Locarno: Złoty Lampart

Charakterystyka filmu

Scenariusz filmu powstał na podstawie dwóch utworów polskiego pisarza Stanisława Dygata: debiutanckiej, autobiograficznej powieści „Jezioro Bodeńskie” napisanej podczas II wojny światowej (1942–1943), a wydanej w 1946 oraz opowiadania „Karnawał” z 1968^[1] . Film stanowiący interpretację przez reżysera Janusza Zaorskiego tych utworów, przedstawia portret psychologiczny młodego polskiego inteligenta, przeżywającego wojnę jako wstrząs duchowy, który zachwiał jego dotychczasowym sposobem myślenia^[1] . Ponadto film jest swoistym dyskursem na temat narodowych wad i zalet Polaków, rozumieniem polskości oraz stereotypami zachowania Polaka wobec cudzoziemców^[1] . Budowanie dramaturgii filmu polega tu przede wszystkim na dokładnym rejestrowaniu gestów i reakcji bohaterów^[1] . W filmie ukazano mity polskiego romantyzmu wraz z nawiązaniem do tzw. chocholego tańca^[2]. Jest tu i mickiewiczowska egzaltacja „Do Matki Polki” i widmo Winkelrieda krążące nad górą Mont Blanc, wzięte z „Kordiana” – Juliusza Słowackiego^[2]. Narzucają się skojarzenia z pracą Aliny Witkowskiej „Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków”^[2]. Wyraźnie pobrzmiewa motyw XIX-wiecznych „ksiąg przeklętych”, które kształtowały i kształtują polską wyobraźnię^[2]. Twórcy kilka razy wyraźnie eksponują tytuł zdobiący okładkę pewnej książki – „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego^[2].

Film trwający nieco ponad 82 minuty powstał w 1985, w Zespole Filmowym Perspektywa oraz Telewizji Polskiej na taśmie kolorowej (negatyw: Agfa-Gevaert formatu standardowego 4:3), a wyprodukowała go Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie^[1] . Premiera filmu odbyła się 1986-09-05 5 września 1986_(dts), chociaż film został wcześniej zaprezentowany na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno, gdzie otrzymał główną nagrodę Grand Prix – Złotego Lamparta^[1] . Zdjęcia do filmu kręcono w Warszawie^[3] . Do filmu powstały dwa plakaty reklamowe autorstwa grafika Andrzeja Pągowskiego^[4].

Opis fabuły

Akcja filmu rozgrywa się w 1940 w miejscowości Konstancja nad Jeziorem Bodeńskim, niedaleko granicy ze Szwajcarią, gdzie Niemcy założyli w dawnej szkole obóz dla internowanych^[5][3] . Przebywają w nim głównie Anglicy i Francuzi^[5]. Film rozpoczyna się od przybycia do obozu ze statku internowanych, w tym głównego bohatera – młodego Polaka legitymującego się francuskim paszportem, po czym jeden z osadzonych – Roullot przedstawia mu w obozowej stołówce niektórych osadzonych: MacKinleya, Vilberta, Thomsona, braci-bliźniaków Krupskich, Wildermayera, Pociejaka, księdza Cleonta oraz po chwili Francuzkę Suzanne. Ktoś z sali wykrzykuje: „Ludzie! Szwajcaria wypowiedziała wojnę Niemcom!”, po czym zgromadzeni wiwatują. To jednak żarty i pozory. Wśród osadzonych są m.in. dwie młode kobiety: Polka, wesoła blondynka – Janka Birmin z Krakowa, z którą główny bohater prowadzi dowcipne rozmowy i Suzanne, z którą romansuje^[5]. Widząc jej zainteresowanie Polską, opowiada o swoim kraju i czyta jej strofy narodowej poezji^[5]

„Wesołych Świąt i dalszych zwycięstw w Nowym Roku” – takie życzenia składa podczas wigilii Bożego Narodzenia hitlerowski żołnierz leutnant Klaus grupie osób zgromadzonych w stołówce^[6]. „Nawzajem, nawzajem” – odpowiada obecny na sali Polak, główny bohater filmu^[6]. Ta scena oddaje panujący nastrój, nieustannie oscylujący między błazenadą a goryczą^[6]. Wspomniany dowcipniś i jego towarzysze niedoli oddają się przeróżnym zajęciom: romansują, tańczą, dokuczają sobie, prowadzą długie rozmowy, zabijają czas i robią dobrą minę do złej gry^[6]. Przypominają siedzących w kozie uczniów^[6].

Pewnej nocy głównemu bohaterowi śni się ucieczka z obozu, ale nieudana, gdyż – podobnie jak romantycy – nie ma on siły, by dokonać konkretnego czynu^[5]. Obraża się na Suzanne, która naiwnie wierzy w polskie mity, a zaczyna adorować przybyłą z nową grupą internowanych młodą i ładną Renee Bleist ze Strasburga^[5]. Bliźniacy, bracia Krupscy, trafiają na pamiętnik bohatera i na głos odczytują zapisane tam rozmyślania o Suzanne^[5][3] . Francuz Ruollot ze skonstruowaną przez siebie prymitywną lotnią rzuca się z dachu i ponosi śmierć. Pogrążonym w smutku po tym zdarzeniu internowanym, główny bohater oświadcza: „Bawmy się!” Rozentuzjazmowany tłum w takt „chocholego tańca” zaczyna wiwatować, przeganiając nawet interweniującego leutnanta Klausa. Punktem kulminacyjnym filmu jest miniwykład głównego bohatera, który wygłasza w sali na temat Polski, w którym z pasją ujawnia narodowe kompleksy i wady^[5][7]. W końcowej sekwencji filmu bohater i Suzanne spotykają się po wielu latach podczas zwiedzania gmachu szkoły, w którym mieścił się dawny obóz^[5]. Film kończy się odejściem Suzanne, którą wołaniem stara się zatrzymać główny bohater.

Obsada

W filmie zagrało kilkudziesięciu polskich aktorów oraz statystów.

Krzysztof Pieczyński – główny bohater filmu

Małgorzata Pieczyńska (Suzanne)

Obsada aktorska filmu[1]
Lp.	Aktor	Rola
1.	Krzysztof Pieczyński	bohater
2.	Małgorzata Pieczyńska	Suzanne
3.	Joanna Szczepkowska	Janka Birmin
4.	Maria Pakulnis	Renee Bleist
5.	Gustaw Holoubek	Roullot
6.	Andrzej Szczepkowski	Thomson
7.	Henryk Borowski	Wildermayer
8.	Krzysztof Zaleski	Harry Markowski
9.	Krzysztof Gosztyła	MacKinley
10.	Wojciech Wysocki	Vilbert
11.	Jacek Sas-Uhrynowski	ksiądz Cleont
12.	Krzysztof Kowalewski	Pociejak
13.	Jan Kociniak	leutnant Klaus
14.	Janusz Bukowski	Max Pfitzner
15.	Adam Ferency	Jasiek Paluch
16.	Grzegorz Wons	Jean Ledoix
17.	Krzysztof Paszkowski	Krupski
18.	Wojciech Paszkowski	Krupski
19.	Marcin Troński	Mulat
20.	Jacek Domański	internowany
21.	Paweł Nowisz	żandarm niemiecki
22.	Helena Kowalczykowa	internowana
23.	Krystyna Wolańska
24.	Bogusław Stokowski	brodacz grający na harmonijce
25.	Franciszek Stawarz	oficer niemiecki
26.	Zbigniew Korepta	żandarm
27.	Stefania Iwińska	internowana
28.	Kalina Jędrusik	kobieta słuchająca Chopina
29.	Józef Kalita	właściciel piwiarni
30.	Anna Majcher	kelnerka w piwiarni
31.	Andrzej Szenajch	mężczyzna w piwiarni

Nagrody

Nagrody
Rok	Osoba	Nagroda
1986	Janusz Zaorski, Witold Adamek	Nagroda Kinematografii za najwybitniejsze osiągnięcia programowe w dziedzinie filmu
	Krzysztof Pieczyński	11. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku: nagroda za pierwszoplanową rolę męską
	Maria Pakulnis	11. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku: nagroda za drugoplanową rolę kobiecą
	Maria Pakulnis	Złoty Ekran (przyznawany przez czasopismo "Ekran")
	Janusz Zaorski	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno: Grand Prix – Złoty Lampart[8]
	Janusz Zaorski	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno: nagroda jury młodzieżowego
1987	Janusz Zaorski	Festiwal Filmowy w Strasburgu: nagroda miasta Schiltigheim
	Maria Pakulnis	Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego