Jerzy Andrzejewski
polski pisarz (1909–1983) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909[1] w Warszawie[1], zm. 19 kwietnia 1983[1] tamże[1]) – polski prozaik[1], publicysta[1], felietonista[1], scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[2].
Życiorys
Podsumowanie
Perspektywa
Ukończył gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie[1] (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Zamoyskiego), gdzie zdawał maturę[1]. W 1927 zapisał się na studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, ale porzucił je w 1931[3]. Debiutował w 1927[1] roku na łamach dziennika „ABC”[1] opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece „Prosto z mostu”, a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938[1]. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego[1]. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma „Prosto z Mostu”, z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.
W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki Tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza. W tomie tym znalazły się też inne w czasie wojny pisał też wstrząsające opowiadania „Apel” oraz „Przed sądem”[1].
W roku 1948[1] napisał powieść „Popiół i diament”[1], która została sfilmowana przez Andrzeja Wajdę[1]. Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz do filmu Miasto nieujarzmione (1950), który był inspirowany doświadczeniami Władysława Szpilmana; gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie, w domu przy ul. Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz[4].
W latach 1952–1954 był redaktorem naczelnym tygodnika „Przegląd Kulturalny”, w latach 1955–1956 członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”, zaś w latach 1972–1979 stałym współpracownikiem tygodnika „Literatura”.
W latach 1952–1956 był posłem na Sejm. W okresie stalinowskim był zwolennikiem socrealizmu[1], pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957[1].
Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł (1953) jako Alfę.
Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[5]. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla[6][7].
Zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983[8][9]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 170-3-7)[10].
Życie prywatne
Andrzejewski był osobą biseksualną; był dwukrotnie żonaty, utrzymywał jednak intymne związki z mężczyznami[11][12][13]. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską, drugie – w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwoje dzieci: syna Marcina (ur. 25 września 1943), dla którego w latach 1943–1945 prowadził dziennik Zeszyt Marcina (1994)[14], i córkę Agnieszkę Eugenię (ur. 19 listopada 1946, zm. 7 maja 2021), redaktorkę i tłumaczkę. W latach 60. był związany z młodszym o 37 lat tancerzem zespołu „Mazowsze” Markiem Kellerem[15].
Temat homoseksualności od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą[16].
Andrzejewski miał poważne problemy ze swoją chorobą alkoholową[12], która dodatkowo komplikowała jego życie rodzinne. Bezskutecznie podejmował kilkakrotnie kuracje odwykowe[13].
Cenzura komunistyczna
Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko Andrzejewskiego i następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[17].
Twórczość
- Drogi nieuniknione (1936)
- Ład serca (1938)
- Apel (1945)
- Noc (1945)
- Święto Winkelrida (współautor Jerzy Zagórski) (1946)
- Popiół i diament (1948), wersja zmieniona (1954)
- Aby pokój zwyciężył (1950)
- O człowieku radzieckim (1951)
- Partia i twórczość pisarza (1952)
- Ludzie i zdarzenia 1951 (1952)
- Ludzie i zdarzenia 1952 (1953)
- Wojna skuteczna, czyli opis bitew i potyczek z Zadufkami (1953)
- Książka dla Marcina (1954)
- Złoty lis (1955)
- Ciemności kryją ziemię (1957)
- Niby gaj (1959)
- Bramy raju (1960)
- Idzie skacząc po górach (1963)
- Apelacja (1968)
- Prometeusz (1973)
- Teraz na ciebie zagłada (1976)
- Już prawie nic (1979)
- Miazga (1979)
- Nowe opowiadania (1980)
- Nikt (1983)
- Gra z cieniem (1987)
- Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972–1979 (1988)
- Zeszyt Marcina (1994)
- Cesarz Heliogabal (nieukończona i niepublikowana)
Ordery i odznaczenia
- Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)[18]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 23 września 2006)
Nagrody
- 1939 – Nagroda Młodych Polskiej Akademii Literatury za Ład serca[19]
- 1939 – Nagroda czytelników „Wiadomości Literackich” za Ład serca[20]
- 1946 – nagroda miasta Krakowa za Noc
- 1948 – nagroda tygodnika „Odrodzenie” za Popiół i diament
- 1968 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego
- 1970 – nagroda kwartalnika Book Abroad (Oklahoma)[21]
Ekranizacje
Literatura dodatkowa
- Irena Szymańska: Mój przyjaciel Jerzy w: „Kwartalnik Artystyczny” nr 4/1997, s. 82–101.
- Anna Synoradzka: Andrzejewski, Wydawnictwo Literackie, 1997.
- Dariusz Nowacki: „Ja” nieuniknione. O podmiocie pisarstwa Jerzego Andrzejewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.