Jawiszowice

Jawiszowice – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Brzeszcze.

Jawiszowice

wieś
Zima w Jawiszowicach
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	oświęcimski
Gmina	Brzeszcze
Liczba ludności (2022)	6628[1]
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	32-626[2]
Tablice rejestracyjne	KOS
SIMC	0213144
Położenie na mapie gminy Brzeszcze Jawiszowice
Położenie na mapie Polski Jawiszowice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Jawiszowice
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego Jawiszowice
49°57′38″N 19°08′20″E[3]

Położenie

Leży nad rzeką Wisłą i jej dopływem Dankówką. Jawiszowice graniczą od północy z Brzeszczami i Przecieszynem, od wschodu ze Skidziniem i Zasolem, od południa z Zasolem Bielańskim, Wilamowicami i Dankowicami, a od zachodu z Górą. Południowo-zachodnia część wsi nosi nazwę Jaźnik. Znajduje się w niej m.in. fragment starorzecza Wisły, stacja kolejowa Jawiszowice Jaźnik. A także trójstyk trzech powiatów: oświęcimskiego, pszczyńskiego i bielskiego. Zachodnia granica na Wiśle jest historyczną granicą Małopolski (ziemia oświęcimska) ze Śląskiem.

Powierzchnia sołectwa wynosi 1529 ha^[4], a liczba ludności 6794, co daje gęstość zaludnienia równą 444,3 os./km².

Połączenia drogowe

933 DW933: Jastrzębie-Zdrój - Pszczyna - Jawiszowice - Brzeszcze - Oświęcim

949 DW949: Jawiszowice - Osiek - Przeciszów

• 1871K Przecieszyn - Brzeszcze - Jawiszowice (ul. Spółdzielcza)
• 1872K Jawiszowice (ul. Kobylec, ul. Pocztowa, ul. Olszyny, ul. Jaźnik, ul. Janowiec)
• 1873K Jawiszowice (ul. Jedlina)
• 1874K Jawiszowice (ul. Bielańska) - Zasole Bielańskie
• 1875K Jawiszowice (ul. Przeczna)
• 1876K Jawiszowice (ul. Bielska) - Brzeszcze^[5]

Integralne części wsi

Integralne części wsi Jawiszowice^[6][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0213150	Janowiec	część wsi
0213167	Jaźnik	część wsi
0213173	Kacza	część wsi
0213180	Kobylec	część wsi
0213196	Nawsie	część wsi
0213204	Podlesie Brzeskie	część wsi
0213210	Podlesie Wilamowskie	część wsi

Historia

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 roku pod nazwą Janissowicz/Jawissowicz^[8][9]. Zatem miejscowa parafia katolicka powstała wcześniej.
Wieś leżała wówczas w granicach księstwa oświęcimskiego, będącego od 1327 roku lennem Królestwa Czech, a w 1457 roku zostało zakupione przez króla Polski. W towarzyszącym temu dokumencie sprzedaży księstwa Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 roku miejscowość wymieniona została jako Jawyschowicze^[10]. W 1504 roku zbudowany został we wsi pierwszy drewniany kościół św. Marcina^[11].
W 1564 roku ostatecznie księstwo oświęcimskie wcielono do Korony Królestwa Polskiego. Nazwę miejscowości jako własność Korony Polskiej wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[11][12].

Po rozbiorach Polski Jawiszowice znalazły się w granicach monarchii austro-węgierskiej w skład, których wchodziły latach 1772–1918. Według austriackiego spisu ludności z 1900 roku w 213 budynkach w Jawiszowicach na obszarze 1645 hektarów mieszkało 1368 osób (gęstość zaludnienia 83,2 os./km²), z czego 1343 (98,2%) było katolikami, 1 (0,1%) grekokatolikiem, 18 (1,3%) wyznawcami judaizmu a 6 innej religii lub wyznania, 1336 (97,7%) było polsko-, 7 (0,5%) niemiecko- a 7 innojęzycznymi^[13].

W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest w powiecie bialskim w Galicji. Była miejscowością przygraniczną leżącą na granicy między Austrią a Prusami. Znajdowała się w niej jednoklasowa szkoła ludowa oraz przystanek kolei żelaznej^[11]. W miejscowości mieszkało wówczas 1411 katolików, 6 ewangelików oraz 9 izraelitów^[11].
Wieś dzieliła się wówczas na dwie części. Większa należała do arcyksięcia Albrechta i liczyła 444 mórg roli, 95 mórg łąk i ogrodów, 83 morgi pastwisk oraz 607 mórg lasu szpilkowego; druga, mniejsza część liczyła 1176 mórg roli, 73 morgi łąk i ogrodów, 141 mórg pastwisk i 84 morgi lasu. We wsi znajdowało się także gospodarstwo stawowe^[11].

Sporo jawiszowian zginęło w walkach o ojczyznę w latach 1914–1921 i 1939–1945. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Jawiszowice znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej. W 1922 roku w wiosce powstała ochotnicza straż pożarna^[14]. W okresie II wojny światowej w miejscowości znajdował się niemiecki nazistowski obóz pracy przymusowej w Jawiszowicach – filia KL Auschwitz-Birkenau. Powstał w połowie sierpnia 1942 r., a osadzeni w nim więźniowie pracowali w dwóch zakładach wydobywczych kopalni węgla kamiennego „Brzeszcze”^[15] [16] .

Po II wojnie część ziem Jawiszowic zostało przejętych przez Brzeszcze.
W latach 1954–1956 w granicach Brzeszcz. 1954–1972 siedziba gromady Jawiszowice. W latach 1973–1977 miejscowość była siedzibą gminy Jawiszowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

W 1953 roku oddano do użytku rozbudowany budynek szkolny, a w 1982 nową salę gimnastyczną. Szkoła w 1986 roku przyjęła imię Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego^[17].
W 1991 roku powstała młodzieżowa orkiestra dęta przy OSP Jawiszowice, która działa do dnia dzisiejszego^[14].

W 2004 roku w budynku po siostrach zakonnych, należącym do parafii św. Marcina, powstała filia Warsztatów Terapii Zajęciowej w Chełmku^[18]. W 2015 roku powstała tu też Świetlica Opiekuńczo-Wychowawcza, a w 2017 Świetlica Terapeutyczna. Z kolei w 2018 roku (w budynku OSP) uruchomiono Dzienny Dom Seniora. Wszystkie te placówki prowadzi Fundacja im. Brata Alberta^[19].

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Wawrzyczek (1912–2000).
• Antoni Fajferek, polski ekonomista.
• ks. dr Henryk Zątek – kawaler Medalu św. Brata Alberta, współorganizator filii Fundacji im. Brata Alberta^[20].

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[21].

• kościół pw. św. Marcina z otoczeniem i starodrzewiem.
  XVII-wieczny kościół w stylu barokowym wzniesiony został w 1692 roku na miejscu spalonego wcześniejszego kościoła z 1511 roku^[22].
• Budynek dawnej łaźni obozowej wraz z najbliższym otoczeniem oraz latarnia obozowa, przy ul. Dworcowej.

Inne zabytki

• Zespół kapliczek przydrożnych (XVIII i XIX wiek).
• W 2019 roku nastąpiła renowacja pomnika Ku czci poległych na polu chwały mieszkańców Jawiszowic, postawionego w 1986 roku^[23].

• 
  Zabytkowy, drewniany kościół pw. św. Marcina
• 
  Łaźnia obozowa w podobozie „Jawischowitz”

Przemysł

Ruch II, szyby, Andrzej III i Andrzej IV, kopalni KWK Brzeszcze. Zakłady POM, po 1989 roku zostały sprywatyzowane i zajmują się podobną działalnością (tzn. naprawa samochodów dostawczych).

Sport i rekreacja

Klub Sportowy LKS Jawiszowice założono w 1951 roku. Piłkarze występują w IV lidze. W drużynie grał m.in.: Krzysztof Chrapek (Lech Poznań), Przemysław Pitry.