Jan Świderski (aktor)

Jan Świderski (ur. 14 stycznia 1916 w Chmielińcu, zm. 18 października 1988 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser teatralny, pedagog.

Danuta Szaflarska i Jan Świderski w filmie Zakazane piosenki

Władysława Nawrocka i Jan Świderski w sztuce "Stary Dworek" Adama Ważyka w 1946 roku. Teatr T.U.R. w Łodzi

Ten artykuł dotyczy polskiego aktora. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Jan Świderski

Data i miejsce urodzenia	14 stycznia 1916 Chmieliniec
Data i miejsce śmierci	18 października 1988 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w rodzinie Wojciecha Zdzisława (1880–1935) i Janiny Felicji z Maciejewskich (1884–1963). Miał siostrę Marię Krystynę (1911–1989) po mężu Łękawską. Mieszkał i wychowywał się w Józefowie, gdzie jego ojciec był pracownikiem cukrowni^[1]. Uczęszczał do Prywatnej Szkoły Powszechnej Towarzystwa Szkoły Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16 w Warszawie, a następnie do Gimnazjum Państwowego im. Adama Mickiewicza, gdzie zdał maturę^[2]. Początkowo pod naciskiem ojca w 1935 zaczął studiować prawo na Uniwersytecie Warszawskim^[2]. W 1938 ukończył jednak Wydział Sztuki Aktorskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie, a w 1948 Wydział Reżyserski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi. Zadebiutował w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie grał jeden sezon^[2].

W czasie II wojny światowej prowadził z Lidią Zamkow konspiracyjny teatrzyk w Krakowie.

W pierwszych latach po wojnie występował na deskach teatrów w Białymstoku (1944), Lublinie (1944–1945), Łodzi (1945–1949), a od sezonu 1949/1950 do śmierci – w teatrach warszawskich: Polskim (1949–1955), Domu Wojska Polskiego, Dramatycznym (1955–1966) i Ateneum (1966–1988). W latach 1961–1966 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego w Warszawie. Od 1949 występował w słuchowiskach Teatru Polskiego Radia.

Zajmował się także reżyserią teatralną. Pedagog, wychowawca kilku pokoleń aktorskich, profesor nadzwyczajny (1949), zwyczajny (1964). Od 1948 był wykładowcą łódzkiej, a następnie warszawskiej szkoły teatralnej. W latach 1952–1963 był prorektorem Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

W 1950 był współzałożycielem, następnie wieloletnim członkiem Prezydium Zarządu Głównego i wiceprezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF). Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie^[3]. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[4].

Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Lidia Zamkow (1918–1982), aktorka i reżyserka. Po raz drugi ożenił się z Marią Jadwigą z Wiśniewskich (1925–2011), lekarką^[1].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-1-47)^[5].

Filmografia

• Zakazane piosenki (1946) – Ryszard, ukochany Haliny
• Miasto nieujarzmione (1950) – major radziecki
• Pierwsze dni (1951) – szef bandy
• Kariera (1954) – Stanisław Karwowski
• Ósmy dzień tygodnia (1958) – dziennikarz
• Dom bez okien (1962) – iluzjonista Kleberg
• Troje i las (1962) – gajowy Stanisław Romczak
• Daleka jest droga (1963) – dowódca pułku
• Popioły (1965) – generał Michał Sokolnicki
• Kochankowie z Marony (1966) – Horn, kierownik szkoły
• Jak rozpętałem drugą wojnę światową (1969) – Letoux, kapitan Legii Cudzoziemskiej (cz. 2. Za bronią)
• Spirala (1978) – Henryk
• Pełnia (1979) – pastuch Teodor
• Pożegnanie cesarzy (1988) – Tomasz

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1964)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1976)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[6]
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1953)^[7]
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[8]
• Brązowy Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju” (1966)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1986)
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1972)
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1965)^[9]
• Złota Odznaka honorowa „Zasłużony Białostocczyźnie” (1980)

Nagrody

• Państwowa Nagroda Artystyczna III stopnia (zespołową) w dziale teatru za rolę Majora w sztuce Sprawa Pawła Eszteraga Sandora Gergelyego w Państwowym Teatrze Kameralnym w Warszawie (1950)^[10]
• Nagroda Państwowa III stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie (1953)
• Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt osiągnięć w teatrze, filmie i telewizji (dwukrotnie: 1961, 1964)
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za rolę Pacały w spektaklu telewizyjnym Ucieczka z Betlejemu Edmunda Niziurskiego i Burmistrza w słuchowisku radiowym Towarzysz N Jerzego Krzysztonia (1965)
• „Złoty Ekran” (dwukrotnie: 1965, 1966)
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za kreację aktorską w spektaklu Teatru Telewizji Mazepa (1968)
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy za wybitne osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania kultury (1971)
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji oraz Teatrze Polskiego Radia (1972)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za całokształt twórczości aktorskiej i reżyserskiej (1973)
• Nagroda na I Festiwalu Słuchowisk Radiowych za kreację aktorską w słuchowisku Radio na podstawie opowiadania Ireneusza Iredyńskiego (1974)
• Nagroda Państwowa I stopnia za wybitne kreacje aktorskie i działalność reżyserską w latach 1974–1975 (1976)
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji I stopnia za osiągnięcia artystyczne w programach Polskiego Radia i Telewizji Polskiej (1978)
• Nagroda na II Festiwalu Filmów i Widowisk Telewizyjnych w Olsztynie za rolę Ojca w spektaklu Teatru Telewizji Niespodzianka na podstawie sztuki Karola Huberta Rostworowskiego (1978)
• Nagroda na XXIV Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę Profesora Sonnenbrucha w spektaklu Niemcy Leona Kruczkowskiego w Teatrze na Woli w Warszawie (1984)
• nagroda na XIII Przemyskiej Wiośnie Teatralnej w Przemyślu za najwybitniejszą kreację aktorską - rolę Profesora Sonnenbrucha w Niemcach Leona Kruczkowskiego w Teatrze na Woli w Warszawie (1985)
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za wybitną kreację aktorską - rolę Kapitana Nuta w Żeglarzu Jerzego Szaniawskiego w Teatrze Telewizji (1987)