Historia architektury

Historia architektury – nauka opisująca estetyczny i techniczny rozwój architektury, a także budownictwa od początków ludzkiej działalności budowlanej do chwili obecnej. Historia architektury zajmuje się także związkami architektury z rozwojem techniki, czynnikami klimatycznymi, ekonomicznymi, socjologicznymi oraz polityczno-ideologicznymi i religijnymi.

Starożytny Rzym: Panteon

Najczęstszym ujęciem historii architektury związanej z europejskim, okcydentalnym kręgiem kulturowym aż do wieku XIX jest periodyzacja posługująca się podziałem na epoki stylistyczne. Według takiego podziału cała działalność budowlana danego okresu i terytorium może być scharakteryzowana i opisana przy pomocy skodyfikowanych cech stylistycznych.

• 
  Romanizm: Katedra w Moguncji^[1]
• 
  Barok: Kościół Piotra i Pawła w Krakowie
• 
  Neogotyk: Kościół Wotywny w Wiedniu^[2]
• 
  Art déco^[3] polski pawilon w Paryżu (1925)
• 
  Modernizm. Szklany Dom w Paryżu, 1931^[4]
• 
  Islam: Błękitny Meczet w Stambule
• 
  Architektura Afryki: Wielkie Zimbabwe

Historykami architektury są zwykle osoby z wykształceniem z dziedziny architektury lub historii sztuki.

Podstawowe epoki i style architektoniczne w europejskim, okcydentalnym kręgu kulturowym

Architektura prehistoryczna

• sztuka prehistoryczna

Architektura starożytna

• starożytny Egipt
• starożytna Mezopotamia
• starożytna Persja
• sztuka egejska
  • sztuka cykladzka
  • sztuka kreteńska
  • sztuka helladzka (sztuka mykeńska)
• architektura klasyczna
  • Grecja starożytna
    • okres archaiczny – od 1200 p.n.e. do 480 p.n.e.
    • okres klasyczny – od 480 p.n.e. do 323 p.n.e.
    • okres hellenistyczny – od 323 p.n.e. do 30 p.n.e.
  • Rzym starożytny

Architektura średniowiecza

• wczesne chrześcijaństwo
  • architektura koptyjska
• Bizancjum
• okres przedromański
• romanizm
• gotyk

Architektura nowożytna

• architektura renesansu
• architektura baroku
  • rokoko
• architektura klasycystyczna

Architektura XIX w.

Główny nurt	Styl	Lata trwania	Przedstawiciele	Przykład (Świat)	Przykład (Polska)
Historyzm
	neoromanizm	1744-1870[a]	Christoph Hehl(inne języki), Franz Schwechten	Baszta Rybacka	Zamek Cesarski w Poznaniu
	neogotyk	1750-1930	Alexander Jackson Davis, James Wyatt, Teodor Talowski, Frederick Thomas Pilkington(inne języki), William Burn(inne języki), David Bryce(inne języki), Imre Steindl, Charles Barry, Augustus Pugin	Katedra Kolońska	Kościół św. Józefa w Krakowie
	neorenesans	1840-1890	Charles Barry, Joseph Paxton, Teodor Talowski, Louis Marie Cordonnier(inne języki), Peter Speeth(inne języki), Henry Richardson	Zamek w Schwerinie	Kamienica Pod Osłem w Krakowie
	neobarok			Opéra Garnier	Galeria Zachęta
	eklektyzm			Sagrada Família	Zamek Czocha
	neomauretanizm			Forum Theatre (Melbourne)	Pałac w Osieku
	styl arkadowy			Kościół Zbawiciela w Poczdamie	Kościół św. Trójcy w Toruniu
	styl narodowy			Sobór Chrystusa Zbawiciela w Moskwie	Willa „Koliba”
Szkoła chicagowska		koniec XIX wieku / początek XX wieu	William Le Baron Jenney, Henry Richardson, Burnham & Root(inne języki), Holabird & Roche(inne języki), Dankmar Adler, Louis Henry Sullivan	Brooks Building(inne języki)	–
Secesja		1890–1925	Franciszek Chełmiński, Lluís Domènech i Montaner, Michaił Eisenstein, August Endell, Max Fabiani, Max Hegele, Josef Hoffmann, Antoni Gaudí, Hector Guimard, Victor Horta, Gustaw Landau-Gutenteger, Dawid Lande, Charles Rennie Mackintosh, Franciszek Mączyński, Joseph Maria Olbrich, Josep Puig i Cadafalch, Fiodor Schechtel, Louis Sullivan, Henry van de Velde, Otto Wagner	Hackesche Höfe(inne języki)	Kamienica przy ul. Częstochowskiej 15 w Gliwicach

Architektura XX i XXI w.

• art déco
• modernizm (funkcjonalizm)
  • brutalizm
  • ekspresjonizm
  • futuryzm (Antonio Sant’Elia)
  • neoplastycyzm (abstrakcja geometryczna) (Gerrit Rietveld)
  • puryzm (skrajny funkcjonalizm) (Le Corbusier)
  • wczesny modernizm
  • konstruktywizm
  • styl międzynarodowy (Ludwig Mies van der Rohe)
  • styl okrętowy^[5] (Bohdan Damięcki)
  • architektura organiczna
  • późny i krytyczny modernizm
  • modernizm w Polsce (polski corbusieryzm)^[6]
  • poetycki funkcjonalizm^[7] (Jacobus Johannes Pieter Oud)
  • romantyczny funkcjonalizm^[8] (Jerzy Woyzbun)
  • zmodernizowany klasycyzm^[9] (Aleksander Kodelski)
• tradycjonalistyczna architektura XX wieku
• postmodernizm
  • high-tech
  • dekonstruktywizm
  • neomodernizm

Architektura innych rejonów świata

• architektura islamu
• architektura Indii
• architektura Dalekiego Wschodu
  • sztuka chińska
  • architektura Japonii
  • sztuka Korei
  • sztuka Tybetu
  • sztuka mongolska
• architektura Afryki
  • sztuka afrykańska
• architektura prekolumbijskiej Ameryki
  • sztuka Mezoameryki
    • sztuka Olmeków
    • sztuka Tolteków
    • sztuka Azteków
    • sztuka Zapoteków i Mixteków
    • sztuka Totonaków
    • sztuka Majów
  • kultury andyjskie
    • sztuka Inków

Uwagi

1. później styl ten został zastąpiony architekturą neobizantyjską

Przypisy

1. Katedra z elementami gotyckimi
2. Heinrich von Ferstel
3. Art déco inspirowane architekturą polską, arch. Józef Czajkowski
4. Maison de Verre, arch. Pierre Chareau
5. Agata Wereszczyńska. Statki na trawie i kropla wody – styl streamline w architekturze i wzornictwie przemysłowym w latach trzydziestych XX wieku w Stanach Zjednoczonych, Europie i Polsce. „Architecturae et Artibus”.”, s. 33–45, 2015.
6. „Szklany Dom” projektu Juliusza Żórawskiego w Warszawie po 73 latach Andrzej K. Olszewski 2014.
7. Ed Taverne: J.J.P. Oud: A Poetic Functionalist: 1890-1963. Rotterdam: Nai Publishers, 2001. ISBN 978-90-5662-199-5. Brak numerów stron w książce
8. Leśniakowska 2006 ↓, s. 173.
9. Leśniakowska 2006 ↓, s. 156.

Bibliografia

• Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Warszawa: Arkada, 2006.

Kontrola autorytatywna (aspekt historii):

• LCCN: sh2004006086
• GND: 7505196-5
• NKC: ph433023
• J9U: 987007559151905171

Encyklopedie internetowe:

• Universalis: industrialisation-de-l-architecture
• SNL: arkitekturhistorie