Godziszów (województwo lubelskie)

Godziszów – dawna wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Godziszów^[4][6].

Zobacz też: Godziszów w innych znaczeniach tego słowa.

Godziszów

zniesiona wieś
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	janowski
Gmina	Godziszów
Liczba ludności (2021)	1963[1][2]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	23-302[3]
Tablice rejestracyjne	LJA
SIMC	0791160[4]
Położenie na mapie gminy Godziszów Godziszów
Położenie na mapie Polski Godziszów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Godziszów
Położenie na mapie powiatu janowskiego Godziszów
50°44′53″N 22°29′47″E[5]
Strona internetowa

W 2024 r. wieś zniesiono, tworząc w jej miejsce wsie: Godziszów Pierwszy, Godziszów Drugi, Godziszów Trzeci^[7].

Dalsza część artykułu dotyczy sytuacji sprzed 2024 r.

Miejscowość do 31 grudnia 2023 roku była siedzibą gminy Godziszów. Od 1 stycznia 2024 roku siedzibą tej gminy jest Godziszów Trzeci^[8].

Leży nad rzeką Białką. Jest największą wsią w powiecie janowskim i jedną z 20 największych wsi w województwie lubelskim. Na terenie wsi utworzono trzy sołectwa: Godziszów Pierwszy, Godziszów Drugi i Godziszów Trzeci.

Części wsi

Integralne części wsi przed 1 stycznia 2024 r.^[4][6][9][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0791177	Daśkowa Góra	część wsi (zniesiona w 2023 r.[9])
0791183	Godziszów Drugi	część wsi (od 2024 r. wieś[7])
0791190	Godziszów Pierwszy	część wsi (od 2024 r. wieś[7])
0791208	Godziszów Trzeci	część wsi (od 2024 r. wieś[7])
0791220	Księża Góra	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
0791237	Odnoga	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
0791243	Radujka	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
0791250	Suchowola	część wsi (od 2024 r. część wsi Godziszów Pierwszy[7])
0791266	Widzowska Góra	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
0791272	Zagrody	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
0791289	Zapaść	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
0791295	Zarzecze	część wsi (zniesiona w 2023 r.)

Historia

Średniowiecze

Osadnictwo słowiańskie w górnym biegu Białki pojawiło się w IX-X wieku, kiedy na obszarze między Bugiem i Wisłą miała miejsce jego intensyfikacja. Z tego okresu pochodzi kompleks czterech osad, w tym trzy wielohektarowe (do 5 ha) z Godziszowa I (były zlokalizowane od strony Kolonii Godziszów). Osadnictwo to upadło wraz z przyłączeniem Lubelszczyzny do państwa piastowskiego, względnie z powodu walk z Rusinami. Osadnictwo powróciło na te tereny dopiero w XV wieku. Wieś wzmiankowano w źródłach historycznych w 1451. W następnym roku wymienieni byli najstarsi mieszkańcy miejscowości – kmiecie Kwoszcz (imię słowiańskie), Mikołaj i Anna. Początkowo wieś stanowiła własność Szamotulskich, a w 1540 przeszła w ręce, także wielkopolskiego, rodu Górków.

Nowożytność

Wieś już w XVI wieku była dość duża, liczyła w 1582 90 gospodarzy. Jej mieszkańcy uczestniczyli w akcji osadniczej nowych wsi lokowanych w połowie XVI wieku koło Radzięcina (Rzeczyc, Kątów, Sokołówki). Pod koniec XVI wieku miejscowość liczyła 41,5 łana ziemi uprawnej, istniał folwark i karczma. W 1596 wieś przeszła na własność kanclerza koronnego Jana Zamoyskiego i w 1601 została włączona do ordynacji. Około połowy XVII wieku wybrano we wsi 11 ćwierci chłopskich, których użytkownicy wchodzili w skład prywatnego wojska ordynackiego (dragonii polowej), pełniącego także obowiązki państwowe. W okresie wojny północnej wojska moskiewskie wyrządziły pewne straty we wsi. W drugiej połowie XVIII wieku chłopi skarżyli się na zawyżanie ilości odrabianej pańszczyźniany – kazano im odbywać stróżę, czego wcześniej nie czynili. Wielu z nich musiało pracować więcej niż wynikało to z inwentarza. W 1779 eksperymentalnie zniesiono pańszczyznę i oczynszowano włościan, lecz z biegiem czasu włościanie płacili czynsz wraz z odrabianiem pańszczyzny. Około 1780 miał miejsce duży pożar – 12 pogorzelców zwolniono z opłat. W 1800 wieś liczyła 268 domów i 1,5 tys. mieszkańców, włościanie użytkowali 5480 morgów ziemi (największe gospodarstwa liczyły nawet ponad 40-50 morgów).

XIX wiek i współczesność

Okres wojen napoleońskich i związane z tym przemarsze i kwaterunki wojsk, nadzwyczajne podatki, głód, nieurodzaj i epidemie, spowodował duże spustoszenia w inwentarzu i ubytek ludności. W XIX wieku Godziszów był przez kilkadziesiąt lat siedzibą gminy i klucza krzemieńskiego. Włościanie zajmowali się także hodowlą koni, tkactwem, kowalstwem i garncarstwem. Istniał młyn wietrzny pracujący na potrzeby gorzelni folwarcznej oraz 3 karczmy. Reforma uwłaszczeniowa przyniosła prawo własności 292 gospodarzom do 2854 mórg ziemi, budynków z wypoasarzenie który dotyczczas posiadali. W kwietniu 1864 chłopski oddział powstańczy dokonał napadu na dom rządcy klucza krzemieńskiego, nieprzychylnego powstaniu. W 1905 odnotowano patriotyczne wystąpienia ludności. Na początku I wojny światowej, w 1914, w okolicach wsi miała miejsce potyczka wojsk armii carskiej z wojskami austriacko-węgierskimi. Walki frontowe przyniosły miejscowości ogromne zniszczenia (w części I – 61% posesji, a w II – 79%). Dodatkowo armia carska ewakuowała część ludności. W 1921 Godziszów liczył 500 domów i 3072 mieszkańców. W okresie międzywojennym powstały dwie szkoły, straż pożarna, koło Młodzieży Wiejskiej. W 1929 erygowano parafię. Dzierżawcą folwarku w tym okresie był Władysław Belina-Prażmowski. Tuż przed wojną dokonano parcelacji dóbr ordynackich.

W czasie niemieckiej agresji na Polskę, z powodu nalotów i bombardowań dokonanych przez pilotów Luftwaffe Janowa Lubelskiego w wyniku którego zburzono siedzibę starostwa i zabito około 350 cywili i około 15000 osób zostało rannych, wspomniną siedzibę starostwa przeniesiono do Godziszowa^[10]. W 1941 i 1942 okupanci zabili 16 osób. Rok później przeprowadzili pacyfikację. W marcu 1944 roku przez wieś przetoczyły się walki okupanta z oddziałem partyzantki ukraińskiej, zaś w lipcu zgrupowanie Armii Ludowej i Batalionów Chłopskich zagrodziło drogę przedzierającym się kolumnom niemieckim. W wyniku tych walk uszkodzone zostały 232 zagrody.

W okresie Polski Ludowej powstała poczta, ośrodek zdrowia i dom kultury. W lipcu 1946 oddziały Narodowych Sił Zbrojnych i Wolności i Niezawisłości zorganizowały zasadzkę na patrol Milicji Obywatelskiej, w wyniku czego zabitych zostało 8 milicjantów. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Godziszów, a od 1973 r. gminy Godziszów. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

W referendum unijnym w 2003 mieszkańcy tej gminy okazali się największymi eurosceptykami (choć miejscowością o największym udziale głosów na nie w Polsce okazał się pobliski Chrzanów). W Gminie Godziszów 88% osób głosowało przeciw^[11].

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011) wieś liczyła 2163 mieszkańców^[12].

Ludzie związani z Godziszowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Godziszowie (województwo lubelskie).

Przypisy

1. Wieś Godziszów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-10].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2014, s. 309 [zarchiwizowane 2014-09-28].
4. GUS. Rejestr TERYT.
5. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34260
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 grudnia 2023 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw i rodzajów niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2799)
8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2023 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy (Dz.U. z 2023 r. poz. 1472)
9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
10. Mańkowski 1978 ↓, s. 47.
11. Państwowa Komisja Wyborcza. Referendum ogólnokrajowe w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. Wyniki głosowania w Godziszowie.
12. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

Bibliografia

• Baranowski Z.:Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego, Stalowa Wola 2001, ISBN 83-87840-53-X.
• Zygmunt Mańkowski: Między Wisłą a Bugiem 1939-1944. Studium o polityce okupanta i postawach społeczeństwa. Lublin: 1978.
• Województwo lubelskie w 15 tomach Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 1880-1904, oprać. W. Sakławski, Lublin 1974, s. 69.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 37.
• Wójcikowski W.: Janów Lubelski i okolice, Lublin 1980, s. 23.
• Orłowski R.: Położenie i walka klasowa chłopów w Ordynacji Zamojskiej w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 1963, s. 219.
• Markiewicz J., Szczygieł R., Śladkowski W.: Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 11.
• Koprukowniak A.: Powiat janowski w walce o polskość (jesień 1905 r.), w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 219.
• Niebelski E.: Zmierzch powstania styczniowego w Lubelskiem i na Podlasiu (1864-1872), w: Dzieje Lubelszczyzny, t. VII, Lublin 1993, s. 94–95.
• Hirsz Z. J.: Położenie chłopów w kluczu janowskim w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 1962, s. 32–36, 58–59, 64–74.
• Zabytki architektury i budownictwa. Województwo tarnobrzeskie, Warszawa 1990, s. 30–31.
• Tarnawski A.: Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego (1572-1605), Lwów 1935, s. 21–22,92,131.
• Z przeszłości Janowa Lubelskiego, Stalowa Wola 1990, s. 21.
• Sochacka A.: Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987, s. 84.
• Lawera H.: Bata A., Powiat Janów Lubelski, Krosno 1999, s. 52–53.
• Kumor B.: Spis wojskowy ludności Galicji z 1808 roku, Przeszłość Demograficzna Polski 1977, s. 106.
• Diecezja Lubelska 1985, Lublin 1985, s. 191–192.
• Kuraś S.: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983, s. 77.
• Szady R.: Walka z reakcyjnym podziemiem w powiecie kraśnickim w latach 1944–1947, praca magisterska – UMCS, Lublin 1975 (mps), s. 73–74.
• Inglot S. (red.): Rejestr poborowy województwa lubelskiego, Wrocław 1957, s. 80.
• Archiwum Ordynacji Zamojskiej (AOZ), sygn.: 3199, 22v-29; 3321, 1-3; 4765; 4891,42.