Chrzanów (województwo lubelskie)

Chrzanów – wieś sołecka^[6] w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Chrzanów^[4][7]. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 1643 mieszkańców^[8] i była największą miejscowością gminy Chrzanów.

Zobacz też: inne znaczenia nazwy Chrzanów.

Chrzanów

wieś
Stary i nowy kościół
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	janowski
Gmina	Chrzanów
Liczba ludności (2021)	1510[1][2]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	23-305[3]
Tablice rejestracyjne	LJA
SIMC	0789192[4]
Położenie na mapie Polski Chrzanów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Chrzanów
Położenie na mapie powiatu janowskiego Chrzanów
Położenie na mapie gminy Chrzanów Chrzanów
50°46′20″N 22°36′10″E[5]

Obecnie Chrzanów administracyjnie dzieli się na cztery części (I i II to dawny Chrzanów Szlachecki, zaś III i IV – Chrzanów Ordynacki). Do miejscowych zabytków należy zaliczyć unikatowy na Roztoczu okólnik (budynki: mieszkalny i gospodarcze zamknięte w czworoboku), stare dłubane w jednym pniu ule leżące i stojące (zwane kłodami), drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Jacka wybudowany w 1932 r. ze składek parafian i wiatrak koźla z 1924 r. Nazwa miejscowości pochodzi zapewne od słowiańskiego imienia Chrzan.

Części wsi

Integralne części wsi Chrzanów^[4][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0789200	Chrzanów Czwarty	część miejscowości
0789217	Chrzanów Drugi	część miejscowości
0789223	Chrzanów Pierwszy	część miejscowości
0789230	Chrzanów Trzeci	część miejscowości
0789246	Dąbrowa	część miejscowości
0789252	Zawygonie	część miejscowości

Historia

Pierwsze wzmianki na temat miejscowości pochodzą z roku 1377. Wtedy to król Ludwik Węgierski nadał wieś Dymitrowi z Goraja, podskarbiemu i późniejszemu marszałkowi Królestwa. Na początku XV w. w wyniku podziału dóbr Chrzanów trafi w ręce bratanków możnowładcy, dziedziców ze Stojanie. Wieś prawa wołoskiego, położona była w drugiej połowie XV wieku w województwie lubelskim^[9]. W 1508 r. wieś, będąca własnością Firleja, została przeniesiona na prawo magdeburskie. W roku 1531 – 33 Chrzanów posiadał 8 łanów kmiecych, był także folwark^[10]. W I połowie XVI w. następuje podział wsi na dwie części. Właścicielami jednej części zostali Gorajscy, zaś drugą przejął W. Sieneński. Sprzedał on z kolei swoją część Stanisławowi Górce, wojewodzie poznańskiemu. Po śmierci tego ostatniego ta część wsi przeszła w ręce Jana Zamoyskiego w 1596, który wcielił ją do swojej ordynacji. Sprzedaż dóbr Zamojskiemu spowodowała konflikt z rodziną Gorajskich. W 1598 r. zbrojni nasłani przez ordynata najechali na dobra Gorajskiego w Chrzanowie. W XVI w. wzrosła powierzchnia upraw, która w 1626 r. liczyła 38,5 łana. Po bezpotomnej śmierci Teodora Gorajskiego część wsi dostała się w 1665 r. w ręce Teofili Rejowej (później Fredrowej). W 1693 r. z kolei została ona sprzedana Stanisławowi Szczuce, referendarzowi koronnemu. Wojny wieku XVII w. przyniosły daleko idące spustoszenie wsi. Odłogiem leżało blisko 70 łanów ziemi uprawnej. W 1661 r. w części szlacheckiej pozostało 19 gospodarzy. w tym I (Jędrzej Michałek). Na początku XVIII w. w części ordynackiej była arenda, karczma i folwark. W XVIII i XIX w. Chrzanów kilkakrotnie zmieniał właściciela. 1807 r. w części ordynackiej znajdowały się: 2 karczmy i folwark, chłopi zaś posiadali: 40 wołów, 56 koni, 223 krów, 66 świń, 98 owiec, 68 pni pszczół i 45 sadów z drzewami owocowymi włościanie odrabiali części pola pańszczyznę, a z części płacili czynsz. W 1827 r. Chrzanów liczył 893 mieszkańców. W połowie XIX w. w części szlacheckiej osadzono, na drobnych działkach, kilkunastu gospodarzy żydowskich, którzy zajmowali się także tkactwem. Gospodarka pańszczyźniana była przyczyną skarg na nadmiar powinności inwentarskich. Skargi podnosili chłopi także z powodu ulewnych deszczy, które zniszczyły im grunty. W związku z tym prosili o zmniejszenie im podatków. Rok 1864 r. przyniósł ukaz uwłaszczenia, w wyniku którego 212 gospodarzy otrzymało na własność 42 hektary 99 mórg pola. Największy nadział otrzymał Stanisław Stanicki – 45 mórg. W 1864 r. powstała gmina Chrzanów (istnieje ona do dziś – z krótką przerwą w latach 1977-1981), w jej skład wchodziło 14 wsi i 6 folwarków. W XIX w. istniał browar, duże dochody przynosiło pszczelnictwo. Oprócz Żydów Chrzanów zamieszkiwali także prawosławia (byli unici). Pod koniec XIX w. rozprzedano część gruntów folwarcznych położonych w części szlacheckiej. W okresie międzywojennym powstała szkoła, straż pożarna (1927 r.), Parafia św. Jacka w Chrzanowie (1932 r.). Według spisu powszechnego z roku 1921 miejscowość Chrzanów posiadała 384 domów i 2371 mieszkańców w tym 6 żydów, jednego rusina i 2 osoby innego wyznania^[11].

Podczas II wojny światowej Chrzanów był silnym ośrodkiem partyzantki (Bataliony Chłopskie) We wrześniu 1943 r. oddział Batalionów Chłopskich spalił urząd gminy i wykonał egzekucję na nauczycielu za kolaborację. W okolicach wsi funkcjonował pod ziemią szpital polowy. Po II wojnie światowej miejscowość przeżywała rozwój – nastąpiła elektryfikacja. Wybudowano bitą drogę do Janowa Lubelskiego i Goraja (lata 60.), zwodociągowano wieś. W 1977 r. odbywały się uroczyste obchody z okazji 600-lecia Chrzanowa.

Obiekty użyteczności publicznej

Według informacji z Oficjalnego serwisu Gminy Chrzanów^[12]. W miejscowości Chrzanów I funkcjonuje Ośrodek Zdrowia, zatrudniający lekarza ogólnego rodzinnego, pediatrę i stomatologa. Obecnie Ośrodek ten ma charakter niepubliczny. W Chrzanowie znajdują się także:

• Stacja paliw ze sprzedażą części zamiennych,
• Bank Spółdzielczy,
• Placówka Poczty Polskiej,
• Rewir Dzielnicowych Policji,
• Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”,
• Zakład piekarniczy,
• Restauracja
• Usługi weterynaryjne,
• Nauka jazdy
• Młynarstwo oraz przerób gryki

Zobacz też

• Chrzanów

Przypisy

1. Wieś Chrzanów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-03], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-03].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 156 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
4. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].
5. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16732
6. Strona gminy, sołectwa
7. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].brak numeru strony
8. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
9. Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222.
10. Stanisław Kuraś- SHGL. Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś (Dzieje Lubelszczyzny, 3),. „Dzieje Lubelszczyzny, 3”. Lublin 1998.
11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-05-08].
12. Oficjalny serwis Gminy Chrzanów

Bibliografia

• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 36.
• Tarnawski A., Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego (1572–1605), Lwów 1935, s. 21–22, 59–61, 131.
• Bataliony Chłopskie na Lubelszczyźnie (1940–1944), Lublin 1962, s. 80, 161–162, 286, 304.
• Grynwasser H.: Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 1935, s. 141.
• Baran Z.: Dzieje wsi Branew, Sandomierz 1999, s. 24–25.
• Ćwik W., Reder J.” Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977, s. 103, 105, 134, 166.
• Szady R.: Walka z reakcyjnym podziemiem w powiecie kraśnickim w latach 1944–1947, Lublin 1975, s. 59.
• Hejda J., Bataliony Chłopskie w powiecie kraśnickim w latach okupacji, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 237.
• Szaflik J.: Wieś lubelska w połowie XVII wieku, Lublin 1963, s. 136–139.
• Inglot S. (red.), Rejestr poborowy województwa lubelskiego, Wrocław 1957, s. 79.
• Śladkowski W.: Początki i rozwój przemysłu w powiecie kraśnickim w latach 1800–1915, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 196.
• Sochacka A.: Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987, s. 27, 71.
• Tarnawski A. Dzieje powstania dóbr ordynacji zamojskiej, Teka Zamojska 1938, z. 2, s. 81–82.
• Markiewicz J., Szczygieł R., Śladkowski W.: Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, 33–34.
• Stworzyński M.: Opisanie historyczno-geograficzne ordynacji zamojskiej z 1834 r., s. 17–18, 13p.
• Kuraś S.: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983, s. 51, 78.
• Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, sygn.: 324, 3, 7–8, 11.
• Archiwum Ordynacji Zamojskiej, sygn.: 251, 22–27; 253, 24–25; 2113a; 7995; 7956; 7957; 17465.
• Komisarz do spraw włościańskich powiatu Janów, sygn.: 351, 76–79v; 350, 97–99v.
• Komisja Gubernatora Lubelskiego, sygn: R 89, 899v–902v.
• Opis Gmin Powiatu Janowskiego (OGPJ), 1933 r. (Muzeum Regionalne w Kraśniku).
• Diecezja Lubelska 1985, Lublin 1985, s. 190.