Loading AI tools
miasto w województwie mazowieckim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Głowaczów – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w miejsko-wiejskiej gminie Głowaczów[4][5]. Jest siedzibą gminy oraz parafii św. Wawrzyńca[6].
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Ulica Kozienicka | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
1445–1870, od 2024 | ||||
Burmistrz |
Hubert Czubaj | ||||
Powierzchnia |
5,9568[1] km² | ||||
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
48 | ||||
Kod pocztowy |
26-903[3] | ||||
Tablice rejestracyjne |
WKZ | ||||
Położenie na mapie gminy Głowaczów | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||||
Położenie na mapie powiatu kozienickiego | |||||
51°37′27″N 21°19′02″E | |||||
TERC (TERYT) |
1407024 | ||||
SIMC |
0619366[4] | ||||
Urząd miejski Rynek 3526-903 Głowaczów | |||||
Strona internetowa |
Głowaczów znajduje się na Mazowszu na terenie historycznego Zapilicza. Uzyskał lokację miejską od założenia w 1445 roku[7][8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Lipa w powiecie kozienickim, którą przekształcono w gminę Mariampol[9]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Mariampol, 1954–1972 gromady Głowaczów[10], a od 1973 nowej gminy Głowaczów[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].
Miejscowość leży nad rzeką Radomką[7][12] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[13].
Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.
Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja Głowacza Leżeńskiego[7] herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka[14]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki[15]. Mieszkańcy zajmowali się również handlem i tkactwem[7].
Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy[7] herbu Jasieńczyk wraz z rodziną Ostrorogów[16][17].
W 1576 roku w Głowaczowie przebywał król Stefan Batory, który zatrzymał się w mieście jadąc do Radomia by potwierdzić przywileje dla szlachty[18].
Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku[19]. Kiedy przestał być miastem został przyłączony do gminy Lipa[20].
W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi[21], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa[22]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców[potrzebny przypis]. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego[23]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz[potrzebny przypis]. W 1921 r. było 2271 mieszkańców[24].
We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę Armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich[25]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę[25][26]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej[27].
Pewną liczbę Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r.[28] Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.[29] Rozlokowanie przesiedleńców odbyło się przy udziale i wedle wskazań Naczelnej Rady Starszych z Radomia[30]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach[31], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano[potrzebny przypis].
W sierpniu 1944 podczas walk na przyczółku warecko-magnuszewskim miały miejsce ciężkie walki najpierw w dniach 9–16 sierpnia kilka kilometrów na północ od Głowaczowa znane jako bitwa pod Studziankami. Następnie w dniach 19–22 sierpnia odbyła się równie ciężka bitwa o Głowaczów. Najpierw oddziały Armii Czerwonej pod dowództwem marszałka Czujkowa w ramach planowanej szerszej operacji zdobyły miasto, które następnie zostało odbite przez Wehrmacht[32]. Wygranie przez Niemców bitwy o Głowaczów zatrzymało planowaną sowiecką ofensywę na Radom[32]. Następnie front zatrzymał się na tym odcinku do stycznia 1945. W wyniku działań wojennych w sierpniu 1944 roku miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.
W 1949 została utworzona gmina Głowaczów z siedzibą w Głowaczowie[33]. Wcześniej Głowaczów był siedzibą gminy Mariampol[34][35].
Od 1390 roku w Leżenicach istniał pierwotny drewniany kościół wraz z parafią, wybudowany staraniem Jana Głowacza Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstała jako druga parafia Głowaczów oraz kościół pw. św. Wawrzyńca. Parafia Leżenice przetrwała do 1621 roku w dekanacie zwoleńskim. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców[36].
Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 według projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski[36].
Obecny cmentarz parafialny w Głowaczowie pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku[37].
Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej[38].
Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) z pierwszej połowy XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014[39].
Dokumenty wymieniają szkołę elementarną działającą w Głowaczowie w roku 1827[45].
Obecnie na terenie Głowaczowa działają[46]:
Wcześniej istniało Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II.
Na terenie Głowaczowa działają[47]:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.