Görlitz

Görlitz (wym. [ˈɡœʁlɪt͡s]^ⓘ; górnołuż. Zhorjelc) – miasto powiatowe w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia, siedziba powiatu Görlitz. Do 31 lipca 2008 roku Görlitz było miastem na prawach powiatu. Leżące na europejskim szlaku Via Regia.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Görlitz

Widok z lotu ptaka
Herb Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Saksonia
Powiat	Görlitz
Burmistrz	Octavian Ursu (CDU)
Powierzchnia	67,22 km²
Wysokość	199 m n.p.m.
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość	56 013[1] 804 os./km²
Nr kierunkowy	03581
Kod pocztowy	02826–02828
Tablice rejestracyjne	GR, LÖB, NOL, NY, WSW, ZI
Położenie na mapie Saksonii Görlitz
Położenie na mapie Niemiec Görlitz
51°09′N 14°59′E
Strona internetowa

Położone nad Nysą Łużycką na granicy z Polską, w Łużycach Górnych. Jest najbardziej wysuniętym na wschód miastem Niemiec^[2], szóste co do wielkości miasto Saksonii – po Lipsku, Dreźnie, Chemnitz, Zwickau i Plauen. Siedziba biskupów: ewangelickiego i katolickiego. Dawniej tworzyło jedno miasto wraz ze Zgorzelcem, dzisiejszym miastem położonym w województwie dolnośląskim. Görlitz jest jednym z niewielu niemieckich miast tej wielkości niezniszczonych podczas II wojny światowej, a co za tym idzie posiadających niezaburzony układ przestrzenny i zabytki ze wszystkich epok historycznych.

Toponimia

Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Goreliz pochodzi z 1071 roku. Później nazwa była także notowana w formach Yzhorelik (1131), Gorlez, Gorliz (1234), Gorlitz, Gorliz, Zgorliz (1241), Gorlizc (1319), Gorlicz (1436), Görlicz (1474), Görlitz (1526)^[3]. Nazwa górnołużycka pojawiła się w źródłach pisanych pod koniec XVII wieku, po raz pierwszy w 1700 roku, kiedy odnotowano formy Sorlze, Solerze, Zorleze, Zhorlce. Późniejsze zapisy to: Zhoŕelc (1843), Zhorjelc, Zholerc (1866)^[4].

Nazwa wywodzi się z języka starołużyckiego, w którym miała najpierw postać *Izgorěľc, a później *Zgorěľc. Została ona utworzona od wyrazu *(i)zgorěły, czyli ‘zgorzały, spalony’, u podstaw którego leży czasownik *(i)zgorěti, czyli ‘zgorzeć’^[4]. Nazwa określała miejsce wypalone, osadę utworzoną na miejscu wypalonym^[5].

Po zakończeniu II wojny światowej wschodnia część miasta znalazła się po stronie polskiej i otrzymała nazwę Zgorzelec, oficjalnie obowiązującą od 19 maja 1946 roku. Polska forma nazwy pochodzi od form łużyckich^[5] i notowana była już w XIX wieku (obok formy Zgorzelice)^[6].

Podział administracyjny

• Altstadt
• Biesnitz
• Deutsch Ossig
• Hagenwerder
• Innenstadt
• Klein Neundorf
• Klingewalde
• Königshufen
• Kunnerwitz
• Ludwigsdorf
• Nikolaivorstadt
• Ober-Neundorf
• Rauschwalde
• Schlauroth
• Südstadt
• Tauchritz
• Weinhübel^[7]

Historia

Kalendarium:

• na przełomie X i XI w. gród Serbołużyczan zajęty i włączony do Polski wraz z Łużycami przez Bolesława I Chrobrego w wyniku wojen polsko-niemieckich
• 1032 – gród wraz z Łużycami przechodzi pod władzę margrabiów Miśni
• 1076 – osada wraz ze wschodnią częścią Milska przyłączona do Czech
• 1131 – powstał gród nad Nysą Łużycką z polecenia czeskiego księcia Sobiesława
• ok. 1215 – prawa miejskie
• 1319 – miasto pod panowaniem śląskiego Piasta Henryka I Jaworskiego, zostaje włączone do księstwa jaworskiego. Miasto złożyło księciu hołd, a 26 sierpnia 1319 roku książę potwierdził przywileje miasta^[8]
• 1329 – miasto ponownie włączone do Królestwa Czech
• 1346–1815 – miasto-członek górnołużyckiego Związku Sześciu Miast

Herb króla Węgier Macieja Korwina na Starym Ratuszu

• 1377 – powstało oddzielne księstwo Görlitz (Herzogtum Görlitz) utworzone przez króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola IV
• 1466 – pod panowaniem króla węgierskiego Macieja Korwina
• 1490 – powrót w granice Czech
• 1618–1648 – zniszczenia w czasie wojny trzydziestoletniej
• 1635 – utrata miasta wraz z Łużycami Górnymi przez Czechy na rzecz Elektoratu Saksonii
• 1697–1763 – pod panowaniem Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa; przez miasto biegnie jedna z tras łączących Drezno i Warszawę^[9]
• 1815 – po kongresie wiedeńskim miasto włączone zostało do Prus i stało się częścią prowincji Śląsk (Provinz Schlesien)
• od 1848 połączenie kolejowe z Węglińcem, od 1865 z Lubaniem i Jelenią Górą

Görlitz i Zgorzelec z lotu ptaka – z wysokości 10 tys. metrów

• 1900 – Görlitz drugim po Wrocławiu najludniejszym miastem w prowincji Śląsk
• w 1919 roku w wyniku podziału prowincji Śląsk na dwie mniejsze prowincje, stał się częścią prowincji Dolny Śląsk (Provinz Niederschlesien)
• w czasie II wojny światowej 1939–1945 obóz dla jeńców – podoficerów i szeregowych różnej narodowości (Stalag VIII A Görlitz), przez który przeszło ponad 44 tys. osób (zginęło kilka tysięcy jeńców, głównie radzieckich i włoskich)
• kwiecień 1945 – zacięte walki o sforsowanie Nysy Łużyckiej
• na mocy postanowień konferencji poczdamskiej Nysa Łużycka stała się rzeką graniczną, a prawobrzeżna część miasta włączona w obszar Polski i nadano jej nazwę Zgorzelec
• do 1990 Görlitz znajdowało się w Niemieckiej Republice Demokratycznej (DDR)
• 1994 – papież Jan Paweł II utworzył diecezję katolicką z siedzibą w Görlitz. Patronką diecezji jest święta Jadwiga Śląska

Do 1945 r. Zgorzelec stanowił przedmieście Görlitz. Na początku maja 1945, Niemcy zniszczyli most staromiejski Zgorzelec-Görlitz, odbudowany w 2004 roku. Władze obu miast podpisały 8 lipca 2003 deklarację o utworzeniu Europa-Miasto (niem. Europastadt), w Görlitz działa spółka promująca miasto o nazwie Europastadt Görlitz/Zgorzelec GmbH^[10]. Miasta Görlitz i Zgorzelec ubiegały się wspólnie o przyznanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury, tytułu nie uzyskały.

W latach 1995–2016 anonimowy darczyńca przekazał ponad 10 milionów euro na potrzeby miasta. Z tych środków wyremontowano dwie trzecie kamienic starego miasta^[11].

Demografia

Na pierwszym planie młyn (Vierrademühle), dalej kościół św. Piotra i Pawła i Waidhaus (szary budynek) widziane z mostu staromiejskiego

Osobny artykuł: Ludność Görlitz.

Miasto zamieszkuje 54 042 mieszkańców (31 grudnia 2013)^[12].

Zabytki

Apteka Ratuszowa (Ratsapotheke)

Nowy Ratusz

Görlitz jest jednym z niewielu niemieckich miast tej wielkości niezniszczonych podczas II wojny światowej, a co za tym idzie posiada niezaburzony układ przestrzenny i zabytki ze wszystkich epok historycznych:

• Święty Grób (Heiliges Grab) z 1504 roku – replika grobu Jezusa Chrystusa
• kościół św. Piotra i Pawła (St. Peter und Paul) z XV wieku
• kościół św. Mikołaja (Nikolaikirche) z XII wieku
• kościół św. Trójcy (Dreifaltigkeitskirche) z lat 1234–1245
• Stary Ratusz z XVI wieku
• wieże Gruba Wieża (Dicker Turm), Reichenbacher Turm i Nikolaiturm, brama Nikolaizwinger, baszta Ochsenbastei, barbakan Kaisertrutz – pozostałości średniowiecznych fortyfikacji
• Kościół Mariacki (Frauenkirche) z 1473 roku
• zamek wodny Tauchritz z 1306 roku
• budynek Waidhaus z XIII wieku
• budynek Schönhof z 1526 roku, siedziba Muzeum Śląskiego (Schlesisches Museum zu Görlitz)
• Dworzec Główny z 1846 roku
• wiadukt kolejowy z 1847 roku
• kościół św. Krzyża (Heilig-Kreuz-Kirche) z 1853 roku
• dom towarowy Straßburg-Passage z 1887 roku
• fontanna Muschelminna z 1887 roku
• katedra św. Jakuba (St.-Jakobus) z 1900 roku
• kościół luterański (Lutherkirche) z 1901 roku
• Nowy Ratusz z 1903 roku
• kościół Ducha Świętego (Heilig-Geist)
• synagoga z 1911 roku
• dom towarowy Hertie-Kaufhaus z 1913 roku

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, optyczny, włókienniczy, odzieżowy oraz spożywczy^[13].

Transport

Dworzec kolejowy Görlitz

Drogowy

Görlitz leży na europejskim szlaku komunikacyjnym. W pobliżu miasta przebiegają trasa europejska E40 oraz autostrada A4, która w okolicach Jędrzychowic łączy się z polską autostradą A4. Na wschodzie Görlitz biegnie droga krajowa B6 relacji Brema (A27) - Görlitz (A4), krzyżująca się na węźle drogowym Görlitz 94. Przez samo centrum miasta przebiega droga krajowa B99 łącząca B96 i B178 w Żytawie z A4 w Görlitz^[14].

Kolejowy

W mieście znajduje się stacja kolejowa Görlitz. W skład komunikacji miejskiej wchodzą system tramwajowy oraz autobusowy. W przeszłości funkcjonowała linia do Weißenberga.

Tramwajowy

Komunikacja tramwajowa powstała w 1881 roku, obecnie miasto posiada 2 linie tramwajowe^{[potrzebny przypis]}.

Współpraca

Görlitz, Berliner Straße

• Francja: Amiens
• Włochy: Molfetta
• Czechy: Nowy Jiczyn
• Hesja: Wiesbaden
• Polska: Zgorzelec, Mirsk

Osoby urodzone i związane z Görlitz

• Jakob Böhme – słynny niemiecki filozof, mistyk, gnostyk
• Michael Ballack – niemiecki piłkarz
• Jens Jeremies – niemiecki piłkarz

Zobacz też

• Byłe przejście graniczne Görlitz – Zgorzelec
• Byłe przejście graniczne Görlitz – Zgorzelec (Most Staromiejski)
• Byłe przejście graniczne Görlitz – Zgorzelec (kolejowe)
• Byłe przejście graniczne Görlitz (Ludwigsdorf) – Jędrzychowice
• 19 Pułk Piechoty im. von Courbière’a (2 Poznański)
• Biskupi Görlitz
• Dolnośląska Droga św. Jakuba
• Euroopera
• Hochschule Zittau/Görlitz
• Waggonbau Görlitz