Etambutol

Etambutol, EMB (łac. Ethambutolum) – organiczny związek chemiczny z grupy aminoalkoholi. Stosowany jako lek przeciwgruźliczy, chemioterapeutyk o działaniu przeciwbakteryjnym. Hamuje namnażanie się bakterii powodujących gruźlicę. Zmniejsza ryzyko wystąpienia lekooporności na inne leki przeciwprątkowe.

Etambutol

Próbka krystalicznego etambutolu
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) (2S)-2-[2-[[(2S)-1-hydroxybutan-2-yl]amino]ethylamino]butan-1-ol Inne nazwy i oznaczenia (2S,2'S)-2,2'-(etylenodiimino)dibutan-1-ol
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C10H24N2O2
Masa molowa	204,31 g/mol
Wygląd	biały krystaliczny proszek, bez zapachu, o gorzkim smaku[1]
Identyfikacja
Numer CAS	74-55-5 1070-11-7 (dichlorowodorek)
PubChem	14052
DrugBank	DB00330
SMILES CC[C@@H](CO)NCCN[C@@H](CC)CO
InChI InChI=1S/C10H24N2O2/c1-3-9(7-13)11-5-6-12-10(4-2)8-14/h9-14H,3-8H2,1-2H3/t9-,10-/m0/s1 InChIKey AEUTYOVWOVBAKS-UWVGGRQHSA-N
Właściwości Gęstość 1,112 g/cm³[2]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie słaba[1] Temperatura topnienia 88 °C[2][3][4] 202 °C (dichlorowodorek)[3] Temperatura wrzenia 160–170 °C (0,15 mmHg)[3] logP -0,3[1] Skręcalność właściwa [α]D +13,6 (2 g/100 ml, 25 °C)[5]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2020-04-20] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki dichlorowodorek Niebezpieczeństwo Zwroty H H360 Zwroty P P201, P308+P313 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki dichlorowodorek Toksyczny (T) Zwroty R R61 Zwroty S S53, S22, S36/37/39, S45 Numer RTECS EL3640000 Dawka śmiertelna LD50 998 mg/kg (szczur, doustnie)[6]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	J04 AK02 J04 AM03 J04 AM06
Stosowanie w ciąży	kategoria B/C
Farmakokinetyka Działanie przeciwgruźlicze, przeciwbakteryjne Procent wchłaniania 75–80% (doustnie) Okres półtrwania 3–4 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek 20–30% Metabolizm wątrobowy Wydalanie 50% z moczem, 22% z kałem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie

Izomery

Cząsteczka etambutolu zawiera dwa centra stereogeniczne i może tworzyć 3 stereoizomery: (+)-S,S, (−)-R,R i mezo (o konfiguracji R,S). W medycynie stosowany jest najaktywniejszy biologicznie izomer (+)-S,S. Forma mezo jest od niego 12× mniej aktywna, a izomer (−)-R,R jest 500× mniej aktywny. Aktywność mieszaniny racemicznej (+)-S,S i (−)-R,R odpowiada połowie aktywności czystego izomeru (+)-S,S. Natomiast toksyczność wszystkich form jest taka sama^[3].

Farmakokinetyka

Etambutol wchłania się w 75–80% z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w osoczu krwi osiąga po ok. 2–4 godzinach. Biologiczny okres półtrwania wynosi 3–4 godziny^[7].

Wskazania

Etambutol jest lekiem pierwszego rzutu stosowanym w politerapii gruźlicy razem z pirazynamidem, rifampicyną i izoniazydem^[8]. Słabo przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego, dlatego w gruźlicy OUN zastępowany jest streptomycyną.

Przeciwwskazania

• nadwrażliwość na lek
• zapalenie nerwu wzrokowego
• zaburzenia widzenia
• ciężka niewydolność nerek

Działania niepożądane

• zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego
• zaburzenia widzenia
• zmiany w obrazie krwi
• skórne reakcje alergiczne
• ból głowy
• brak apetytu
• nudności
• wymioty
• spadek masy ciała

Preparaty

• Ethambutol – kapsułki

Dawkowanie

Doustnie. Dawkę i częstotliwość stosowania leku ustala lekarz. Zwykle dorośli 15–20 mg na kilogram masy ciała raz dziennie.

Uwagi

W czasie leczenia etambutolem nie należy prowadzić pojazdów oraz obsługiwać maszyn. Chory powinien zwracać uwagę na zmiany ostrości widzenia, z tego powodu dzieci zbyt małe, by to ocenić, nie mogą być leczone etambutolem. Zalecane są częste kontrole okulistyczne.

Przypisy

1. Ethambutol Hydrochloride, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 14052 (ang.).
2. SuryanarayanS. Cherukuvada SuryanarayanS., AshwiniA. Nangia AshwiniA., Salts and Ionic Liquid of The Antituberculosis Drug S,S -Ethambutol, „Crystal Growth & Design”, 13 (4), 2013, s. 1752–1760, DOI: 10.1021/cg400071d (ang.).
3. R.G.R.G. Wilkinson R.G.R.G., M.B.M.B. Cantrall M.B.M.B., R.G.R.G. Shepherd R.G.R.G., Antituberculous Agents. III. (+)-2,2 -(Ethylenediimino)-di-1-butanol 1,2 and Some Analogs, „Journal of Medicinal and Pharmaceutical Chemistry”, 5 (4), 1962, s. 835–845, DOI: 10.1021/jm01239a018 (ang.).
4. Ethambutol, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-08-08] (ang.).
5. Shriram P.S.P. Kotkar Shriram P.S.P., ArumugamA. Sudalai ArumugamA., Enantioselective synthesis of (S,S)-ethambutol using proline-catalyzed asymmetric α-aminooxylation and α-amination, „Tetrahedron: Asymmetry”, 17 (11), 2006, s. 1738–1742, DOI: 10.1016/j.tetasy.2006.06.011 (ang.).
6. Etambutol, dichlorowodorek (nr E4630) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2020-04-20]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
7. Ethambutol, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00330 (ang.).
8. Arthur R.A.R. DeLance Arthur R.A.R. i inni, Tuberculoma of the central nervous system, „Journal of Clinical Neuroscience”, 20 (10), 2013, s. 1333–1341, DOI: 10.1016/j.jocn.2013.01.008, PMID: 23768968 (ang.).

Bibliografia

• Indeks leków Medycyny Praktycznej 2005, Kraków, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, ISBN 83-7430-006-X

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Encyklopedie internetowe (rodzaj indywiduum chemicznego):

• Britannica: science/ethambutol
• Catalana: 0106929