Etambutol

Etambutol, EMB (łac. Ethambutolum) – organiczny związek chemiczny z grupy aminoalkoholi. Stosowany jako lek przeciwgruźliczy, chemioterapeutyk o działaniu przeciwbakteryjnym. Hamuje namnażanie się bakterii powodujących gruźlicę. Zmniejsza ryzyko wystąpienia lekooporności na inne leki przeciwprątkowe.

Etambutol

Próbka krystalicznego etambutolu
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) (2S)-2-[2-[[(2S)-1-hydroxybutan-2-yl]amino]ethylamino]butan-1-ol Inne nazwy i oznaczenia (2S,2'S)-2,2'-(etylenodiimino)dibutan-1-ol
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C10H24N2O2
Masa molowa	204,31 g/mol
Wygląd	biały krystaliczny proszek, bez zapachu, o gorzkim smaku[1]
Identyfikacja
Numer CAS	74-55-5 1070-11-7 (dichlorowodorek)
PubChem	14052
DrugBank	DB00330
SMILES CC[C@@H](CO)NCCN[C@@H](CC)CO
InChI InChI=1S/C10H24N2O2/c1-3-9(7-13)11-5-6-12-10(4-2)8-14/h9-14H,3-8H2,1-2H3/t9-,10-/m0/s1 InChIKey AEUTYOVWOVBAKS-UWVGGRQHSA-N
Właściwości Gęstość 1,112 g/cm³[2]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie słaba[1] Temperatura topnienia 88 °C[2][3][4] 202 °C (dichlorowodorek)[3] Temperatura wrzenia 160–170 °C (0,15 mmHg)[3] logP -0,3[1] Skręcalność właściwa [α]D +13,6 (2 g/100 ml, 25 °C)[5]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2020-04-20] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki dichlorowodorek Niebezpieczeństwo Zwroty H H360 Zwroty P P201, P308+P313 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki dichlorowodorek Toksyczny (T) Zwroty R R61 Zwroty S S53, S22, S36/37/39, S45 Numer RTECS EL3640000 Dawka śmiertelna LD50 998 mg/kg (szczur, doustnie)[6]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	J04 AK02 J04 AM03 J04 AM06
Stosowanie w ciąży	kategoria B/C
Farmakokinetyka Działanie przeciwgruźlicze, przeciwbakteryjne Procent wchłaniania 75–80% (doustnie) Okres półtrwania 3–4 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek 20–30% Metabolizm wątrobowy Wydalanie 50% z moczem, 22% z kałem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie

Izomery

Cząsteczka etambutolu zawiera dwa centra stereogeniczne i może tworzyć 3 stereoizomery: (+)-S,S, (−)-R,R i mezo (o konfiguracji R,S). W medycynie stosowany jest najaktywniejszy biologicznie izomer (+)-S,S. Forma mezo jest od niego 12× mniej aktywna, a izomer (−)-R,R jest 500× mniej aktywny. Aktywność mieszaniny racemicznej (+)-S,S i (−)-R,R odpowiada połowie aktywności czystego izomeru (+)-S,S. Natomiast toksyczność wszystkich form jest taka sama^[3].

Farmakokinetyka

Etambutol wchłania się w 75–80% z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w osoczu krwi osiąga po ok. 2–4 godzinach. Biologiczny okres półtrwania wynosi 3–4 godziny^[7].

Wskazania

Etambutol jest lekiem pierwszego rzutu stosowanym w politerapii gruźlicy razem z pirazynamidem, rifampicyną i izoniazydem^[8]. Słabo przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego, dlatego w gruźlicy OUN zastępowany jest streptomycyną.

Przeciwwskazania

• nadwrażliwość na lek
• zapalenie nerwu wzrokowego
• zaburzenia widzenia
• ciężka niewydolność nerek

Działania niepożądane

• zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego
• zaburzenia widzenia
• zmiany w obrazie krwi
• skórne reakcje alergiczne
• ból głowy
• brak apetytu
• nudności
• wymioty
• spadek masy ciała

Preparaty

• Ethambutol – kapsułki

Dawkowanie

Doustnie. Dawkę i częstotliwość stosowania leku ustala lekarz. Zwykle dorośli 15–20 mg na kilogram masy ciała raz dziennie.

Uwagi

W czasie leczenia etambutolem nie należy prowadzić pojazdów oraz obsługiwać maszyn. Chory powinien zwracać uwagę na zmiany ostrości widzenia, z tego powodu dzieci zbyt małe, by to ocenić, nie mogą być leczone etambutolem. Zalecane są częste kontrole okulistyczne.