Dydelf czarnouchy

Dydelf czarnouchy^[19], dydelf północny^[20], opos północny, oposum (Didelphis marsupialis) – gatunek ssaka z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w rodzinie dydelfowatych (Didelphidae).

Dydelf czarnouchy

Didelphis marsupialis
Linnaeus, 1758[1]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	dydelfokształtne
Rodzina	dydelfowate
Podrodzina	dydelfy
Plemię	Didelphini
Rodzaj	dydelf
Gatunek	dydelf czarnouchy
Synonimy Didelphis (Karkinophaga) E.A.W. Zimmermann, 1780[2] Didelphis carcinophaga[a] Boddaert, 1785[3] Didelphis cancrivora J.F. Gmelin, 1788[4] Didelphys austro-americana[b] Oken, 1816[6] Didelphys mes-americana[b] Oken, 1816[7] Didelphys marsupialis var. typica[c] O. Thomas, 1888[8] Didelphis karkinophaga caucae J.A. Allen, 1900[9] Didelphis karkinophaga colombica J.A. Allen, 1900[10] Didelphis marsupialis tabascensis J.A. Allen, 1901[11] Didelphis marsupialis richmondi J.A. Allen, 1901[12] Didelphis austro-americana J.A. Allen, 1902[13] Didelphis mes-americana J.A. Allen, 1902[13] Didelphis marsupialis insularis J.A. Allen, 1902[14] Didelphis marsupialis etensis J.A. Allen, 1902[15] Didelphis marsupialis battyi O. Thomas, 1902[16] Didelphis marsupialis particeps E.A. Goldman, 1917[17]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Didelphis marsupialis^[1]. Miejsce typowe w oryginalnym opisie to „Ameryka” (łac. Habitat in America)^[1], ograniczone w 1911 roku przez angielskiego zoologa Oldfielda Thomasa do Surinamu^[21][22][23]. Szwedzki chiropterolog Lars Wallin w 2001 jako paralektotyp wskazał okaz o sygnaturze UUZM 23 przechowywany w Muzeum Ewolucji na Uniwersytecie w Uppsali który najwyraźniej był badany przez Linneusza^[24]. Jednak w 2019 roku teriolodzy Brazylijczyk Anderson Feijó i Amerykanin Robert S. Voss wyznaczyli neotyp którego miejsce typowe to siedziba Brownsberg Nature Park (4°57′N 55°11′W), na wysokości 500 m n.p.m., dystrykt Brokopondo, Surinam^[25]. Wyznaczony okaz typowy to skóra, czaszka, szkielet pozaczaszkowy i zamrożone tkanki dorosłej samicy o sygnaturze ROM 113908 z kolekcji Królewskiego Muzeum Ontario^[25][26]. Okaz typowy został odłowiony przez zespół pracujący w terenie (Burton K. Lim, S.L. Peters, Mark D. Engstrom, Mark D. Engstrom i Marijem Djosetro) 11 kwietnia 2002 roku^[26].

Didelphis marsupialis jest zaliczany do grupy gatunkowej marsupialis wraz z D. aurita^[27]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[27].

Kladogram wedle Silva-Neto et al., 2024^[28]

	Glironiinae Glironia venusta Caluromyinae Caluromys Caluromys philander Caluromys derbianus, Caluromys lanatus Caluromysiops irrupta
	Hyladelphinae Hyladelphys kalinowskii Didelphinae Marmosini Tlacuatzin Tlacuatzin insularis Tlacuatzin sinaloae Tlacuatzin balsasensis Tlacuatzin canescens, Tlacuatzin baumeri Monodelphis Monodelphis dimidiata Monodelphis scalops Monodelphis iheringi Monodelphis americana, Monodelphis gardneri Monodelphis emiliae Monodelphis domestica Monodelphis vossi Monodelphis glirina, Monodelphis sanctaerosae Monodelphis arlindoi Monodelphis touan Monodelphis brevicaudata, Monodelphis palliolata Monodelphis kunsi, Monodelphis pinocchio Monodelphis adusta Monodelphis reigi Monodelphis peruviana Monodelphis osgoodi, Monodelphis saci Monodelphis handleyi, Monodelphis ronaldi Marmosa Marmosa rubra Marmosa simonsi Marmosa robinsoni, Marmosa xerophila Marmosa isthmica Marmosa mexicana, Marmosa zeledoni Marmosa andersoni, Marmosa lepida Marmosa tyleriana Marmosa waterhousei Marmosa macrotarsus, Marmosa murina Marmosa rapposa Marmosa parda, Marmosa rutteri Marmosa paraguayana Marmosa meridae Marmosa constantiae Marmosa phaea Marmosa demerarae, Marmosa limae Marmosa jansae, Marmosa perplexa Marmosa germana Marmosa nicaraguae Marmosa adleri, Marmosa alstoni Metachirini Metachirus Metachirus myosurus Metachirus aritanai, Metachirus nudicaudatus Didelphini Chironectes minimus Lutreolina Lutreolina crassicaudata Lutreolina massoia Didelphis Didelphis virginiana Didelphis albiventris Didelphis imperfecta, Didelphis pernigra Didelphis aurita, Didelphis marsupialis Philander Philander quica Philander andersoni, Philander nigratus Philander mcilhennyi, Philander opossum Philander melanurus, Philander vossi Philander canus, Philander pebas Thylamyini Marmosops Marmosops incanus Marmosops paulensis Marmosops caucae Marmosops ocellatus, Marmosops soinii Marmosops creightoni, Marmosops noctivagus Marmosops handleyi Marmosops invictus Marmosops carri, Marmosops fuscatus Marmosops bishopi Marmosops ojastii Marmosops chucha, Marmosops magdalenae Marmosops pakaraimae, Marmosops parvidens Marmosops marina Marmosops pinheiroi, Marmosops woodali Gracilinanus Gracilinanus emiliae, Gracilinanus marica Gracilinanus agilis, Gracilinanus microtarsus Gracilinanus aceramarcae, Gracilinanus peruanus Cryptonanus Cryptonanus unduaviensis Cryptonanus chacoensis Cryptonanus agricolai, Cryptonanus guahybe Chacodelphys formosa Lestodelphys halli Thylamys Thylamys karimii, Thylamys velutinus Thylamys sponsorius, Thylamys venustus Thylamys macrurus Thylamys tatei Thylamys ellegans, Thylamys pallidior Thylamys pusillus Thylamys citellus, Thylamys pulchellus

Etymologia

• Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’^[29].
• marsupialis: nowołac. marsupialis ‘mieć torbę, sakiewkę’, od łac. marsupium ‘sakiewka, torba’, od gr. μαρσιππιον marsippion ‘woreczek’, zdrobnienie od μαρσιππος marsippos ‘wór, sakwa’^[30].

Zasięg występowania

Dydelf czarnouchy występuje we wschodnim Meksyku (Tamaulipas na południe, włącznie z Cozumel) przez Amerykę Środkową i północną Amerykę Południową do większości obszarów niziny Amazonki, w tym Trynidad i Tobago; także na Małych Antylach na południe od Dominiki, gdzie być może został introdukowany^[31][27].

Wygląd

Głowa wraz z tułowiem o długości 32,4–46,5 cm, ogon osiąga 33,6–46,5 cm; masa ciała 0,57–2,4 kg^[31][32]. Swym kształtem przypomina szczura. Pysk jego jest wydłużony, ogon długi i chwytny, nie owłosiony. Barwa futra zmienna, od szarej do prawie czarnej bądź rudawej. Wzdłuż głowy biegną 3 ciemniejsze linie.

Tryb życia

Prowadzi głównie naziemny i nocny tryb życia, dzień spędza w szczelinach skalnych lub pustych pniach drzew. Sprawnie wspina się po drzewach, zamieszkuje tereny leśne lub gęsto pokryte krzewami. Jest spotykany w pobliżu siedzib ludzkich. Jest zwierzęciem wszystkożernym, lecz najczęściej żywi się drobnymi ssakami, ptakami, żabami i owadami^[33].

Dydelf czarnouchy żyje samotnie z wyjątkiem okresu rozmnażania. Gniazda buduje z liści i łodyg. Ciąża krótka, trwająca 12–13 dni, w miocie 8–18 sztuk o wielkości ziaren fasoli. Młode przebywają przytwierdzone do sutków w torbie lęgowej matki przez 60–70 dni. Przez kolejny miesiąc są przyczepione do sierści matki i są przez nią karmione, po czym usamodzielniają się. Dojrzałość płciową osiągają już w pierwszym roku życia, a na swobodzie żyją do kilku lat.

Znaczenie gospodarcze

Skórka dydelfa jest mało atrakcyjna jako materiał futrzarski, mimo tego jest odławiany dla futra, jak również dla mięsa. Do najcenniejszych należą te o czarnym umaszczeniu^[33]. W skali roku zabija się do kilku milionów sztuk^[20]}^[34], co nie ma wpływu na stabilność populacji^[18].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[18].

Uwagi

1. Nieuzasadniona poprawka Didelphis (Karkinophaga) E.A.W. Zimmermann, 1780.
2. Nazwa odrzucona ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[5].
3. Nowa nazwa dla Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758.