Czyżowice (województwo opolskie)

Czyżowice (daw. Ścisowice^[4], niem. Zeiselwitz, cz. Tišovice^[5], śl. Cisłowice) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Prudnik^[6]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Biała.

Ten artykuł dotyczy wsi w woj. opolskim. Zobacz też: inne miejscowości o takiej nazwie.

Czyżowice

wieś
Kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	prudnicki
Gmina	Prudnik
Wysokość	250–295 m n.p.m.
Liczba ludności (2019)	293[1]
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	48-200[2]
Tablice rejestracyjne	OPR
SIMC	0502612
Położenie na mapie gminy Prudnik Czyżowice
Położenie na mapie Polski Czyżowice
Położenie na mapie województwa opolskiego Czyżowice
Położenie na mapie powiatu prudnickiego Czyżowice
50°21′52″N 17°35′00″E[3]

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 283 osoby^[7].

Geografia

Panorama Czyżowic od strony północnej

Widok na Czyżowice od strony północnej

Położenie

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 2,5 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Prudnik z gminą Lubrza i gminą Biała. Należy do Euroregionu Pradziad^[8]. Przez granice administracyjne wsi przepływa rzeka Biała^[9]. Leży na wysokości 250–295 m n.p.m., na obszarze 405,74 ha. Na jej terenie znajdują się grunty zaliczane do kompleksu pszennego. Miejscowi rolnicy zajmują się głównie uprawą pszenicy, buraków cukrowych i ziemniaków^[10]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)^[11].

Środowisko naturalne

W Czyżowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +7,9 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Czyżowic wynoszą 626 mm. Dominują wiatry zachodnie^[12].

Panorama Czyżowic od strony południowej

Nazwa

Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu. Wymienia dwie nazwy miejscowości: obecnie funkcjonującą, polską „Czyżowice” oraz niemiecką „Zeiselwitz” cytując również zlatynizowaną nazwę jaka została zanotowana w średniowiecznym dokumencie z 1233 roku „Chisoviz”^[13].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod niemiecką nazwą Zeiselwitz, pod którą po raz pierwszy została zanotowana w 1534 roku, a także wymienia polską nazwę Scisowice we fragmencie: „Zeiselwitz (1534 Zeiselwitz, polnisch Scisowice)”^[14].

Wieś mogła przyjąć swoją nazwę od jej założyciela o imieniu Cisła – Czyż. Jej nazwa może również pochodzić od położenia osady w cisowym lesie. Po przejęciu przez administrację polską w 1945 wieś otrzymała nazwę Ścisłowice, a następnie Cisłowice^[15]. 9 września 1947 r. nadano miejscowości polską nazwę Czyżowice^[16].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Chisouic (1233), Zyssowitz (ok. 1300), Czeislowicz (1421), Tisowicz, Czeisellwicz (1551), Zeislowitz (1679), Zeiselwitz (1743), Zeselwitz, Scisowice (1845), Ścisowice, niem. Zeisselwitz (1889), Zeiselwitz, Ścisowice (1941)^[17].

Historia

Tablica upamiętniająca 775-lecie Czyżowic (1233–2008)

Czyżowice są najstarszą wsią w gminie Prudnik. Idzi Panic datuje powstanie Czyżowic na XII wiek^[18]. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1233 roku w testamencie Jana Sybocica z Prężyny. Administracyjnie należała do okręgu prudnickiego. Była zaliczana do 10 tzw. „górnych wsi”^[19].

Pieczęć Czyżowic (1722)

W latach 1532–1792 lenno wsi Czyżowice należało do zamku w Białej^[20]. W pierwszej połowie XV wieku w posiadanie wsi wszedł ród Gotsch Schoff – późniejsi Schaffgotschowie. W 1538 wzmiankowany był Gotsch zwany Schoff z Czyżowic. W 1547 właściciel Czyżowic Albrecht Schoff sprzedał wieś wraz z chłopami i folwarkiem Henrykowi Stolczowi z Gostomii. W dokumentach z 1569 występuje Jan Gotsch z Czyżowic. W 1571 potomkowie Albrechta, Jan i Adam Schaffgotschowie, sprzedali czyżowicki majątek wraz ze wsią Dawidowi Sebettendorfowi^[18].

Czyżowice (Zeiselwitz) wśród miejscowości ziemi prudnickiej na mapie z XIX wieku

W XVII wieku właścicielami wsi został ród Paczinskich^[18]. 18 listopada 1700 hrabia Jerzy Fryderyk Paczensky von Tenczin sprzedał Czyżowice wraz z dziedzicznymi dobrami i „pradawną siedzibą rycerską”^[15] miastu Prudnik za 18 tys. talarów^[21]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów^[22]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk^[23].

Pieczęć Czyżowic (1890)

Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu drzewo, na nim ptak, po obu stronach wysokie drzewo, a w otoku napis: ZEISELWITZ · GEM: S: NEUSTAEDTER · KR (pol. Gmina Czyżowice / Powiat Prudnicki)^[24]. Miejscowość pozostała własnością Prudnika do połowy XIX wieku. Wówczas zamieszkiwało ją 500 osób, z których większość stanowili katolicy^[15]. W 1846 wznieśli oni przydrożną kaplicę w południowej części wsi^[25]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 585 mieszkańców Czyżowic 572 posługiwało się językiem niemieckim, a 13 językiem polskim. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Czyżowice znalazły się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym^[26].

Czyżowice na mapie z 1930

Staraniem pochodzącego ze wsi księdza Roberta Mazura, w latach 1932–1936^[10] w Czyżowicach został zbudowany halowy kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa. Budowa kosztowała 100 tys. marek^[15]. Uroczyste poświęcenie i zawieszenie dzwonów na wieży kościoła odbyło się 30 października 1934^[27].

Podczas bitwy o Prudnik w marcu 1945 wieś ucierpiała w niewielkim stopniu. Straty i zniszczenia materialne zostały oszacowane w wysokości 10%^[19]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim^[28]. Wówczas w Czyżowicach została osiedlona część polskich repatriantów z Kresów Wschodnich z okolic Tarnopola – z Nowostawców, Podlesia, Podzameczka, Mikuliniec i Dźwinogrodu. Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód^[15].

W latach 1945–1950 Czyżowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Rudziczka^[29], w latach 1954–1961 do gromady Prężynka^[30], a w latach 1961–1972 do gromady Rudziczka.

Od 1945 do 1997 we wsi funkcjonowała szkoła podstawowa, utworzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku^[31]. W latach 1949–1951 działał amatorski teatr prowadzony przez Karola Licznara. Na początku lat 70. XX wieku w Czyżowicach powstała baza gminnego kółka rolniczego^[18]. W 2007 Czyżowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej^[32].

Podczas powodzi 13 września 2024 wieś została częściowo zalana^[33].

Mieszkańcy

Miejscowość zamieszkiwana jest przez ludność napływową, przybyłą na Śląsk z Kresów Wschodnich po 1945 w wyniku przymusowych przesiedleń ludności polskiej^[34].

Liczba mieszkańców wsi

• 1793 – 116^[35]
• 1861 – 573^[4]
• 1871 – 559^[36]
• 1885 – 522^[37]
• 1905 – 552^[38]
• 1910 – 565^[39]
• 1933 – 487^[40]
• 1939 – 482^[41]
• 1966 – 400^[42]
• 1998 – 346^[7]
• 2002 – 296^[7]
• 2004 – 295^[19]
• 2005 – 303^[19]
• 2006 – 301^[19]
• 2007 – 298^[19]
• 2008 – 300^[19]
• 2009 – 294^[7]
• 2011 – 283^[43]
• 2013 – 297^[44]
• 2019 – 293^[1]

Liczba mieszkańców

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[45]:

• kaplica, z 1846 r.
• zespół folwarczny (nr 1) z 1. poł. XIX w.
  • dom
  • spichlerz.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Czyżowicach chronione są ponadto^[46]:

• kapliczka przy drodze do Prudnika
• szkoła podstawowa, nr 57
• domy, nr: 6, 7, 8, 12, 13, 14, 17, 18, 20, 21, 22, 25, 27, 28, 29a, 30, 31, 32a, 32b, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 44a, 44c, 45, 47, 48, 51, 52, 53, 54, 55, 60, 62, 64, 66, 69, 70, 74, 75a, 76
• kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
• cmentarz
• kuźnia, nr 37
• lamus, nr 39
• zagroda, nr 58
• stodoła, nr 75a
• przedszkole, nr 77

• 
  Przydrożna kaplica z 1846 roku
• 
  Dom w zespole folwarcznym
• 
  Spichlerz w zespole folwarcznym
• 
  Kapliczka przy drodze do Prudnika

Pomniki i obiekty upamiętniające

• Głaz 775-lecia Czyżowic^{[potrzebny przypis]}

Transport

Droga powiatowa nr 1613O

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajduje się droga powiatowa nr 1613O relacji Prudnik – Czyżowice – Laskowiec – Kolnowice – Miłowice – Śmicz^[47].

Czyżowice posiadają połączenia autobusowe z Białą, Korfantowem, Prudnikiem i Rzymkowicami. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy^[48].

Transport autobusowy w Czyżowicach obsługiwany był przez PKS Prudnik^[49]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska^[50]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna^[51], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska^[52]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika^[53]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Czyżowicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y^[54]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu^[55].

Oświata

Publiczne Przedszkole w Czyżowicach

W Czyżowicach pod numerem 77 znajduje się Publiczne Przedszkole^[56].

Kultura

We wsi znajduje się Wiejski Dom Kultury, który podlega pod Prudnicki Ośrodek Kultury^[57].

Czyżowice są parę razy wspomniane w książce Lux perpetua autorstwa Andrzeja Sapkowskiego, której akcja rozgrywa się w Czechach i na Śląsku.

Religia

W Czyżowicach znajduje się katolicki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, który należy do parafii św. Anny w Niemysłowicach (dekanat Prudnik)^[58]. We wsi są krzyże i kapliczki przydrożne^[18].

Sport

Boisko LZS Czyżowice

We wsi funkcjonuje klub piłkarski LZS Czyżowice, założony w 1952. Klub rozgrywa swoje mecze na boisku w Czyżowicach^[59]. Administratorem obiektu jest Agencja Sportu i Promocji w Prudniku^[60]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar^[61].

Turystyka

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Czyżowicach^[62]. Przez Czyżowice przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę^[63].

Bezpieczeństwo

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Czyżowicach działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, zrzeszona w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Prudniku^[64].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 7 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku^[65].

Teren wsi, jak i całej gminy Prudnik, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa^[66]. Gminę Prudnik obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG^[67].