Czas letni

sezonowo wprowadzany czas urzędowy, przesunięty w przód względem słonecznego Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Czas letni

Czas letniczas urzędowy, który dane państwo przyjmuje dla okresu roku uznawanego za okres letni, zazwyczaj wyprzedzający o godzinę czas strefowy.

Do oznaczania czasu letniego stosowany jest skrót DST pochodzący od ang. określenia Daylight Saving Time. Dla krajów stosujących czas środkowoeuropejski (CET), stosuje się skrót CEST (ang. Central European Summer Time).

Thumb

     Obszary, na których wprowadzany jest czas letni

     Obszary, na których kiedyś wprowadzany był czas letni, ale obecnie tego zaniechano

     Obszary, na których nigdy nie wprowadzono czasu letniego

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

Jako pierwszy o potrzebie stosowania czasu letniego pisał Benjamin Franklin w 1784. Jednakże humorystyczna wymowa tego artykułu sprawiła, że nie zaczęto się do niej stosować (Franklin postulował, by ludzie wstawali i kładli się spać wcześniej).

Poważnie temat zmiany czasu opisał Brytyjczyk William Willett w broszurce „Waste of Daylight”, wydanej w 1907 r. Jednak pomimo znacznego lobby w rządzie brytyjskim nie udało mu się przeforsować tego pomysłu.

Niekiedy jako twórcę tego rozwiązania podaje się George’a Vernona Hudsona, który chciał „lepiej wykorzystać długie dni lata”[1].

Pionierami we wprowadzeniu czasu letniego byli Niemcy. W czasie I wojny światowej[1], 30 kwietnia 1916, w Rzeszy i sojuszniczych Austro-Węgrzech oraz na okupowanych terenach Polski i Bałkanów, czas przesunięto o godzinę do przodu. Dzień 1 maja rozpoczął się 30 kwietnia o godzinie dwudziestej trzeciej, a 30 września zakończył się o godzinie 1 w nocy[2]. W 1917 roku zmiana nastąpiła w nocy z 15 na 16 kwietnia (z niedzieli na poniedziałek); wskazówki przesuwano jednak z godziny drugiej na trzecią[3] i czas letni obowiązywał do nocy z 16 na 17 września[4]. Podobnie było w 1918 roku[5][6].

Niedługo później i Brytyjczycy zaadaptowali to w Wielkiej Brytanii. 19 marca 1918 Kongres Stanów Zjednoczonych wyjaśnił podział na strefy czasowe w USA i wprowadził na czas trwania wojny obowiązek stosowania czasu letniego w celu oszczędności paliwa służącego do produkcji prądu. Ponownie po przerwie w USA w 1966 Kongres uchwalił Uniform Time Act wprowadzając po raz pierwszy podczas pokoju możliwość korzystania z czasu letniego[1].

W Polsce zmiana czasu została wprowadzona między I a II wojną światową tylko raz, w 1919 roku, później w czasie II wojny światowej, podczas okupacji hitlerowskiej[7] w takich samych terminach, jak w Rzeszy Niemieckiej[8], następnie w latach od 1945 do 1949, od 1957 do 1964, od 1977. Do 1995 czas letni w Polsce był odwoływany w ostatnią niedzielę września (a wprowadzany w ostatnią niedzielę marca tak jak obecnie). Wcześniej dni zmiany czasu w Polsce były ogłaszane w Monitorze Polskim i tak na przykład w 1964 zmiana czasu na letni nastąpiła dopiero 31 maja, a na standardowy (nazywany potocznie zimowym) 27 września[9].

Obecnie czas letni stosowany jest w 50[potrzebny przypis] państwach, mianowicie: we wszystkich krajach Europy, oprócz Białorusi i Islandii (oraz oprócz Rosji, Turcji i Kazachstanu, których większość terytorium znajduje się w Azji); na większości terytorium USA i Kanady oraz w niektórych innych krajach Ameryki Północnej i Południowej; na Cyprze, w Izraelu i w Egipcie; w Nowej Zelandii oraz w australijskich stanach Australia Południowa, Wiktoria, Nowa Południowa Walia i Tasmania.

Czas zimowy

Thumb
Ustawa z 21 listopada 1946 o czasie zimowym oraz rozporządzenie rządu z 27 listopada 1946 o wprowadzeniu czasu zimowego w Dzienniku Ustaw Republiki Czechosłowackiej (Sbírka zákonů a nařízení)

W Czechosłowacji zimą 1946/1947 zastosowano czas zimowy, kiedy od 1 grudnia 1946 do 23 lutego 1947 czas został przesunięty o 1 godzinę do tyłu w stosunku do czasu strefowego (więc w odwrotnym kierunku niż czas letni).

Plany zaprzestania zmiany czasu w Unii Europejskiej

W roku 2018 Unia Europejska przeprowadziła internetową ankietę, w której zdecydowana większość ankietowanych opowiedziała się za zaprzestaniem zmian czasu. W marcu 2019 Parlament Europejski zatwierdził plan zniesienia zmiany czasu w państwach unijnych od roku 2021[10], jednak Rada Unii Europejskiej opóźnia dalsze działania w tej sprawie[11]. Komisja Europejska w 2021 roku wezwała wszystkie kraje członkowskie UE do przygotowania "przepisów prawnych, na podstawie których będą kontynuowane dotychczasowe ustalenia związane ze zmianami czasu".[potrzebny przypis]

W 2022 roku w Polsce przyjęto rozporządzenie w sprawie wprowadzenia i odwołania czasu letniego środkowoeuropejskiego w latach 2022-2026. Czas letni obowiązuje w Polsce od ostatniej niedzieli marca do ostatniej niedzieli października.[potrzebny przypis]

Zalety i wady stosowania czasu letniego

Podsumowanie
Perspektywa

Najczęściej przywoływanym argumentem przemawiającym za wprowadzeniem czasu letniego jest oszczędność energii elektrycznej[12]. Jednakże nie ma zgody co do opłacalności stosowania czasu letniego – m.in. z uwagi na zmieniające się zużycie energii elektrycznej każdego roku oraz zmiany zużycia prądu zależnie od pogody. W Nowej Zelandii, w pierwszym tygodniu po zmianie czasu, zużycie energii elektrycznej zmniejszyło się o 5%; badania w USA wykazały mniejsze zużycie energii elektrycznej o 1% każdego dnia[13]. Według innych naukowców, w jednym ze stanów w USA – Indianie – zmiana czasu powoduje więcej strat, niż korzyści[14]. Wyjaśniono to zwiększonym korzystaniem z klimatyzatorów i wentylatorów[1].

Według niektórych badaczy, innym skutkiem wprowadzenia czasu letniego jest zwiększone bezpieczeństwo na drogach, ponieważ kierowcy preferują porę dzienną[15][16]. Oddziaływanie to należy traktować jako hipotetyczne, gdyż paradoksalnie, wg raportów bezpieczeństwa w ruchu drogowym, publikowanych rokrocznie przez policję, więcej wypadków zdarza się w czasie dobrych warunków i widzialności, a mniej w złych warunkach i nocą. Ciekawym skutkiem mogą też być wcześniejsze powroty do domu, przed zapadnięciem zachodu Słońca, przez co zmniejsza się liczba włamań do domów[13].

Krótszy sen przy zmianie czasu może powodować zwiększoną liczbę wypadków drogowych, depresje i zawały serca[1].

Przeprowadzana dwa razy każdego roku zmiana czasu powoduje komplikacje w wielu dziedzinach życia, jak również może powodować pewne koszty organizacyjne, logistyczne itp. Na przykład w transporcie kolejowym przy odwoływaniu czasu letniego pociągi pasażerskie, które są na trasie w chwili przestawiania zegarów, muszą wydłużyć postój o co najwyżej godzinę na najbliższym posterunku ruchu lub punkcie ekspedycyjnym, na którym mają postój handlowy, aby jechać dalej zgodnie z rozkładem jazdy. Natomiast przy wprowadzaniu czasu letniego, wszystkie pociągi, które są na trasie w chwili przestawiania zegarów, są opóźniane o dodatkową godzinę. Przestawienie czasu z letniego na standardowy sprawia kłopoty również w transporcie lotniczym oraz systemach informatycznych (kłopoty przeliczania przy przechowywaniu i wyświetlaniu czasu w zależności od pory roku). Aby uniknąć problemów, banki z reguły na ten czas całkowicie blokują dostęp do swoich usług.

Przestawianie wskazań zegarów

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Zmiana czasu ze strefowego na letni polega na zmianie wskazań zegarów z godziny 2.00 na godzinę 3.00
Thumb
Zmiana czasu z letniego na strefowy polega na zmianie wskazań zegarów z godziny 3.00 na godzinę 2.00

W całej Unii Europejskiej (dyrektywa UE 2000/84/EC[17]) w ostatnią niedzielę marca o 1:00 czasu uniwersalnego (w zależności od strefy czasowej o 23:00, 00:00, 01:00, 02:00 lub 03:00 czasu lokalnego) zegary przestawia się godzinę do przodu, a w ostatnią niedzielę października o 1:00 czasu uniwersalnego (w zależności od strefy czasowej o 0:00, 1:00, 2:00, 3:00 lub 4:00 czasu lokalnego), o godzinę do tyłu. Zatem czas letni trwa około 7 miesięcy, czyli przez większą część roku.

Powyższe reguły obowiązują w Polsce od 1996 roku. Jednak formalnie w Polsce czas letni wprowadzany i odwoływany jest zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 marca 2022 r. w sprawie wprowadzenia i odwołania czasu letniego środkowoeuropejskiego w latach 2022–2026[18]. Takiego rodzaju rozporządzenia wydaje się na podstawie art. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 2003 r. o czasie urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej[19].

Zgodnie z rozporządzeniem zmiana czasu ze strefowego na letni polega na zmianie wskazań zegarów z godziny 2:00 na godzinę 3:00, która jest godziną początkową czasu letniego. Zmiana w drugą stronę, tj. z czasu letniego na czas strefowy, polega na cofnięciu wskazań zegarów z godziny 3:00 z powrotem na godzinę 2:00, którą w celu uniknięcia pomyłek oznacza się dodatkową literą „a”. Po tej godzinie (od 2a:00 do 3a:00) następuje godzina 3:01 czasu środkowoeuropejskiego.

Nie w każdym roku zmieniano czas o tej samej godzinie[20]. Na przykład z zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z 1962 czas przesunięty w nocy z 26 maja na 27 maja był z godziny 1:00 na godzinę 2:00[21].

Czas letni w Polsce

Czas strefowy w Polsce to UTC+1. Jest to czas środkowoeuropejski (CET).

Czas letni w Polsce to UTC+2. Jest to czas środkowoeuropejski letni (CEST).

Więcej informacji Rok, Wprowadza się ...
Rok Wprowadza się Odwołuje się Podstawa prawna,
inne przypisy, uwagi
1917 16 kwietnia 17 września [22]
1918 15 kwietnia [23]
1919 15 kwietnia

z GMT+2 na GMT+3

16 września

z GMT+3 na GMT+2

Polska[24][25]
Wielkopolska[26][25][27]
1922 1 czerwca [28][27] (→ GMT+1[27])
1945 30 kwietnia[29] 1 listopada[30] [potrzebny przypis]
1946 14 kwietnia[31] 7 października[20][32] (?) [27][a][potrzebny przypis]
1947 4 maja[33] 5 października[20][32] (?) [27][a][potrzebny przypis]
1948 18 kwietnia[34] 3 października[35] [36]?[27][b][potrzebny przypis]
1949 10 kwietnia[37] 2 października[38] [36]?[27][b][potrzebny przypis]
1957 2 czerwca 29 września [39][40][27]
1958 30 marca 28 września [39][41][27]
1959 31 maja 4 października [39][42][27]
1960 3 kwietnia 2 października [39][43][27]
1961 28 maja 1 października [39][44][27]
1962 27 maja 30 września [39][21][27]
1963 26 maja 29 września [39][45][27]
1964 31 maja 27 września [39][46][27]
1977 3 kwietnia 25 września [47][48][27]
1978 2 kwietnia 1 października [47][49][27]
1979 1 kwietnia 30 września [47][50][27]
1980 6 kwietnia 28 września [47][51][27]
1981 29 marca 27 września [47][52][27]
1982 28 marca 26 września [47][53][27]
1983 27 marca 25 września [47][54][27]
1984 25 marca 30 września [47][55][27]
1985 31 marca 29 września [47][56][27]
1986 30 marca 28 września [47][57][27]
1987 29 marca 27 września [47][58][27]
1988 27 marca 25 września [47][59][27]
1989 26 marca 24 września [47][60][27]
1990 25 marca 30 września [47][61][27]
1991 31 marca 29 września [47][61][27]
1992 29 marca 27 września [47][61][27]
1993 28 marca 26 września [47][61][27]
1994 27 marca 25 września [47][61][27]
1995 26 marca 24 września [62][27]
1996 31 marca 27 października [63][64][27]
1997 30 marca 26 października [63][64][27]
1998 29 marca 25 października [63][65][27]
1999 28 marca 31 października [63][65][27]
2000 26 marca 29 października [63][65][27]
2001 25 marca 28 października [63][65][27]
2002 31 marca 27 października [63][66][27]
2003 30 marca 26 października [63][66][27]
2004 28 marca 31 października [19][67][63][66][27]
2005 27 marca 30 października [19][67][63][66][27]
2006 26 marca 29 października [19][67][63][66][27]
2007 25 marca 28 października [19][67][27]
2008 30 marca 26 października [19][67][27]
2009 29 marca 25 października [19][68][27]
2010 28 marca 31 października [19][68][27]
2011 27 marca 30 października [19][68][27]
2012 25 marca 28 października [19][69][27]
2013 31 marca 27 października [19][69][27]
2014 30 marca 26 października [19][69][27]
2015 29 marca 25 października [19][69][27]
2016 27 marca 30 października [19][69][27]
2017 26 marca 29 października [19][70]
2018 25 marca 28 października [19][70]
2019 31 marca 27 października [19][70]
2020 29 marca 25 października [19][70]
2021 28 marca 31 października [19][70]
2022 27 marca 30 października [19][18]
2023 26 marca 29 października [18]
2024 31 marca 27 października [18]
2025 30 marca 26 października [18]
2026 29 marca 25 października [18]
Zamknij
Więcej informacji Lata, Przypisy, uwagi ...
LataCzas letni – zmiana godzinyPrzypisy, uwagi
WprowadzenieOdwołanie
1917-19182:00 → 3:003:00 → 2:00[22][23]
19192:00 → 3:00
2:00 → 3:00
 ?
3:00 → 2:00
Polska[71][72][73][74][74]
Wielkopolska[26][27]
192224:00 → 23:00[28][27] (→ GMT+1[27])
19450:05 → 1:05[29]2:00 → 1:00[30][potrzebny przypis]
194624:00 → 1:00[31]2:00[20][32] → 1:00 (?)[potrzebny przypis]; wprowadzenie: 13/14 kwietnia[31]
19472:00 → 3:00[33]2:00[20][32] → 1:00 (?)[potrzebny przypis]
1948–19492:00 → 3:00[34][37]3:00 → 2:00[35][38][36]?[potrzebny przypis]
1957–1964
1977–1987
1:00 → 2:002:00 → 1:00[40][41][42][43][44][21][45][46][27]
[48][49][50][51][52][53][54][55][56][57][58][27]
1988–20212:00 → 3:003:00 → 2:00[59][60][61][62][64][65][66][67][68][69][70][27][c]
Zamknij

Niewymienione w powyższych tabelach akty prawne dotyczące czasu letniego to jeszcze uchwała z dnia 21 września 1949 roku uchylająca uchwałę z 1947 roku oraz uchwała z dnia 4 grudnia 1972 r. uznająca, że utraciła moc uchwała z 1956 roku i jej akty wykonawcze[75][76][27].

Więcej informacji Lata, Przypisy, uwagi ...
LataCzas letni – dzień tygodniaPrzypisy, uwagi
WprowadzenieOdwołanie
1919trzeci wtorek kwietniatrzeci wtorek września[27][d]
1922ostatnia środa (dzień) maja[27][e]
1945ostatni poniedziałek (dzień) kwietniapierwszy czwartek (dzień) listopada[77]
1946druga niedziela kwietniapierwszy poniedziałek październikaponiedziałek to 14 kwietnia[77]
1947pierwsza niedziela majapierwsza niedziela października[77]
1948trzecia niedziela kwietnia[77]
1949druga niedziela kwietnia[77]
1957pierwsza niedziela czerwcaostatnia niedziela września[27][f]
1958ostatnia niedziela marca[27][f]
1959ostatnia niedziela majapierwsza niedziela października[27][f]
1960pierwsza niedziela kwietnia[27][f]
1961–1964ostatnia niedziela majaostatnia niedziela września[27][f]
1977–1980pierwsza niedziela kwietnia[27][f]
1981–1995ostatnia niedziela marca[27][f]
1996–2021ostatnia niedziela października[27][f][g][17][h]
Zamknij

Podczas II wojny światowej w krajach okupowanych przez Niemcy obowiązywał czas niemiecki, w tym czas letni[27]. A czas letni w Niemczech obowiązywał wtedy w okresach:

Więcej informacji Rok, Wprowadza się ...
Rok Wprowadza się Odwołuje się
1940–1942*1 1 kwietnia 1940 2:00 CET[79][80] 2 listopada 1942 3:00 CEST[81]
1943 29 marca 2:00 CET[81] 4 października 3:00 CEST[82]
1944 3 kwietnia 2:00 CET[82] 2 października 3:00 CEST[83]
1945 2 kwietnia 2:00 CET[83] *2
*1nieprzerwanie
*2od zakończenia wojny przepisy dotyczące czasu zmieniane przez państwa okupujące Niemcy
Zamknij

W Generalnym Gubernatorstwie czas letni wprowadzono po raz pierwszy 1 kwietnia 1940 roku (o godz. 2:00)[84]. Jego zmiany można częściowo śledzić w dostępnej w internecie gazecie Nowy Głos Lubelski[84][85][86][87][88].

Z kolei według niektórych źródeł na obszarach Polski okupowanych przez Związek Radziecki wprowadzono „czas dekretowy”, moskiewski (GMT+3)[89], bez czasu letniego.

Czas letni na obszarze późniejszej odrodzonej Polski wprowadzano już podczas I wojny światowej w Niemczech[90][91][92], na terenach zajętych przez Niemcy[93][94][95][96][97][98] oraz na obszarach okupowanych pod zarządem austro-węgierskim[99][100][101][102][103][104][105][106][107]. Po raz pierwszy został wprowadzony 1 maja 1916 roku[90][99][93][102][103][104][105] (30 kwietnia 11:00 → 1 maja 12:00[90][99][102][103][104][105]).

W Niemczech przed 1940 rokiem oraz w Austrii przed 1920 rokiem czas letni obowiązywał w okresach:

Więcej informacji Rok, Wprowadza się ...
Rok Wprowadza się Odwołuje się Podstawa prawna
1916 30 kwietnia 23:00 CET 1 października 1:00 CEST [90][99]
1917 16 kwietnia 2:00 CET 17 września 3:00 CEST [91][100]
1918 15 kwietnia 2:00 CET 16 września 3:00 CEST [92][101]
W tabeli pominięto odnośniki do przepisów dla Bośni i Hercegowiny
znajdującej się wtedy pod administracją Austro-Węgier i do przepisów zmienionych.
Zamknij

Czas letni na świecie

Półkula północna. UTC-9:00

Półkula północna. UTC-8:00

Półkula północna. UTC-7:00

Półkula północna. UTC-6:00

Półkula południowa. UTC-5:00

Półkula północna. UTC-5:00

Półkula północna. UTC-4:00

Półkula południowa. UTC-3:00

Półkula północna. UTC-3:00

Półkula północna. UTC-2:30

Półkula północna. UTC-2:00

Półkula północna. UTC-1:00

Półkula północna. UTC+0:00

Półkula północna. UTC+1:00

Półkula północna. UTC+2:00

Półkula południowa. UTC+2:00

Półkula północna. UTC+3:00

Półkula południowa. UTC+10:30

Półkula południowa. UTC+11:00

Półkula południowa. UTC+11:00

Półkula południowa. UTC+12:00

Półkula południowa. UTC+13:00

Półkula południowa. UTC+13:45

Zobacz też

Uwagi

  1. Bartnicka 2012 w tym przypadku podaje tylko zakres lat: 1946-1949[27].
  2. Bartnicka 2012 w tym przypadku podaje tylko zakres lat: 1946-1949 oraz tytuł uchwały z 1947 roku bez wskazania wynikającego z niej okresu obowiązywania czasu letniego[27].
  3. Dla lat 2017–2021 Bartnicka 2012 nie wymienia już bezpośrednio godzin wprowadzenia i odwołania czasu letniego. Podaje jednak zasady przyjęte w Dyrektywie 2000/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 stycznia 2001 r. w sprawie ustaleń dotyczących czasu letniego[27][17].
  4. Bartnicka 2012 używa formy „po trzecim wtorku”[27]. W kalendarzu[77] łatwo jednak sprawdzić, że jest to wtorek.
  5. Bartnicka 2012 używa formy „po ostatniej środzie maja”[27]. W kalendarzu[77] łatwo jednak sprawdzić, że jest to wciąż środa (czas jest zmieniany z 24:00 na 23:00).
  6. Bartnicka 2012 nie używa formy „pierwsza / ostatnia niedziela” ale „po pierwszej / ostatniej sobocie”[27]. W kalendarzu[77] łatwo jednak sprawdzić, że jest to zawsze niedziela tego samego miesiąca. Ponadto termin „ostatnia niedziela” jest też używany w Dyrektywie 2000/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 stycznia 2001 r.[17].
  7. Dla lat 2017–2021 Bartnicka 2012 nie wymienia już bezpośrednio dni tygodnia wprowadzenia i odwołania czasu letniego. Podaje jednak zasady przyjęte w Dyrektywie 2000/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 stycznia 2001 r. w sprawie ustaleń dotyczących czasu letniego[27][17]. Dni tygodnia dla dat podanych w rozporządzeniu można też odczytać z kalendarza[70][77].
  8. Dyrektywa 2000/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 stycznia 2001 r. w sprawie ustaleń dotyczących czasu letniego: od 2002 r. godz. 1.00, czasu uniwersalnego (GMT) w ostatnią niedzielę marca - godz. 1.00, czasu uniwersalnego (GMT) w ostatnią niedzielę października[17]. Polska podpisała traktat akcesyjny do Unii Europejskiej 16 kwietnia 2003 r.[78], a stała się pełnoprawnym członkiem 1 maja 2004 r.[potrzebny przypis].

Przypisy

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.