Chryzokola

Chryzokola – pospolity i szeroko rozpowszechniony minerał miedzi z gromady krzemianów^[3]. Nazwa pochodzi od greckich słów khryzos i kolla oznaczających złoto oraz klej^[6]. W starożytności był używany jako spoiwo przy łączeniu złota^[1][3][2].

Chryzokola

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	uwodniony krzemian miedzi i glinu (Cu,Al) 2H 2Si 2O 5(OH) 4·n(H 2O)[1] Cu 2−xAl x(H 2−xSi 2O 5)(OH) 4·nH 2O, x < 1[2][3]
Twardość w skali Mohsa	2–4[1][2][3]
Przełam	muszlowy, nierówny[3]
Łupliwość	brak[3]
Pokrój kryształu	ziemisty, igiełkowy, włóknisty[4]
Układ krystalograficzny	ortorombowy[1][2], rombowy[3], jednoskośny[5]
Właściwości mechaniczne	kruchy[3]
Gęstość	1,9–2,4 g/cm³[5]
Właściwości optyczne
Barwa	zielona, niebieskawozielona, niebieska, czarnoniebieska do czarnej lub brązowej, rzadko żółta
Rysa	biała do jasnozielonej, jasnoniebieska[5]
Połysk	szklisty, woskowy, tłusty, matowy, porcelanowy, ziemisty[1][2][3][5]
Współczynnik załamania	1,46–1,57 (jednoosiowy)[4]
Inne	dyspersja: słaba[4] dwójłomność: 0.110[4] pleochroizm: słaby[4]

Właściwości

Tworzy wyłącznie skupienia skrytokrystaliczne: nerkowe, włókniste, promieniste, ziemiste^[6], groniaste, kuliste, naciekowe, także naskorupienia i naloty. Jest minerałem półprzeświecającym do nieprzezroczystego. Często zawiera domieszki żelaza i manganu. Gdy zawiera domieszki glinu nazywany jest pilarytem^[3]. Często tworzy mieszaniny z turkusem i malachitem^[3]. Chryzokola tworzy pseudomorfozy po azurycie i innych minerałach miedzi^[5]. Barwi płomień na zielono, rozkłada się w kwasach^[5].

• Barwa: zielona, niebieskawozielona, niebieska, czarnoniebieska do czarnej lub brązowej, rzadko żółta^[2][1] (barwę brązową i czarną ma mieszanina chryzokoli z kwarcem oraz tlenkami Cu, Fe i Mn^{[potrzebny przypis]}).
• kryształy bliźniacze: brak^[4]
• Widmo absorpcyjne: niediagnostyczne
• Luminescencja: brak^[4]
• Inkluzje: liczne

Występowanie

Minerał strefy utleniania złóż rud miedzi^[2], najczęściej w pustynnym i suchym klimacie^[5]. Towarzyszą jej zwykle chalkozyn, malachit, azuryt, kupryt, kwarc, kalcyt, limonit, tenoryt, goethyt, dioptaz, wulfenit oraz minerały ilaste^[6][2][3].

Miejsca występowania: spotykana powszechnie na całym świecie^[2], Anglia, Chile, Kongo, Meksyk, Rosja (Koływań, Karpińsk), Kazachstan, RPA, Peru, Maroko, Izrael, Kanada, Stany Zjednoczone (Kalifornia, Idaho, Nevada, Nowy Meksyk), Czechy, Włochy, Niemcy, Zambia^[3][2][5][7]

W Polsce występuje na Pogórzu Kaczawskim, Pogórzu Izerskim, Ciechanowice, Miedzianka (Rudawy Janowickie)^[7], w Górach Wałbrzyskich, Masywie Śnieżnika (Kletno), oraz w Górach Świętokrzyskich (Chęciny, Miedzianka)^[3][6][2].

Zastosowania

• Rzadko wykorzystywana przemysłowo jako ruda miedzi^[2].
• Wykorzystywana jako kamień ozdobny i dekoracyjny^{[potrzebny przypis]}.
• Do wyrobu drobnej galanterii^{[potrzebny przypis]}.
• Do wyrobu artystycznej biżuterii^{[potrzebny przypis]}.
• szlifowana kaboszonowo lub kuliście^[8].
• Czysta chryzokola, ze względu na małą twardość i dużą kruchość, znajduje niewielkie zastosowanie w jubilerstwie. Wraz z krzemionką tworzy często postać żelu o twardości ok. 6 i w tej postaci jest wykorzystywana w jubilerstwie^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

• turkus^[7]
• waryscyt^[7]
• malachit
• azuryt