CA 19-9

CA 19-9, antygen węglowodanowy 19-9 – białko antygenowe będące markerem nowotworowym znajdujące zastosowanie głównie w monitorowaniu leczenia raka trzustki. Podwyższone stężenie markera jest obserwowane w różnych chorobach nowotworowych oraz chorobach trzustki, dróg żółciowych i wątroby. CA 19-9 jest produkowany przez komórki przewodu pokarmowego, wątroby, trzustki, dróg żółciowych, gruczołów ślinowych i oskrzeli^[1][2]. Za normalne stężenie CA 19-9 przyjmuje się stężenie poniżej 37 U/ml^[1]. Antygen CA 19-9 jest pochodną antygenu układu Lewis i osoby z rzadkim układem antygenu Lewis a-b stanowiące 3-7% populacji nie są zdolne do wytwarzania tego antygenu^[1].

Zastosowanie

Rak trzustki

CA 19-9 znajduje zastosowanie przede wszystkim w diagnostyce raka trzustki, choć jest mało przydatny do badań przesiewowych. Służy głównie do oceny skuteczności leczenia. Przedoperacyjne stężenie koreluje ze stadium choroby i operacyjnością guza^[3][4]. Pooperacyjny spadek lub niskie stężenie koreluje z rokowaniem^[5][6]. Podobnie normalizacja stężenia po leczeniu adiuwantowym koreluje z rokowaniem^[7]. Marker wykazuje wysoką czułość i stosunkowo wysoką swoistość, jednak jego podwyższone stężenie jest obserwowane również w innych chorobach nowotworowych trzustki i chorobach trzustki, dróg żółciowych i wątroby^[8].

Inne nowotwory

Rak dróg żółciowych

Marker CA 19-9 jest stosowany w diagnostyce raka dróg żółciowych. Wykorzystywany jest jako badanie przesiewowe u chorych z pierwotnym stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych (PSC)^[9]. Stężenie CA 19-9 jest podwyższone w ponad 75% przypadków raka dróg żółciowych^[10]. CA 19-9 wykazuje większą czułość i swoistość niż CEA w diagnostyce raka dróg żółciowych^[9]. Badanie markera CA 19-9 stosunkowo często daje wyniki fałszywie dodatnie w chorobach dróg żółciowych^[9]. U chorych na PSC podwyższone stężenie CA 19-9 >100 U/ml wykazuje stosunkowo wysoką czułość i swoistość w wykrywaniu raka dróg żółciowych^[11][12][9]. Badanie Shen i współpracowników wskazuje, że u blisko 60% chorych na raka dróg żółciowych stwierdzono stężenie CA 19-9 >37 U/ml. Wykazano, że marker koreluje z większym ryzykiem wystąpienia zajęcia węzłów chłonnych i przerzutów odległych^[13]. Wyższe stężenie CA 19-9 i CEA korelują z wyższym zaawansowaniem choroby i gorszym rokowaniem^[14]. CA 19-9 może być używany do monitorowania skuteczności leczenia^[14].

Rak wątrobowokomórkowy

U części chorych na raka wątrobowokomórkowego obserwuje się podwyższone stężenie CA 19-9^[15][16], jednak jego kliniczna rola jest niejasna^[17]. Źródło podwyższonego stężenia CA 19-9 w raku wątrobowokomórkowym jest nieznane, prawdopodobnie jest efektem niedrożności drobnych dróg żółciowych w wyniku ucisku przez guz^[17]. Wykazano, że wyższe przedoperacyjne stężenia markera korelują z gorszym przeżyciem chorych po operacji^[18][19]. Podwyższone stężenie markera jest niezależnym czynnikiem ryzyka zgonu chorych^[19][17].

Rak jelita grubego

W raku jelita grubego marker jest stosowany w diagnostyce i w monitorowaniu skuteczności leczenia^[20]. Marker jest bardziej czuły niż CEA^[21], a połączenie CA 19-9 z CEA zwiększa czułość badania^{[22][23][20][24]}. CA 19-9, szczególnie w połączeniu z CEA, może być używany w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie^[25][26][27].

Rak żołądka

W raku żołądka CA 19-9 w diagnostyce pełni pomocniczą rolę, głównie w monitorowaniu skuteczności leczenia. Wyższe stężenie tego markera jest związane z gorszym rokowaniem^[28][29] i większym prawdopodobieństwem zajęcia węzłów chłonnych^[30] i otrzewnej^[31].

Rak przełyku

W raku przełyku stwierdza się podwyższone stężenie CA 19-9. Marker w połączeniu z innymi markerami, szczególnie z CEA, oceniono w monitorowaniu skuteczności leczenia operacyjnego^[32][33][34], jednak CA 19-9 nie znalazł większego zastosowania w monitorowaniu leczenia raka przełyku^[35].

Rak jajnika

W różnych podtypach histologicznych raka jajnika obserwuje się różną częstość występowania podwyższonego stężenia markera. Wraz z CA 125 pełni rolę w różnicowaniu zmian złośliwych i niezłośliwych^[36].

Choroby nienowotworowe

Stężenie markera może ulec podwyższeniu w niektórych chorobach nienowotworowych wątroby i dróg żółciowych. Stężenie przeważnie nie przekracza 100 U/ml i nigdy nie przekracza 500 U/ml^[1].

Podwyższone stężenie CA 19-9 bywa stwierdzane w następujących chorobach nienowotworowych^[37][38]:

• zapalenie wątroby,
• marskość wątroby,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,
• zapalenie płuc i wysięk do opłucnej.

Przypisy

1. A. Dembińska-Kieć, J. W. Naskalski: Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Edra Urban & Partner, 2002, s. 872-873. ISBN 978-83-87944-33-9.
2. Birgid Neumeister: Diagnostyka laboratoryjna. Elsevier Health Sciences, 2013. ISBN 978-83-7609-808-1.
3. W. Hartwig, O. Strobel, U. Hinz, S. Fritz i inni. CA19-9 in potentially resectable pancreatic cancer: perspective to adjust surgical and perioperative therapy. „Ann Surg Oncol”. 20 (7), s. 2188-96, Jul 2013. DOI: 10.1245/s10434-012-2809-1. PMID: 23247983.
4. YC. Kim, HJ. Kim, JH. Park, DI. Park i inni. Can preoperative CA19-9 and CEA levels predict the resectability of patients with pancreatic adenocarcinoma?. „J Gastroenterol Hepatol”. 24 (12), s. 1869-75, Dec 2009. DOI: 10.1111/j.1440-1746.2009.05935.x. PMID: 19686409.
5. CR. Ferrone, DM. Finkelstein, SP. Thayer, A. Muzikansky i inni. Perioperative CA19-9 levels can predict stage and survival in patients with resectable pancreatic adenocarcinoma. „J Clin Oncol”. 24 (18), s. 2897-902, Jun 2006. DOI: 10.1200/JCO.2005.05.3934. PMID: 16782929.
6. AC. Berger, M. Garcia, JP. Hoffman, WF. Regine i inni. Postresection CA 19-9 predicts overall survival in patients with pancreatic cancer treated with adjuvant chemoradiation: a prospective validation by RTOG 9704. „J Clin Oncol”. 26 (36), s. 5918-22, Dec 2008. DOI: 10.1200/JCO.2008.18.6288. PMID: 19029412.
7. CW. Tzeng, A. Balachandran, M. Ahmad, JE. Lee i inni. Serum carbohydrate antigen 19-9 represents a marker of response to neoadjuvant therapy in patients with borderline resectable pancreatic cancer. „HPB (Oxford)”. 16 (5), s. 430-8, May 2014. DOI: 10.1111/hpb.12154. PMID: 23991810.
8. MA.M. Tempero MA.M. i inni, Pancreatic adenocarcinoma, version 2.2015: featured updates to the NCCN guidelines. Brak numerów stron w książce
9. G. Malaguarnera, I. Paladina, M. Giordano, M. Malaguarnera i inni. Serum markers of intrahepatic cholangiocarcinoma. „Dis Markers”. 34 (4), s. 219-28, 2013. DOI: 10.3233/DMA-130964. PMID: 23396291.
10. XL. Qin, ZR. Wang, JS. Shi, M. Lu i inni. Utility of serum CA19-9 in diagnosis of cholangiocarcinoma: in comparison with CEA. „World J Gastroenterol”. 10 (3), s. 427-32, Feb 2004. PMID: 14760772.
11. N. Chalasani, A. Baluyut, A. Ismail, A. Zaman i inni. Cholangiocarcinoma in patients with primary sclerosing cholangitis: a multicenter case-control study. „Hepatology”. 31 (1), s. 7-11, Jan 2000. DOI: 10.1002/hep.510310103. PMID: 10613720.
12. JK. Ramage, A. Donaghy, JM. Farrant, R. Iorns i inni. Serum tumor markers for the diagnosis of cholangiocarcinoma in primary sclerosing cholangitis. „Gastroenterology”. 108 (3), s. 865-9, Mar 1995. PMID: 7875490.
13. WF. Shen, W. Zhong, F. Xu, T. Kan i inni. Clinicopathological and prognostic analysis of 429 patients with intrahepatic cholangiocarcinoma. „World J Gastroenterol”. 15 (47), s. 5976-82, Dec 2009. PMID: 20014463.
14. B. Juntermanns, S. Radunz, M. Heuer, S. Hertel i inni. Tumor markers as a diagnostic key for hilar cholangiocarcinoma. „Eur J Med Res”. 15 (8), s. 357-61, Aug 2010. PMID: 20947473.
15. S. Maestranzi, R. Przemioslo, H. Mitchell, RA. Sherwood. The effect of benign and malignant liver disease on the tumour markers CA19-9 and CEA. „Ann Clin Biochem”. 35 ( Pt 1), s. 99-103, Jan 1998. PMID: 9463746.
16. LY. Tao, L. Cai, XD. He, W. Liu i inni. Comparison of serum tumor markers for intrahepatic cholangiocarcinoma and hepatocellular carcinoma. „Am Surg”. 76 (11), s. 1210-3, Nov 2010. PMID: 21140686.
17. YL. Chen, CH. Chen, RH. Hu, MC. Ho i inni. Elevated preoperative serum CA19-9 levels in patients with hepatocellular carcinoma is associated with poor prognosis after resection. „ScientificWorldJournal”. 2013, s. 380797, 2013. DOI: 10.1155/2013/380797. PMID: 23843733.
18. P. Wan, J. Zhang, X. Long, Q. Li i inni. Serum levels of preoperative α-fetoprotein and CA19-9 predict survival of hepatic carcinoma patients after liver transplantation. „Eur J Gastroenterol Hepatol”. 26 (5), s. 553-61, May 2014. DOI: 10.1097/MEG.0000000000000070. PMID: 24589829.
19. CC. Hsu, A. Goyal, A. Iuga, S. Krishnamoorthy i inni. Elevated CA19-9 Is Associated With Increased Mortality In A Prospective Cohort Of Hepatocellular Carcinoma Patients. „Clin Transl Gastroenterol”. 6, s. e74, 2015. DOI: 10.1038/ctg.2014.22. PMID: 25651978.
20. M. Swiderska, B. Choromańska, E. Dąbrowska, E. Konarzewska-Duchnowska i inni. The diagnostics of colorectal cancer. „Contemp Oncol (Pozn)”. 18 (1), s. 1-6, 2014. DOI: 10.5114/wo.2013.39995. PMID: 24876814.
21. B. Levin, DA. Lieberman, B. McFarland, KS. Andrews i inni. Screening and surveillance for the early detection of colorectal cancer and adenomatous polyps, 2008: a joint guideline from the American Cancer Society, the US Multi-Society Task Force on Colorectal Cancer, and the American College of Radiology. „Gastroenterology”. 134 (5), s. 1570-95, May 2008. DOI: 10.1053/j.gastro.2008.02.002. PMID: 18384785.
22. SY. Zhang, M. Lin, HB. Zhang. Diagnostic value of carcinoembryonic antigen and carcinoma antigen 19-9 for colorectal carcinoma. „Int J Clin Exp Pathol”. 8 (8), s. 9404-9, 2015. PMID: 26464695.
23. R. Partyka, A. Sandelewski, I. Łobejko, J. Kocot i inni. Usefulness of evaluation of soluble fragment cytokeratin 18, carcinoembryonic antigen and gastrointestinal carcinoma-associated antigen in diagnostic of patients with colorectal cancer. „Pol Merkur Lekarski”. 29 (170), s. 128-30, Aug 2010. PMID: 20842828.
24. Z. Vukobrat-Bijedic, A. Husic-Selimovic, A. Sofic, N. Bijedic i inni. Cancer Antigens (CEA and CA 19-9) as Markers of Advanced Stage of Colorectal Carcinoma. „Med Arch”. 67 (6), s. 397-401, Dec 2013. DOI: 10.5455/medarh.2013.67.397-401. PMID: 25568506.
25. SG. Yeo, DY. Kim, TH. Kim, SY. Kim i inni. Carbohydrate antigen 19-9 levels associated with pathological responses to preoperative chemoradiotherapy in rectal cancer. „Asian Pac J Cancer Prev”. 15 (13), s. 5383-7, 2014. PMID: 25041006.
26. J. Stiksma, DC. Grootendorst, PW. van der Linden. CA 19-9 as a marker in addition to CEA to monitor colorectal cancer. „Clin Colorectal Cancer”. 13 (4), s. 239-44, Dec 2014. DOI: 10.1016/j.clcc.2014.09.004. PMID: 25442815.
27. Y. Narita, H. Taniguchi, A. Komori, S. Nitta i inni. CA19-9 level as a prognostic and predictive factor of bevacizumab efficacy in metastatic colorectal cancer patients undergoing oxaliplatin-based chemotherapy. „Cancer Chemother Pharmacol”. 73 (2), s. 409-16, Feb 2014. DOI: 10.1007/s00280-013-2367-7. PMID: 24322376.
28. M. Ychou, J. Duffour, A. Kramar, S. Gourgou i inni. Clinical significance and prognostic value of CA72-4 compared with CEA and CA19-9 in patients with gastric cancer. „Dis Markers”. 16 (3-4), s. 105-10, 2000. PMID: 11381189.
29. MJ. Gaspar, I. Arribas, MC. Coca, M. Díez-Alonso. Prognostic value of carcinoembryonic antigen, CA 19-9 and CA 72-4 in gastric carcinoma. „Tumour Biol”. 22 (5). s. 318-22. DOI: 10.1159/000050633. PMID: 11553862.
30. E. Dilege, M. Mihmanli, U. Demir, K. Ozer i inni. Prognostic value of preoperative CEA and CA 19-9 levels in resectable gastric cancer. „Hepatogastroenterology”. 57 (99-100). s. 674-7. PMID: 20698248.
31. E. Ucar, E. Semerci, H. Ustun, T. Yetim i inni. Prognostic value of preoperative CEA, CA 19-9, CA 72-4, and AFP levels in gastric cancer. „Adv Ther”. 25 (10), s. 1075-84, Oct 2008. DOI: 10.1007/s12325-008-0100-4. PMID: 18821070.
32. E. Munck-Wikland, R. Kuylenstierna, J. Lindholm, B. Wahren. Carcinoembryonic antigen, CA 19-9 and CA 50 in monitoring human squamous cell carcinoma of the esophagus. „Anticancer Res”. 10 (3). s. 703-8. PMID: 2369087.
33. M. Scarpa, G. Noaro, L. Saadeh, F. Cavallin i inni. Esophageal cancer management: preoperative CA19.9 and CEA serum levels may identify occult advanced adenocarcinoma. „World J Surg”. 39 (2), s. 424-32, Feb 2015. DOI: 10.1007/s00268-014-2835-1. PMID: 25326423.
34. S. Rakic, V. Kalezic, G. Grujic-Adanja, M. Jagodic. Pretreatment levels of CEA, CA 19-9, CA 50 and CA 72-4 in sera of patients with squamous cell carcinoma of the oesophagus. „Eur J Cancer Prev”. 2 (4), s. 361, Jul 1993. PMID: 8358290.
35. Ronnie Ann R Rosenthal, Michael E. Zenilman, Mark R. Katlic: Principles and Practice of Geriatric Surgery. Springer Science & Business Media, 2011, s. 751. ISBN 978-1-4419-6999-6.
36. Richard R. Barakat, Maurie Markman, Marcus Randall: Principles and Practice of Gynecologic Oncology. Lippincott Williams & Wilkins, 2009, s. 154. ISBN 978-0-7817-7845-9.
37. S. Pavai, SF. Yap. The clinical significance of elevated levels of serum CA 19-9. „Med J Malaysia”. 58 (5), s. 667-72, Dec 2003. PMID: 15190651.
38. BR. Osswald, FE. Klee, S. Wysocki. The reliability of highly elevated CA 19-9 levels. „Dis Markers”. 11 (5-6), s. 275-8, Dec 1993. PMID: 8082316.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Encyklopedie internetowe (grupa stereoizomerów):

• Britannica: science/CA-19-9