Budy Rządowe
wieś w województwie mazowieckim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Budy Rządowe – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w gminie Jednorożec[4][6].
| wieś | |
 Budynek OSP w Budach Rządowych | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
06-323[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WPZ |
| SIMC |
0510474[4] |
Położenie na mapie gminy Jednorożec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu przasnyskiego  | |
 53°09′07″N 21°07′36″E[5] | |
| Strona internetowa | |
Określeniem budy nazywano prymitywne domy robotników leśnych, którzy pracowali przy wytopie smoły, pozyskiwaniu węgla drzewnego i drewna. Pierwotnie Budy mogły być osadą zamieszkaną przez takich ludzi. Budami nazywano też stanowiska, w których bartnicy stawiali swoje schrony. Do bud, wymienianych w lustracjach dób królewskich, przynależały bory bartników. Budy budowali też strzelcy (osocznicy)[7].
Nazwa Budy Przysieki jest określeniem kulturowym związanym ze wzmocnieniami obronnymi, zasiekami. Może oznaczać miejsce, gdzie wycięto drzewa w lesie. Notowane w II połowie XVIII wieku określenie Budy Popielarskie kieruje do wniosku, że w tym miejscu karczowano oraz wypalano las. Początkowo całą osadę zwano Budami Przysiekami, lecz w miarę rozwoju osadnictwa zaczęto rozróżniać Budy Rządowe (osada robotników leśnych) i Budy Prywatne (należące do Krasińskich pierwotne Budy Przysieki)[8].
W 1815 wieś należała do dóbr Krasińskich w gminie Krasnosielc[9]. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego Budy Przysieki były częścią departamentu płockiego i powiatu przasnyskiego. W Królestwie Polskim włączono je do województwa płockiego, obwodu przasnyskiego i powiatu przasnyskiego. W 1837 województwa przemianowano na gubernie, w 1842 obwody na powiaty, a powiaty na okręgi sądowe. Od 1867 Budy znalazły się w gminie Jednorożec, powiecie przasnyskim i guberni płockiej. Od 1919 wieś należała do powiatu przasnyskiego w województwie warszawskim. W 1933 utworzono gromady. Budy Rządowe należały do gromady Budy Rządowe (wraz z Budziskami i Nakłem). Z dniem 1 listopada 1939 do III Rzeszy wcielono północną część województwa warszawskiego, w tym powiat przasnyski i wieś Budy Rządowe jako część Rejencji Ciechanowskiej w prowincji Prusy Wschodnie. Gdy w 1944 przywrócono przedwojenną administrację, Budy Rządowe należały do powiatu przasnyskiego i województwa warszawskiego. W 1954 zlikwidowano gminy i zastąpiono je gromadami. W 1973 przywrócono istnienie gminy Jednorożec, do której ponownie należały Budy Rządowe. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. Od 1999 Budy Rządowe znajdują się w gminie Jednorożec w powiecie przasnyskim i województwie mazowieckim[10].
W granicach administracyjnych wsi odnaleziono ślady osadnictwa neolitycznego (kultura ceramiki sznurowej), z epoki brązu i średniowiecza, jak również osady z epoki kamienia, epoki brązu oraz prawdopodobne cmentarzysko z epoki brązu[11].
W spisie podatku podymnego z 1775 pojawia się osada Budy Popielarskie licząca 3 dymy. Wieś Budy przysieki notowana jest w wizytacji parafii Krasnosielc w 1783[8]. W lustracji dóbr królewskich z 1789 zapisano, że wieś istniała od około 15 lat, musiała więc powstać około 1774. W 1789 mieszkało tu 4 gospodarzy, z których każdy co roku odrabiał 3 dni pańszczyzny w żniwa i corocznie oferował 2 podwody. Pańszczyzna warta była 18 złotych polskich, dodatkowo czynsz ze wsi wynosił 40 złotych polskich. Miejscowość określono w lustracji jako nova colonia[12]. Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego z 1815 podaje, że we wsi Budy Przysieki było 12 domów z 74 mieszkańcami (33 mężczyzn i 41 kobiet)[9], dwa lata później – 75 osób[8]. W 1816 w pobliżu wsi Przysieki otwarto kopalnię bursztynu[13]. W 1827 w Budach Przysiekach istniało 16 domów, w których żyło 100 mieszkańców. Część wsi była rządowa, a część prywatna (Krasińskich)[14]. Na mapie kwatermistrzostwa, która dla omawianego terenu powstała przed powstaniem listopadowym[15], widzimy osadę Budy Przysieki przeciętą drogą, złożoną z czterech części i kilkunastu domów[16].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydany w 1882 wspomina, że istniały Budy Przysieki rządowe i prywatne[17]. W dwa lata starszym opisie wsi Budy Przysieki czytamy, że obok znajdowała się rządowa osada leśnej straży Budy Przysieki ze smolarnią, 1 domem i 5 mieszkańcami[18]. W 1889 w Budach Rządowych mieszkało 4 Żydów[19]. W końcu XIX wieku w Budach Przysiekach notowano jedną z 4 w gminie Jednorożec fabrykę smoły[20].
W okresie powstania styczniowego między Dynakiem, Budami Rządowymi a Cierpiętami odbyła się bitwa powstańców z Rosjanami. Określa się ją mianem bitwy pod Cierpiętami i datuje na 17 sierpnia 1863[21].
Od 1898 osoby z Bud Rządowych uszczęszczały do kościoła w Jednorożcu, który od 1889 był filią parafii Chorzele. W 1905 wieś Budy Rządowe dołączono do filii. W 1916, kiedy powstała parafia Jednorożec, Budy Rządowe włączono w jej granice[8].
W czasie I wojny światowej w pobliżu wsi przebiegał front wschodni. W lesie koło Bud Rządowych do dziś widoczne są umocnienia wojenne (okopy, ziemianki itp.), a także ślady po kolejce wąskotorowej[11]. W wyniku działań wojennych wieś została zniszczona w 100%[22]. Część mieszkańców udała się w bieżeństwo[8]. W 1915 we wsi założono cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy z armii rosyjskiej i niemieckiej[23].
Według spisu powszechnego z 1921 Budy Rządowe liczyły 16 budynków mieszkalnych i 2 o innym przeznaczeniu. Mieszkało tu 97 osób: 49 mężczyzn i 48 kobiet[24]. Rolnictwem zajmowała się część mieszkańców, pozostali pracowali w lesie, na kolei lub w tartaku[8]. We wsi działała jednoklasowa szkoła powszechna[25].
W 1943 w ramach Ośrodka II „Liwiec” w Jednorożcu z siedzibą w Małowidzu powstał Pluton IV Budy Rządowe. Dowódcą jednostki Armii Krajowej z Bud Rządowych był Edmund Czaplicki ps. Kolba[26].
Na dzień 1 września 1939 we wsi mieszkało 150 osób. W dniu 1 stycznia 1945 liczebność mieszkańców określono na 265 osób[10]. W 1947 wieś zajmowała powierzchnię 268,27 ha i liczyła 310 osób[10].
Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Jednorożcu otworzyła w Budach Rządowych sklep. Istniał tu jeden z punktów katechetycznych w parafii Jednorożec[8]. W 1962 powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Budach Rządowych[27]. Remizę zbudowano w latach 80. XX wieku[28].
W 1961 w Nakle postawiono murowany budynek szkolny (tysiąclatkę), który rok później oddano do użytku. Placówka funkcjonowała jako szkoła podstawowa w Budach Rządowych, choć budynek znajdował się w sąsiednej wsi[29]. W roku szkolnym 1973/1974 ośmioklasowa szkoła w Budach Rządowych kształciła 108 osób[10]. W 2001 szkołę zlikwidowano z powodu małej liczby dzieci[29].
W latach 80. XX wieku Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk organizował we wsi obozy gwaroznawcze. Projektem kierowała Barbara Falińska[30].
Na dzień 25 listopada 2011 we wsi notowano 95 osób: 54 kobiety i 41 mężczyzn[10]. Na dzień 31 grudnia 2014 wieś zamieszkiwały 14 osób w wieku przedprodukcyjnym, 55 w wieku produkcyjnym i 21 w wieku poprodukcyjnym, łącznie 90 osób[31]. Cztery lata później w Budach Rządowych mieszkały 92 osoby, a w 2019 – 99[8].
Sołtysem sołectwa Budy Rządowe (Budy Rządowe, Nakieł, Budziska) jest Tomasz Płocharczyk[32].
We wsi zachowało się kilka drewnianych domów z międzywojnia, które są wpisane do gminnej ewidencji zabytków[11]. W Budach Rządowych jest kilka kapliczek, figur i krzyży przydrożnych[33][34]. Społeczność wsi gromadzi się przy wybranych krzyżach na nabożeństwo majowe. Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Floriana w Jednorożcu[8].
W 2017 przed budynkiem remizy strażackiej wystawiono figurę św. Floriana[35]. Przeprowadzono remont remizy i wystawiono wiatę piknikową[36][37].
We wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich[11].
Lasy okalające wieś należą do Nadleśnictwa Parciaki i są częścią Obszaru Natura 2000 Zachodniokurpiowskie Bory Sasankowe[38].
Zabudowania wsi Budy Rządowe
Jeden z domów z okresu międzywojennego
Współczesny dom w Budach Rządowych stylizowany na kurpiowski (widoczne m.in. śparogi)
Nieczynna szkoła podstawowa w Budach Rządowych z siedzibą w Nakle w części zaadaptowana na mieszkania socjalne
Oznakowanie Obszaru Natura 2000 Zachodniokurpiowskie Bory Sasankowe w lesie między Budach Rządowymi a Nakłem
Wydma w Budach Rządowych, widok charakterystyczny dla kurpiowskiej Puszczy Zielonej
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
