Bronisz ze Służewa

Bronisz ze Służewa^[1] (zm. prawdopodobnie między 22 kwietnia 1316 a 1 kwietnia 1317) — brat stryjeczny kasztelana kruszwickiego Chebdy ze Służewa i kasztelana michałowskiego Imisława ze Służewa oraz być może wojewody inowrocławskiego Jarosława z Łojewa, pochodził z rycerskiego rodu Pomianów. Mianowany kasztelanem kruszwickim przed 20 sierpnia 1293, pełnił ten urząd zapewne do 1297. Następnie, między 6 września a 20 grudnia 1297, postąpił na palację brzeską, który to urząd przestał sprawować albo już przed 1306, albo dopiero przed 17 grudnia 1306. Pod koniec życia, w 1315 mianowany został na urząd starosty brzeskiego.

Pieczęć okrągła Bronisza ze Służewa przywieszona przy dokumencie z lat 1301-1308

Jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela tego rodu w końcowych latach rozbicia dzielnicowego (przełom XIII i XIV wieku). Był jednym z pierwszych przedstawicieli rodu Pomianów o niemałej pozycji w tamtym okresie. Bliski współpracownik Władysława I Łokietka, na którego dokumentach bardzo często świadczył (zwłaszcza w latach 1297-1299), czynny szczególnie na terenach Kujaw, ziemi łęczyckiej i Pomorza Gdańskiego.

Biogram

Pochodzenie, najbliższa rodzina

Mapa Wielkopolski w czasach piastowskich pochodząca z 1881. Na mapie zlokalizowane m.in. Brześć, Byszewo, Inowrocław, Ląd, Łęczyca, Łęg, Radziejów, Służewo i Strzelno

Bronisz pochodził z należącej do rodu Pomianów rodziny posiadającej dobra służewskie, gdzie również i on sam głównie mieszkał^[2]. Nie wiadomo, kim byli i jakie miana nosili jego rodzice. Jego ojciec był przypuszczalnie synem Chebdy (wzmiankowanego w dokumencie księcia Konrada I mazowieckiego z 19 października 1235), będącego właścicielem lasów nad Tążyną i Wisłą^[3]. Nieznany z imienia ojciec Bronisza miał najprawdopodobniej dwóch braci. Pierwszym był, również nieznany z imienia, ojciec Chebdy ze Służewa i Imisława ze Służewa^[4] — kasztelanów (odpowiednio — kruszwickiego i michałowskiego) z nadania bratanków Władysława Łokietka, książąt inowrocławskich — Leszka i Przemysła Ziemomysłowiców^[5]. Zaś drugi stryj Bronisza to zmarły przed 27 sierpnia 1302 Andrzej za Służewa, być może ojciec Jarosława z Łojewa^[6], wojewody inowrocławskiego z nadania Ziemomysła inowrocławskiego. W przeciwieństwie do swoich bliskich krewnych Bronisz był jednym z pierwszych Pomianów, który, pomimo że pochodził z gniazda rodowego położonego w inowrocławskiej (północno-zachodniej) części Kujaw, to właściwie całą swoją karierę publiczną piastował urzędy związane z ich brzeską (południowo-wschodnią) częścią. Przyczyny takiego stanu rzeczy upatrywać można w istnieniu także w dzielnicy brzeskiej posiadłości należących do rodu Pomianów^[7]. W posiadaniu Bronisza ze Służewa poza częściami klucza służewskiego była także część położonego w okolicach Chodcza klucza lutoborskiego oraz wsie: Wonorze (przekazana pomiędzy 1301 a 1308 klasztorowi Norbertanek w Strzelnie) i Żołędowo położone na obszarze ówczesnej kasztelanii wyszogrodzkiej^[8].

Działalność publiczna do roku 1300

Bronisz ze Służewa jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela rodu Pomianów w końcowych latach rozbicia dzielnicowego (przełom XIII i XIV wieku)^[9]. Był jednym z pierwszych — obok kasztelana brzeskiego Przecława Bachorzy z Osięcin — przedstawicieli rodu o niemałej pozycji w tamtym okresie^[10]. Bronisz — bliski współpracownik Władysława I Łokietka^[11] — po raz pierwszy wystąpił w źródłach 20 sierpnia 1293, i to od razu jako kasztelan kruszwicki, świadkując na dokumencie tego władcy (wówczas księcia brzeskiego i sieradzkiego), dotyczącym zamiany wsi pomiędzy księciem a Cystersami z klasztoru w Lądzie. Kolejnym znanym faktem z życia Bronisza był spór między nim a klasztorem Cystersów w Byszewie o leżący w okolicach Wyszogrodu obszar leśny (Tryszczyński Dwór), rozsądzony ostatecznie przez książąt kujawskich — braci Leszka i Przemysła Ziemomysłowiców dnia 9 czerwca 1296 na niekorzyść kasztelana. Zapewne aż do końcowych miesięcy 1297 pozostał kasztelanem kruszwickim (chociaż wystąpienia tych urzędników zanikają w tym właśnie okresie), ponieważ jest raczej niemożliwe, by zanim postąpił na palację brzeską, pełnił w międzyczasie jakiś inny urząd^[12]. Ponownie w otoczeniu Władysława I Łokietka Bronisz, już jako wojewoda brzeski, pojawił się świadkując na dokumencie dla kościoła poznańskiego 20 grudnia 1297. Przez następne dwa lata był jednym z trzech najczęściej świadkujących na dokumentach Władysława urzędników brzeskich^[13]. Rok następny, 1298, był czasem, kiedy Bronisz podróżował wraz z księciem Władysławem — poświadczona jest jego obecność w Poznaniu i w czerwcu tegoż roku w Kruszwicy. Pod koniec tego miesiąca wojewoda brzeski najpierw przebywał w Gdańsku, gdzie poświadczał na dokumencie książęcym kończącym spór pomiędzy wojewodą tczewskim a klasztorem Cystersów w Oliwie, a już dwa tygodnie później (11 lipca 1298) był w Świeciu, gdzie potwierdzał wraz z prepozytem płockim Janem wydany przez Władysława Łokietka w Gdańsku wyrok^[14]. W październiku obecność Bronisza ponownie jest poświadczona na obszarze Kujaw i ziemi łęczyckiej, gdzie dowodnie przebywał również w roku następnym, świadkując trzykrotnie na dokumentach o charakterze gospodarczym księcia brzeskiego.

Lata 1300-1316/1317

Wraz z nastaniem rządów czeskich (Wacław II) na obszarze Kujaw aktywność polityczna Bronisza znacznie zmalała. Nie stracił on urzędu wojewody brzeskiego, jednak przebywał w tym okresie głównie w swoim dziedzicznym Służewie. O jego działalności publicznej z tego okresu nie zachowały się prawie żadne świadectwa — jedynym jest akt donacyjny (datowany na lata 1301-1308^[15]) dla klasztoru norbertanek w Strzelnie obejmujący Broniszową wieś Wonorze. Wieś ta dostała się w posiadanie palatyna w drodze kupna od mających stałe problemy finansowe książąt inowrocławskich (Ziemomysłowiców)^[16] i leżała w dość znacznej odległości od głównego ośrodka dóbr wojewody brzeskiego, a co więcej należała ona już wcześniej do norbertanek ze Strzelna. Również w obliczu wybuchu powstania antyczeskiego na Kujawach w 1305 nie doszło do zwiększenia aktywności Bronisza ze Służewa na rzecz wsparcia ruchu mającego na celu przywrócenie władzy Władysława Łokietka w tej dzielnicy. Być może właśnie z tego powodu utracił Bronisz swój urząd, bowiem od grudnia 1306 występuje w dokumentach z określeniem: quondam palatinus Cuiaviae (niegdyś wojewoda kujawski [tj. brzeski]), który to tytuł może być traktowany jako honorowy^[17]. Działanie takie względem Bronisza ze strony Władysława Łokietka nie było zachowaniem szczególnym dla polityki tego ostatniego uprawianej na Kujawach i na Pomorzu Gdańskim po jego powrocie do władzy, a polegającej na pozostawianiu na urzędach ludzi, którzy zdecydowali się przystąpić do działań antyczeskich pod koniec życia Wacława II, i na nieprzywracaniu godności swoim współpracownikom sprzed 1300^[18]. Sam moment utraty przez Bronisza urzędu wojewody pozostaje kwestią sporną i jest datowany albo jeszcze na 1305^[19], albo na 1306 (między 25 stycznia a 17 grudnia)^[20]. Jeśli byłby on jeszcze wojewodą brzeskim w styczniu 1306, to uczestniczyłby on wówczas dowodnie przy zawieranym wtedy rozejmie polsko-czeskim w Toruniu^[21]. Szybko po tym wydarzeniu doszło jednak do ponownego zbliżenia między księciem a byłym wojewodą, ten drugi cały czas przebywał w otoczeniu Władysława^[22]. Na przełomie 1306 i 1307 Bronisz ponownie towarzyszył Władysławowi Łokietkowi w podróży na tereny Pomorza Gdańskiego — był w Inowrocławiu (wraz z synem — przyszłym archidiakonem gnieźnieńskim Przecławem^[23]), a w połowie grudnia 1306 oraz w okresie okołonoworocznym przebywał w Gdańsku, gdzie brał udział w rozsądzaniu sporu pomiędzy biskupem włocławskim Gerwardem a Piotrem Święcą z Nowego oraz w polubownym zakończeniu sporu granicznego dotyczącego cystersów z opactwa w Oliwie. Następnie, na początku czerwca 1307, przebywa wraz ze swoim bratem stryjecznym Chebdą^[24] u boku Władysława w Wiślicy. Jako niepełniący żadnej funkcji publicznej Bronisz pojawił się w Krakowie 1 kwietnia 1310, by świadczyć na dokumencie, w którym książę polski mianuje w uznaniu zasług mieszczanina Gerka dziedzicznym wójtem w Radziejowie. Nie wiadomo, co działo się z Broniszem w ciągu następnych pięciu lat, bowiem dopiero 29 grudnia 1315 świadkuje on, jako starosta brzeski, na dokumencie wydanym w Chęcinach dotyczącym ustanowienia corocznego targu w Słupcy. Ostatni raz starosta brzeski wystąpił w źródłach 22 kwietnia 1316 po raz kolejny świadkując na dokumencie Władysława Łokietka, wydanym tym razem w Brześciu. Zmarł zapewne w ciągu roku po tej dacie, ponieważ 1 kwietnia 1317 na urzędzie starosty brzeskiego poświadczona jest już inna osoba.

Potomstwo

Z bliżej nieznanej małżonki bądź małżonek Bronisz dochował się na pewno dwóch synów. Byli to:

• Jarosław ze Służewa (zm. między 23 XII 1345 a 19 II 1348) — prepozyt kruszwicki (1333-45),
• Przecław ze Służewa (zm. między 28 VIII 1359 a 26 VI 1360) — archidiakon gnieźnieński (od 1334/1335), świadek w procesie warszawskim w 1339.

Najprawdopodobniej jego synami byli również^[25]:

• Chebda ze Służewa (zm. między 26 VII 1366 a 26 XII 1367) — wojewoda sieradzki (1359-66),
• Przedpełk ze Służewa (zm. po 28 VIII 1349) — podczaszy brzeski (1349).

Pieczęć Bronisza ze Służewa

Zachował się jeden znany odcisk pieczęci Bronisza ze Służewa. Przywieszony jest on do znajdującego się w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy dokumentu nadania wsi Wonorze klasztorowi Norbertanek w Strzelnie. Okrągłe sigillum wystawcy (tj. Bronisza) przedstawia trzy tarcze herbowe złączone podstawami (ułożone dośrodkowo). Na górnej znajduje się znak kreskowy ‡\‡, na dolnej lewej przedstawione są dwa półksiężyce w słup zwrócone barkami do siebie, na dolnej prawej natomiast — hełm z trzema piórami^[26]. Napis na otoku pieczęci brzmi: + S BRONISII PALATINI DE BRESCE^[27]. Pieczęć ta wykonana została na pewno po 1297^[28], a przedstawienie napieczętne było jednym z godeł przejściowych wśród Pomianów przełomu XIII i XIV wieku^[29].

Itinerarium — chronologiczny wykaz udokumentowanych miejsc pobytu

Lp.	Rok	Data dzienna	Miejsce	Wystawca	Uwagi	Publikacja dokumentu (regestu)
I. Kasztelan kruszwicki
1	1293	20 VIII	Brześć Kujawski	Władysław I Łokietek	akt zamiany wsi książęcych: Niewodniki, Cieślin na wsie należące do opactwa Cystersów w Lądzie: Kłobia, Choceń; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 707[30]
2	1296	9 VI	Inowrocław	Leszek inowrocławski, Przemysł inowrocławski	wyrok w sprawie sporu o las zwany Truszczyńskim Dworem (położony w kasztelanii wyszogrodzkiej) pomiędzy Broniszem ze Służewa a opactwem Cystersów w Byszewie	DKM, nr 58, s. 231-232[31]
II. Wojewoda brzeski
3	1297	20 XII	Brześć Kujawski	Władysław I Łokietek	akt donacyjny terenów książęcych w mieście Poznaniu na rzecz diecezji poznańskiej; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 768[32]
4	1298	—[33]	Poznań	Władysław I Łokietek	akt konfirmacyjny przywileju wydanego przez Przemysła I 26 kwietnia 1252 w Gnieźnie dla opactwa Cysterek w Owińskach; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 774[34]
5	1298	14 VI	Kruszwica	Władysław I Łokietek	akt lokacyjny miasta Radziejowa (prawo magdeburskie); Bronisz ze Służewa świadkiem	KDP, t. 1, nr 89[35]
6	1298	28 VI	Gdańsk	Władysław I Łokietek	wyrok w sprawie sporu o wieś Rajkowy pomiędzy Wajsylem, wojewodą tczewskim a klasztorem Cystersów w Oliwie; Bronisz ze Służewa świadkiem	PomUB, nr 561[36]
7	1298	11 VII	Świecie	Bronisz ze Służewa, prepozyt płocki Jan	potwierdzenie wyroku w sprawie sporu o wieś Rajkowy pomiędzy Wajsylem, wojewodą tczewskim a klasztorem Cystersów w Oliwie	PomUB, nr 563[37]
8	1298	27 X	Kujawy[38]	Władysław I Łokietek	akt zamiany wsi rycerza Jarosława z Kretkowa: Kretkowo na wieś należącą do kapituły kruszwickiej: Kraszyce; Bronisz ze Służewa świadkiem	DKM, nr 60, s. 233-234[39]
9	1299	29 V–3 VI	Radziejów	Władysław I Łokietek	zezwolenie dane Piotrowi de Dusden na lokację miasta Nakło na prawie magdeburskim; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 810[40]
10	1299	18–23 VII	pod Łęczycą	Władysław I Łokietek	akt zamiany wsi rycerza Piotra, syna Sułka: Ocinek na wieś należącą do archidiecezji gnieźnieńskiej: Ostrów; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 814[41]
11	1299	19 VII	Łęczyca	Władysław I Łokietek	poświadczenie przekazania wsi Ostrów przez rycerza Piotra, syna Sułka swoim krewnym; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 815[42]
12	1301-1308[43]	13 I	Służewo	Bronisz ze Służewa	akt donacyjny wsi wystawcy: Wonorze na rzecz klasztoru Norbertanek w Strzelnie	nieopublikowany[44]
III. „quondam palatinus Cuiaviae”
13	koniec 1306[23]		Inowrocław		wzmianka w zeznaniu złożonym przez syna Bronisza Przecława ze Służewa w trakcie procesu warszawskiego w 1339	LRGPOC, t. 1, s. 278[45]
14	1306	17 XII	Gdańsk	Władysław I Łokietek	poświadczenie, że doszło do zakończenia sporu pomiędzy biskupem włocławskim Gerwardem a Piotrem Święcą z Nowego; Bronisz ze Służewa jednym z rozjemców	KDP, t. 2, nr 195[46]
15	1307	1 VI	Wiślica	Władysław I Łokietek	akt potwierdzający zachowanie wszystkich dawniejszych swobód i przywilejów przez biskupstwo krakowskie; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDKK, t. 1, nr 116[47]
16	1310	1 IV	Kraków	Władysław I Łokietek	nominacja mieszczanina Gerka na dziedzicznego wójta miasta Radziejowa w uznaniu jego zasług; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDP, t. 1, nr 103[48]
IV. Starosta brzeski
17	1315	29 XII	Chęciny	Władysław I Łokietek	zezwolenie na odbywanie raz do roku jarmarku w mieście Słupcy; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 979[49]
18	1316	22 IV	Brześć Kujawski	Władysław I Łokietek	wyrok w sprawie sporu o wieś Łęg pomiędzy dziedzicami byłego właściciela a opactwem Cystersów w Lądzie; Bronisz ze Służewa świadkiem	KDW, t. 2, nr 983[50]

Przypisy

1. Forma Bronisz Służewski używana w Polskim Słowniku Biograficznym: J. Karczewska, Bronisz Służewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999, s. 159-160, jest formą odosobnioną nie używaną nawet przez autorkę w innych jej pracach. Zob. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003.
2. J. Bieniak, Społeczeństwo Kujaw w średniowieczu, [w:] J. Bieniak, Polskie rycerstwo średniowieczne: wybór pism, Kraków 2002, s. 183 (przyp. 63).
3. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 20-21 (tabl. 1), 276, 277 (tabl. 43). Dokument Konrada, księcia mazowieckiego: Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J.K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 358.
4. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 14, 20-21 (tabl. 1).
5. J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, „Zeszyty Naukowe UMK. Historia” 1966, z. 2, s. 74.
6. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 14, 20-21 (tabl. 1), 31, 32 (tabl. 3). Możliwe jednak, że Jarosław z Łojewa nie należał do rodu Pomianów, a do rodu Łabędziów. Por. S. Szybkowski, O monografii kujawskich Pomianów (rec. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań-Wrocław 2003), „Roczniki Historyczne”, LXXIII, 2007, s. 233.
7. J. Bieniak, Społeczeństwo Kujaw w średniowieczu, [w:] J. Bieniak, Polskie rycerstwo średniowieczne: wybór pism, s. 183-184.
8. J. Karczewska, Bronisz Służewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999, s. 160
9. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 14.
10. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 286.
11. J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969, s. 65.
12. Jedynym potencjalnie możliwym urzędem byłaby kasztelania brzeska, jednak w owych latach jest na niej przez cały czas poświadczony inny przedstawiciel Pomianów — Przecław Bachorza z Osięcin. Zob. J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, „Zeszyty Naukowe UMK. Historia” 1966, z. 2, s. 71 (przyp. 84).
13. J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969, s. 232.
14. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 15: stwierdza, że wyrok wydał dopiero Bronisz w Świeciu.
15. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 14, 16.
16. BłażejB. Śliwiński BłażejB., Leszek, książę inowrocławski (1274/1275–po 27 kwietnia 1339), Kraków: Wydawnictwo Avalon T. Janowski, 2010, s. 92-93, ISBN 978-83-60448-85-4, OCLC 751205091.
17. Tak w: J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 16. Wcześniej (J. Karczewska, Bronisz Służewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999, s. 160) traktowała ona tytuł wojewody za coś w rodzaju tytułu honorowego.
18. J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969, s. 111 (przyp. 384).
19. J. Bieniak, Elita kujawska w średniowieczu, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, Warszawa 1997, s. 309.
20. J. Pakulski, Stanisław z Kruszyna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLII, Warszawa–Kraków 2003-2004, s. 45: dopuszcza obie możliwości.
21. J. Pakulski, Stanisław z Kruszyna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLII, Warszawa–Kraków 2003-2004, s. 45: w przeciwnym razie osobą, która świadczyła na dokumencie rozejmowym byłby następca Bronisza na urzędzie, Stanisław z Kruszyna.
22. J. Bieniak, Społeczeństwo Kujaw w średniowieczu, [w:] J. Bieniak, Polskie rycerstwo średniowieczne: wybór pism, s. 183.
23. J. Bieniak, Przecław ze Służewa, archidiakon gnieźnieński, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVIII, Wrocław 1985, s. 685.
24. J. Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysła i Kazimierza Ziemomysłowiców, cz. 1, „Ziemia Kujawska” 12, 1997, s. 117.
25. Nie jest wykluczone, choć dość wątpliwe, że mogli być oni jednak synami Chebdy ze Służewa, kasztelana kruszwickiego. Takie przypuszczenie wysunięto w: J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 19 (przyp. 80).
26. Taki opis w: J. Bieniak, Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 189; J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 16. F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej (uzupełnienie), Kraków 1936, s. 30, twierdził, że pieczęć „(...) wyobraża trzy małe tarcze herbowe, ułożone dośrodkowo. Górna przedstawia herb Świerczek, prawa hełm z trzema puszami, lewa dwa półksiężyce w słup, barkami do siebie zwrócone.” Identyfikację górnej tarczy herbowej jako herbu Świerczek zakwestionowano w: J. Bieniak, Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 189.
27. Podobizna pieczęci znajduje się w: F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej (uzupełnienie), Kraków 1936, s. 30., gdzie napis otokowy został odczytany: + S . BRONI[SII P]ALATINI DE BRESCE. Identycznie odczytywał ów napis J. Bieniak w: J. Bieniak, Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 189, niemniej w ciągu ponad półwiecza doszło do zatarcia większej części napisu, stąd występuje on w postaci S . BR[ONISII PALA]TINI DE BRESCE.
28. J. Bieniak, Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 189.
29. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, s. 16.
30. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 707.
31. Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności” 4, Kraków 1887, s. 231-232, nr 58.
32. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 768.
33. Dokument posiada jedynie datę roczną. Wydawca datuje ten dokument na czas pobytu Władysława Łokietka w Poznaniu na przełomie lutego i marca 1298, umieszczając go pomiędzy dokumentem nr 773 (27 II) a nr 776 (4 III). Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 773-776.
34. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 774.
35. Kodex dyplomatyczny Polski, t. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1847, nr 89.
36. Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1881, nr 561.
37. Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1881, nr 563.
38. Dokument nie zawiera miejsca wystawienia. Lokalizacja za: J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, s. 15.
39. Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności” 4, Kraków 1887, s. 233-234, nr 60.
40. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 810.
41. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 814.
42. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 815.
43. Nie zachowała się data roczna aktu. Daty graniczne determinuje z jednej strony wystąpienie Gerwarda jako biskupa włocławskiego (1300), z drugiej natomiast fakt zastawu wsi przez opactwo wyżej wspomnianemu biskupowi (1308). Data 1362 jest zaś błędem XVI-wiecznego kopisty. J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969, s. 66 (przyp. 79).
44. Dokument znajduje się w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy (Strzelno Kl. A 19). O samym dokumencie: J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969, s. 66 (przyp. 79). Podobizna pieczęci Bronisza (wraz z opisem): F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej (uzupełnienie), Kraków 1936, s. 30.
45. Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque cruciferorum, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1890, s. 278.
46. Kodex dyplomatyczny Polski, t. 2, cz. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1848, nr 195.
47. Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874, nr 116.
48. Kodex dyplomatyczny Polski, t. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1847, nr 103.
49. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 979.
50. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878, nr 983.

Bibliografia

Źródła drukowane

• Dokumenty Kujawskie i Mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności” 4, Kraków 1887 (wersja elektroniczna: ).
• Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878 (wersja elektroniczna: ).
• Kodex dyplomatyczny Polski, t. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1847 (wersja elektroniczna: ).
• Kodex dyplomatyczny Polski, t. 2, cz. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1848 (wersja elektroniczna: ).
• Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque cruciferorum, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1890 (wersja elektroniczna: ).
• Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1881 (wersja elektroniczna: ).

Opracowania

• Bieniak J., Elita kujawska w średniowieczu, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, Warszawa 1997, ISBN 83-85490-90-6, s. 299-314.
• Bieniak J., Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 165-210.
• Bieniak J., Przecław ze Służewa, archidiakon gnieźnieński, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVIII, Wrocław 1985, ISBN 83-86301-01-5 (całość), s. 685-686.
• Bieniak J., Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, „Zeszyty Naukowe UMK. Historia” 1966, z. 2, s. 59-86.
• Bieniak J., Społeczeństwo Kujaw w średniowieczu, [w:] J. Bieniak, Polskie rycerstwo średniowieczne: wybór pism, Kraków 2002, ISBN 83-88385-13-5.
• Bieniak J., Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969.
• Karczewska J., Bronisz Służewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999, ISBN 83-86301-01-5 (całość), s. 159-160.
• Karczewska J., Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003, ISBN 83-7393-004-3.
• Karczewska J., Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysła i Kazimierza Ziemomysłowiców, cz. 1, „Ziemia Kujawska” 12, 1997, s. 101-137.
• Pakulski J., Stanisław z Kruszyna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLII, Warszawa–Kraków 2003-2004, ISBN 83-86301-01-5 (całość), s. 45.
• Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej (uzupełnienie), Kraków 1936 (wersja elektroniczna: ).
• Szybkowski S., O monografii kujawskich Pomianów (rec. J. Karczewska, Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań-Wrocław 2003), „Roczniki Historyczne”, LXXIII, 2007, s. 231-243.