Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Bratysława

stolica Słowacji Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Bratysławamap
Remove ads

Bratysława (słow. i cz. Bratislava[3], wym. [ˈbracislaʋa]ⓘ; niem. Pressburg[3]; węg. Pozsony[3][4]; pol. dawniej Pożoń, także Preszburg[5]) – stolica oraz największe miasto Słowacji pod względem liczby ludności (478 040 mieszkańców[2]) i powierzchni (367,5 km²[6]). Jest jedyną stolicą na świecie, która graniczy z dwoma państwami, tj. na południu z Węgrami, a na zachodzie z Austrią[7].

Szybkie fakty Państwo, Kraj ...
Remove ads

Bratysława jest siedzibą najwyższych władz państwowych i kraju bratysławskiego (Bratislavský kraj), a także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji bratysławsko-trnawskiej (Bratislavsko-trnavská aglomerácia) i aglomeracji bratysławsko-trnawsko-nitrzańskiej (Bratislavsko-trnavsko-nitrianska aglomerácia). Stanowi ona również centrum życia kulturalnego, społecznego, gospodarczego i politycznego. Skupia w sobie liczne placówki o znaczeniu i statusie narodowym oraz międzynarodowym. W Bratysławie znajduje się agencja Unii Europejskiej – Europejski Urząd ds. Pracy – European Labour Authority[8].

Remove ads

Położenie, obszar, granice i ukształtowanie powierzchni

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Mapa Bratysławy

Miasto stołeczne Słowacji leży na 48°09′ szerokości geograficznej północnej i 17°07′ długości geograficznej wschodniej. Są to współrzędne geograficzne Urzędu Miasta Stołecznego Bratysławy usytuowanego w centralnej części miasta. Najbardziej wysunięty punkt na wschód znajduje się w dzielnicy Podunajské Biskupice; na północ i zachód – w dzielnicy Devínska Nová Ves; na południe – w dzielnicy Čunovo[9].

Bratysława jako stolica ma nietypowe, peryferyjne położenie – jest usytuowana na południowo-zachodnim krańcu Słowacji, co nie jest dla niej korzystne, jednakże sąsiedztwo takich metropolii jak: Wiedeń (odległość około 60 km) czy Budapeszt (odległość około 195 km) rekompensuje tę lokalizację[10].

Thumb
Ujście Morawy do Dunaju
Thumb
Devínska Kobyla – stanowisko botaniczne obfitujące w gatunki kserotermiczne
Thumb
Sandberg (Pieskový vrch) – stanowisko paleontologiczne obfitujące w skamieniałości; porośnięty roślinnością ciepłolubną

Stolica Słowacji zajmuje powierzchnię 367,9 km². Od wschodu i południowego wschodu graniczy z powiatem Senec (okres Senec), od północnego wschodu – z powiatem Pezinok (okres Pezinok), od północy – z powiatem Malacky (okres Malacky), od zachodu – z Austrią, a od południa – z Węgrami. Do miejscowości leżących niedaleko Bratysławy należą: po stronie słowackiej – Hamuliakovo, Kalinkovo, Malinovo, Most pri Bratislave, Ivanka pri Dunaji, Marianka i Stupava, po stronie austriackiej – Deutsch Jahrndorf oraz Kittsee, Berg i Marchegg (byłe słowacko-austriackie przejścia graniczne), a po stronie węgierskiej – Rajka (byłe słowacko-węgierskie przejście graniczne)[11].

Bratysława rozpościera się na obydwu brzegach Dunaju, u ujścia Morawy (Morava) do Dunaju (w dzielnicy Devín tworzy krótką granicę słowacko-austriacką) oraz na wzgórzach Małych Karpat (Malé Karpaty). Obejmuje także skrajne obszary, tj. południową część Niziny Zahorskiej (Záhorská nížina) i zachodnią część Niziny Naddunajskiej (Podunajská nížina). Najwyżej położonym terenem jest wzgórze – Devínska Kobyla (514 m n.p.m.), zaś najniższym – rzeka Dunaj (126 m n.p.m.).

Remove ads

Środowisko naturalne

Klimat

Bratysława należy do strefy klimatu umiarkowanego ciepłego[12][13][14]. Klimat dodatkowo charakteryzuje się dużą częstotliwością wiatrów[15][16]. Temperatury okresu wegetacyjnego pozwalają na uprawę niektórych gatunków roślin, rozpowszechnionych w krajach śródziemnomorskich, m.in. winorośli i kasztana jadalnego[17][18].

Demografia

Podsumowanie
Perspektywa

Pierwsza informacja o liczbie ludności Bratysławy pochodzi z końca XIV w. Według niej obecna stolica Słowacji liczyła wtedy 7500 osób. W 1720 roku w Bratysławie żyło 7943 osób[19], a w 1858 – 50 800 osób[5]. Na podstawie wyników spisu statystycznego w 1869 roku (pierwszy raz wyniki były gromadzone dla poszczególnych miejscowości) doliczono się 50 055 mieszkańców Bratysławy, zaś w 2009 – 431 061, co stanowiło 7,95% ogółu ludności kraju (Słowacja: 5 424 925). Dowodzi to, że w ciągu 140 lat liczba ludności Bratysławy zwiększyła się o 381 006 osób.

Więcej informacji Rok, Powierzchnia [km²] ...

Na podstawie danych statystycznych z 2009 roku Bratysława odznaczała się korzystną strukturą wieku, bowiem największy odsetek, tj. 63,76% (274 832) stanowiły osoby w wieku produkcyjnym (mężczyźni od 15. do 59. roku życia; kobiety od 15. do 54. roku życia)[a][20]. Najmniejszy odsetek – 12,09% (52 109) tworzyły osoby w wieku przedprodukcyjnym[a]. Tego samego roku kobiety stanowiły 53,03% (228 604; współczynnik feminizacji: 113 kobiet na 100 mężczyzn), zaś mężczyźni – 46,97% ogółu (202 457; współczynnik maskulinizacji: 89 mężczyzn na 100 kobiet). W tym samym czasie odnotowano 5052 urodzeń żywych (współczynnik urodzeń: 11,72‰), a jednocześnie – 3995 zgonów (współczynnik zgonów: 9,27‰) oraz zarejestrowano 2483 zawartych małżeństw (współczynnik zawartych małżeństw: 5,76‰), a także – 1178 rozwodów (współczynnik rozwodów: 2,73‰). Przyrost naturalny wynosił 1057 (współczynnik przyrostu naturalnego: 2,45‰). Przyrost rzeczywisty osiągnął poziom 2270[20].

W 1910 roku miasto liczyło 78 229 mieszkańców, w tym 32 790 Niemców, 31 705 Węgrów, 11 673 Słowaków, 1242 Czechów, 351 Chorwatów oraz 115 Polaków.

Jak podaje spis statystyczny przeprowadzony w 2001 roku, Słowacy stanowili 91,39%, Węgrzy – 3,84%, Czesi – 1,86%, Niemcy – 0,28%, Morawianie – 0,15%, Rusini – 0,11%, Ukraińcy – 0,11, Romowie – 0,10%, Polacy – 0,08% a inne narodowości – 2,08% ogółu ludności stolicy[22].

Remove ads

Podział administracyjny

Podsumowanie
Perspektywa

Dzisiejsze terytorium Bratysławy powstało pierwotnie w wyniku łączenia osad, a następnie przyłączania miejscowości z pobliskiej okolicy. W 1943 roku przyłączono miejscowość – Karlova Ves, a trzy lata później terytorium Bratysławy rozrosło się dzięki wcieleniu takich miejscowości jak: Devín, Dúbravka, Lamač, Petržalka, Prievoz, Rača i Vajnory. W 1954 roku utworzono 4 okręgi, a w 1960 roku – 12. Następnie w 1972 roku miało miejsce ponowne włączanie przyległych miejscowości: Čunovo, Jarovce, Rusovce, Devínska Nová Ves, Záhorská Bystrica, Podunajské Biskupice, Vrakuňa, a także miasto podzielono na 4 okręgi: Bratysława I (obvod Bratislava I), Bratysława II (obvod Bratislava II), Bratysława III (obvod Bratislava III), Bratysława IV (obvod Bratislava IV). W 1986 roku utworzono 5 okręg: Bratysława V (obvod Bratislava V)[21].

Od 1996 roku dzielnice Bratysławy istnieją na prawach miejskich, toteż terytorium Bratysławy podzielone jest na 5 powiatów, tzw. powiatów miejskich (mestské okresy), 17 dzielnic i 20 okręgów[9][23].

Więcej informacji Powiaty, Dzielnice ...
Remove ads

Historia

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Plan Bratysławy z 1895 r.
Thumb
Widok na miasto
Thumb
Widok z tarasu widokowego Nowego Mostu na katedrę św. Marcina
Thumb
Dunaj w Bratysławie: Nowy Most, w tle dzielnica Petržalka

Bratysława rozpościera się na dwóch trasach handlowych, tj. na szlaku bursztynowym, który łączył Morze Bałtyckie z Morzem Śródziemnym, czyli północną Europę z południową oraz na szlaku dunajskim, który biegnąc wzdłuż rzeki Dunaj, umożliwiał dostęp do Morza Czarnego, a tym samym łączył zarówno zachodnią i wschodnią Europę z południowo-wschodnią. Obydwie drogi krzyżowały się na obszarze dzisiejszej dzielnicy Devín, w której znajduje się Zamek Devín, pełniący w dawnych czasach funkcję obronną nad tymi szlakami[25].

Dzisiejsze miasto powstało z osady pod Zamkiem Bratysławskim. Obecnie miejsce to stanowi jądro historyczne Bratysławy i obejmuje średniowieczne miasto ograniczone systemem wałowym, zamek i podzamcze. Kiedyś wjazd do miasta umożliwiały 4 bramy[26], tj. od strony wschodniej – Brama Laurińska (Laurinská brána)[27][28], nazywana też Bramą Wawrzyniecką (Vavrinecká brána), od północnej – Brama Michalska (Michalská brána)[27], od zachodniej – Brama Wydrycka (Vydrická brána; zachowała się część fortyfikacji)[27], nazywana też Bramą Ciemną (Tmavá brána) lub Bramą Wiedeńską (Viedenská brána), a od południa – Brama Rybacka (Rybárska brána; zachowały się fundamenty)[27][29]. Do czasów współczesnych przetrwała jedynie Brama Michalska, prowadząca do dzielnicy Staré Mesto.

Niektóre wydarzenia historyczne

Thumb
Historyczna tabliczka z nazwą ulicy z okresu austro-węgierskiego

Nazwa

Duży wpływ na Bratysławę mieli Węgrzy i Niemcy. Zmieniała się również nazwa miasta, niektóre z nazw używane były równocześnie aż do I wojny światowej, do dziś Pressburg jest oficjalnie niemiecką alternatywą Bratysławy, Pozsony – węgierską, Prešporok – starą nazwą słowacką, a Prešpurk starą nazwą czeską. W Polsce używano wcześniej m.in. nazwy Pożoń.

Do historycznych nazw miasta stołecznego Słowacji należą:

  • Wratislaburgum[3][30], Pisonium (805)[3],
  • Braslavespurch[30], Brezalauspurc (907)[3],
  • Breslava Civitas (1038),
  • Brezezburg (1042)[3],
  • Breisburg[3], Breziburg[3], Brezzizburch[3], Preslawaspurch (1052)[3],
  • Bresburg, Bresburch, Bossen (1108)[3],
  • Bosonium (1146),
  • Poson[3], Posonium (XIII–XIV w.)[3],
  • Istropolis[30], Bosonium (1146)[3],
  • Posonium (XV w.),
  • Presburg, Pressburg (XVII/XVIII w.),
  • Posony, Pozsony (XVIII, XIX w.),
  • Prešporok (XVIII w.),
  • Břetislav, Břetislava, Braťislava (nad Dunajom) (XIX w.), Bratislav[3].

Nazwa Bratislava została pierwszy raz użyta przez szturowców (štúrovci) po 1844 roku, ale urzędowo przyjęta została w 1919 roku[3][31]. Jednocześnie pod koniec 1918 r. pojawiła się propozycja, by miasto przemianować na Wilson lub Vilsonovo mesto na cześć prezydenta USA Woodrowa Wilsona, jednak pomysł nie przyjął się[32][33].

Remove ads

Architektura

Thumb
Zamek Bratysławski
Thumb
Ruiny Gerulaty
Thumb
Pałac Prezydencki

Zabytki

Remove ads

Kultura

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Muzeum Transportu
Thumb
Słowacki Teatr Narodowy
Thumb
Čumil – jedna z rzeźb w mieście

W Bratysławie znajdują się liczne placówki kulturalne, m.in.:

biblioteki[34]:

  • Biblioteka Uniwersytecka (Univerzitná knižnica) – Swoją działalność rozpoczęła, jako biblioteka akademicka Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, w 1919 roku. Od 1954 roku jest biblioteką naukową, dostępną dla szerokiej publiczności[35];
  • Biblioteka Główna Słowackiej Akademii Nauk (Ústredná knižnica Slovenskej akadémie vied);
  • Słowacka Biblioteka Pedagogiczna (Slovenská pedagogická knižnica);
  • Słowacka Biblioteka Lekarska (Slovenská lekárska knižnica);

filharmonie[36]:

galerie[37]:

muzea[38]:

  • Muzeum Gazownictwa (Plynárenské múzeum);
  • Muzeum Handlu (Múzeum obchodu);
  • Muzeum Jána Cikkera (Múzeum Jána Cikkera);
  • Muzeum Kultury Fizycznej w Republice Słowackiej (Múzeum telesnej kultúry v Slovenskej republike);
  • Muzeum Milana Dobesa (Múzeum Milana Dobesa);
  • Muzeum Policji Republiki Słowackiej (Múzeum polície Slovenskej republiky);
  • Muzeum Szkolnictwa i Pedagogiki (Múzeum školstva a pedagogiky);
  • Muzeum Transportu (Múzeum dopravy);
  • Słowackie Muzeum Narodowe (Slovenské národné múzeum) wraz z bratysławskimi oddziałami, takimi jak[39]:
    • Muzeum Archeologiczne (Archeologické múzeum);
    • Muzeum Historyczne (Historické múzeum) z siedzibą w Zamku Bratysławskim (Bratislavský hrad);
    • Muzeum Muzyczne (Hudobné múzeum);
    • Muzeum Kultury Chorwatów na Słowacji (Múzeum kultúry Chorvátov na Slovensku);
    • Muzeum Kultury Niemców Karpackich (Múzeum kultúry karpatských Nemcov);
    • Muzeum Kultury Węgrów na Słowacji (Múzeum kultúry Maďarov na Slovensku);
    • Muzeum Kultury Żydowskiej (Múzeum židovskej kultúry);
    • Muzeum Historii Naturalnej (Prírodovedné múzeum);
    • Pawilon Wystawienniczy Podzamcze (Výstavný pavilón Podhradie);
  • Muzeum Miasta Bratysławy (Múzeum mesta Bratislavy) wraz z oddziałami, takimi jak[40]:
    • Muzeum Arthura Fleischmanna (Múzeum Arthura Fleischmanna);
    • Muzeum Broni (Múzeum zbraní);
    • Muzeum Farmacji (Múzeum farmácie) z siedzibą w zabytkowej aptece Pod Czerwonym Rakiem (lekáreň U červeného raka);
    • Muzeum Historii Miasta (Múzeum dejín mesta);
    • Muzeum Janka Jesenskiego (Múzeum Janka Jesenského);
    • Muzeum Johanna Nepomuka Hummla (Múzeum Johanna Nepomuka Hummela);
    • Muzeum Winogrodnictwa (Múzeum vinohradníctva);
    • Muzeum Wnętrz Historycznych (Múzeum historických interiérov);
    • Muzeum Zegarów (Múzeum hodín);
    • Danubiana Maulensteen Art Museum;

teatry[41]:

  • Słowacki Teatr Narodowy (Slovenské národné divadlo);
  • Teatr Miejski im. Pavla Országha Hviezdoslava (Mestské divadlo Pavla Országha Hviezdoslava)[42];
  • Teatr Arena (Divadlo Aréna);

inne:

Remove ads

Edukacja i nauka

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Budynek rektoratu i Wydziału Prawa Uniwersytetu Komeńskiego

Miasto posiada szkoły wyższe, do których należą[43]:

państwowe:

publiczne:

prywatne:

  • Wyższa Szkoła Paneuropejska (Bratysławska Wyższa Szkoła Prawa; Bratislavská vysoká škola práva, Paneurópska vysoká škola);
  • Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania w Administracji Publicznej (Vysoká škola ekonómie a menežmentu verejnej správy);
  • Wyższa Szkoła Zdrowia i Pomocy Społecznej Świętej Elżbiety (Vysoká škola zdravotníctva a sociálnej práce sv. Alžbety).

Na terenie Bratysławy działa kilka ośrodków naukowo-badawczych, naukowo-kulturalnych, m.in.:

  • Instytut Informatyki i Statystyki Infostat (Inštitút informatiky a štatistiky Infostat);
  • Instytut Badawczy Geodezji i Kartografii (Výskumný ústav geodézie a kartografie);
  • Instytut Badawczy Gospodarki Wodnej (Výskumný ústav vodného hospodárstva);
  • Miejski Instytut Ochrony Pamiątek (Mestský ústav ochrany pamiatok);
  • Ogród Botaniczny Uniwersytetu Komeńskiego (Botanická záhrada Univerzity Komenského) – placówka naukowo-pedagogiczna Uniwersytetu Komeńskiego[44];
  • Państwowy Instytut Geologiczny im. Dionýza Štúra (Štátny geologický ústav Dionýza Štúra);
  • Państwowy Instytut Pedagogiczny (Štátny pedagogický ústav);
  • Słowacka Akademia Nauk (Slovenská akadémia vied);
  • Słowacki Instytut Filmowy (Slovenský filmový ústav);
  • Słowacki Instytut Hydrometeorologiczny (Slovenský hydrometeorologický ústav).

Bratysława jako jedna z niewielu stolic europejskich nie ma obserwatorium astronomicznego (najbliższe znajduje się w miejscowości Modra) i planetarium (najbliższe znajduje się w miejscowości Hlohovec)[45][46]. W związku z tym wykłady i obserwacje nieba (przeznaczone tylko dla amatorów astronomii) odbywają się w budynku, który umieszczony jest na terenie Parku Kultury i Wypoczynku w Bratysławie (Astronomický úsek Parku kultúry a oddychu v Bratislave).

Remove ads

Sport i rekreacja

W latach 1999–2002 w Bratysławie rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Eurotel Slovak Indoor.

W Bratysławie znajduje się stadion narodowy Słowacji – Národný futbalový štadión, który może pomieścić 22 500 osób. Swoje spotkania rozgrywają na nim piłkarze klubu Slovan Bratysława oraz reprezentacja Słowacji. Obiekt powstał w miejscu dawnego stadionu Tehelné pole.

Kluby i drużyny sportowe

Więcej informacji Nazwa klubu, Dyscyplina ...

Transport

Transport kolejowy

Transport miejski

Transport lotniczy

Transport wodny

Remove ads

Urodzeni w Bratysławie

Miasta partnerskie

Bratysława utrzymuje stosunki partnerskie z następującymi miastami[47][48]:

Zobacz też

Thumb
Panorama

Uwagi

  1. [a]
    Przedział wiekowy według metodologii Urzędu Statystycznego Republiki Słowackiej.

Przypisy

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads