Andrzej Trzecieski inne formy nazwiska: Trecesius, Trzycieski, Tricesius, pseud.: A. T., ATri., And. Trzy., Christianus Liberius, Eusebius Eleuteropolita, Gibbor Scheloschach, P.C. Sarmata, Prudentius Cachinus, Verax Luceoriensis, Vilirius Musaeus Hyporeades, T.A., Alitophilus Calliander Sarmata(?), Callopius(?), Nicolaus Musculus(?), (ur. przed 1530 na Podgórzu lub w samym Krakowie, zm. 1584) – polski działacz reformacyjny, pisarz, poeta, wydawca i tłumacz (jeden z autorów przekładu Biblii brzeskiej). W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych, powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego[1].
Pochodził z rodziny szlacheckiej. Był synem Andrzeja, działacza reformacyjnego, i matki nieznanej z nazwiska. Nauki początkowe pobierał w domu swego uczonego ojca. Prawdopodobnie studiował w Akademii Krakowskiej. Potem wyjechał za granicę Polski. Zwiedził Niemcy, gdzie w sierpniu roku 1544 immatrykulował się na uniwersytecie w Wittenberdze. Podczas studiów zapoznał się z ideami reformacji. Odbył wiele podróży: do Anglii, Francji, Włoch i Hiszpanii. Po powrocie do Polski, w roku 1547, otrzymał polecenie dostarczania książek do biblioteki królewskiej. Zajmował się nim także za panowania Zygmunta Augusta. W związku z tą funkcją prawdopodobnie jeszcze kilkukrotnie wyjeżdżał za granicę. Był gorliwym protestantem. Uczestniczył w pierwszym publicznym nabożeństwie innowierczym 25 listopada roku 1550 w Pińczowie. Pomagał Franciszkowi Stankarowi w jego ucieczce z Lipowca. Wkrótce związał się z Radziwiłłami, a zwłaszcza (w latach 1553–1565) z księciem Mikołajem Radziwiłłem Czarnym (służąc mu w Brześciu i Wilnie, deklarując się ostatecznie jako kalwin) – wówczas najaktywniejszym protektorem kalwinizmu i unitarianizmu na Litwie.
W roku 1556 brał udział w synodach w Koźminku i Seceminie, po czym wyjechał do Królewca, gdzie nawiązał bliższe stosunki z P. Wergeriuszem. Prawdopodobnie w tym samym roku (1556), immatrykulował się na uniwersytecie w Lipsku. Służył też w Krakowie na dworze królów: Zygmunta II Augusta (1557), Stefana Batorego, a w 1574 był sekretarzem królewskim Henryka Walezego. W maju roku 1560 uczestniczył w synodzie pińczowskim, a we wrześniu w Książu. W roku 1564 wyjechał wraz z Jerzym Jazłowieckim z kilkunastomiesięcznym poselstwem do Turcji, gdzie przebywał do roku 1565. Na sejm lubelski (1569) przybył w orszaku królewskim (według H. Łopacińskiego). Wspierał kandydaturę magnata czeskiego Wilhelma z Rožemberku, jeżdżąc w latach 1574–1575 do Czech z listami od Piotra Zborowskiego. Przywilejem z 14 lipca 1578 otrzymał od Stefana Batorego roczną pensję. Był w bliskich kontaktach z wielu osobistościami XVI wieku, m.in.: Justusem Ludwikiem Decjuszem, Andrzejem Fryczem Modrzewskim, Mikołajem Rejem, Janem Kochanowskim, Jakubem Przyłuskim, Stanisławem Orzechowskim i Piotrem Roizjuszem. Korespondował z Janem Kalwinem. Data dzienna jego śmierci jest nieznana.
Jako filolog, biegle znający język hebrajski i język grecki, został włączony do zespołu tłumaczy, przygotowujących w PińczowiekalwińskąBiblię Brzeską pod patronatem księcia Radziwiłła Czarnego. Napisał w językach polskim i łacińskim wiele pieśni, wierszowanej publicystyki, elegii, epigramatów a także pieśni religijnych (np. Ach, mój niebieski Panie, Jezu Kryste, Boże Wieczny), które weszły w skład wielu kancjonałów kalwińskich.
Zasłynął jako autor napisu na grobie Jana Łaskiego w kościele w Pińczowie: "Tu leży Łaski; razem z nim złożono by tu i pobożność, gdyby i ona mogła kiedyś umrzeć." oraz pieśni żałobnej: Epicedion Jana Łaskiego, przesławnego męża. Trzecieski podpisany jest jako autor biografii Reja pt. Żywot i sprawy poćciwego szlachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic, zawartej w Źwierciadle. Nie jest to jednak pewne autorstwo i część badaczy stawia hipotezę, że autorem biografii mógł być sam Rej[2].
Wybrane dzieła
In diem natalem Christi Liberatoris nostri elegia, Kraków 1547, drukarnia M. Szarffenberg (utwór zaginiony)
Elegia łac. na śmierć Zygmunta I, wyd. Kraków 1548, drukarnia M. Szarffenberg; wiadomość podał J.D.A. Janocki Janociana, t. 1, Warszawa 1776, s. 274-275
Powszechna spowiedź... (Inc.: Ach, mój niebieski Panie...), Kraków 1549, drukarnia H. Wietor (z nutami Wacława z Szamotuł); inne wyd.: Kraków (najwcześniej 1550), drukarnia Łazarz Andrysowic; przedr.: K.W. Wójcicki Zarysy domowe, t. 4, Warszawa 1842, s. 198–201; "Andrzej Trzycieski", Przyjaciel Ludu 1842, nr 31; M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 457–458; w podobiźnie: K.W. Wójcicki Biblioteka starożytna pisarzy polskich, t. 3, Warszawa 1843; także wyd. 2 Warszawa 1854; A. Jocher Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. 3, Wilno 1857, s. 229–231; K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 358–360, 366; fragm. (z nutami) H. Opieński La Musique polonaise, Paryż 1918, Supplément musical; K. Braniewski Motety i pieśni kościelne, Poznań 1929; Śpiewnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa 1954, nr 284; według edycji Łazarza Andrysowica wyd. krytyczne (z nutami) Z.M. Szweykowski, S. Wiechowicz w: Wacław z Szamotuł "Pieśni na 4-głosowy chór a cappella", Warszawa 1956, Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej nr 28
Oratio Dominica. To jest Modlitwa Pańska... A k niej jest przydane Wyznanie wiary krześcijańskiej, brak miejsca i roku wydania (prawdopodobnie Kraków około 1556, 2 odmienne edycje z nutami Cypriana Bazylika); egz. w kancjonale składanym Biblioteki Czartoryskich, sygn. 1618/I; egz. edycji odmiennej: Biblioteka Narodowa, sygn. XVI. O. 245 (zob. Utwory o autorstwie niepewnym)
Modlitwa, gdy dziatki spać idą, Kraków (po roku 1550), drukarnia Łazarz Andrysowic (z nutami Wacława z Szamotuł); przedr. "Andrzej Trzycieski", Przyjaciel Ludu 1842, nr 31; M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 466; A. Jocher Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. 3, Wilno 1857, s. 234; K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 356–357; przerys K. Przyborowska, Warszawa 1880[3]; A. Poliński Echo Muzyczne i Teatralne 1881; fragm. (z nutami) H. Opieński La Musique polonaise, Paryż 1918, Supplément musical; W. Gieburowski Cantica selecta, Poznań 1928; według przerysu K. Przyborowskiej wyd. (z nutami) Z.M. Szweykowski, S. Wiechowicz w: Wacław z Szamotuł "Pieśni na 4-głosowy chór a cappella", Warszawa 1956, Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej nr 28, (zob. także Pieśni i modlitwy...)
Pieśń nowa o krewkości wielkiej każdego człowieka, Kraków (około 1556), drukarnia Łazarz Andrysowic (z nutami); wyd. następne: Kraków (nie wcześniej niż 1557), drukarnia M. Siebeneicher; przedr. H. Gaertner Ze studiów nad językiem polskim w XVI wieku, Lublin 1925, s. 75-76
De Sacrosancti Evangelii in ditione Regis Poloniae, post revelatum Antichristum, origine, progressu, et incremento elegia, wyd. przy: P. Wergerius Duae epistolae. Altera Aloysii Lipomani ad Nicolaum Radivilum... Altera vero... Radivili ad episcopum et legatum illum, Królewiec 1556, drukarnia J. Daubmann; wyd. osobne, Królewiec 1556; przedr.: fragmenty D. Gerdesius Scrinium antiquarium sive Miscellanea Groningana nova, t. 3, cz. 2, Groninga 1753, s. 355–376; J. Bukowski Dzieje reformacji w Polsce, t. 1, Kraków 1883, s. 688-699
De Lipomani ingressu et progressu in Polonia. Carmen ad studiosos veritatis, brak miejsca wydania 1557 (utwór zaginiony)
Modlitwa albo pieśń gdy rano dziatki wstaną..., wyd. w: J. Zaremba Pieśni chwał boskich, Brześć 1558; przedr. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 462–463; fragm. K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 362, (zob. także Pieśni i modlitwy)
Nabożna piosnka a obiecna modlitwa człowieka krześcijańskiego do Syna Bożego, Kraków 1558, drukarnia M. Siebeneicher; egz. w Kancjonale Zamoyskich, Biblioteka Narodowa, sygn. XVI. O. 283.
Da pacem Domine in diebus nostris (utwór polski), wyd. przy: Pieśń o żywocie krześciańskim..., Kraków (około 1558), drukarnia M. Siebeneicher; zob. także: Pieśni i modlitwy, Utwory o autorstwie niepewnym
Pieśni i modlitwy: a) Alia benedictio Mensae; b) Druga pieśń po północy; c) Dziękowanie po jedzeniu; d) Dziękowanie po stole; e) Gratiarum actio post mensam; f) Modlitwa albo pieśń, gdy rano dziatki wstaną; g) Modlitwa, gdy dziatki spać idą; h) Modlitwa za zbór chrześciański; i) Oratio pro Ecclesia et felici cursu Evangelii; j) Oratio pro Republica et rege; k) Pieśń Andrzeja Trzecieskiego; l) Pieśń, gdy słońce zachodzi; ł) Pieśń idąc spać; m) Pieśń na północy; n) Pieśń ranna, gdy słońce wschodzi; o) Przeżegnanie stołu, wyd. J. Seklucjan w kancjonale Pieśni chrześciańskie dawniejsze i nowe, Królewiec 1559, drukarnia J. Daubmann; wyd. osobne i przedr. pojedynczych pieśni zob.: Modlitwa, gdy dziatki spać idą, Modlitwa albo pieśń gdy rano dziatki wstaną...; inne wyd. w kancjonałach – przedr. pieśni polskich w całości i fragm.: H. Juszyński Dykcjonarz poetów polskich, t. 2, Kraków 1820, s. 273–274; "Andrzej Trzycieski", Przyjaciel Ludu 1842, nr 32; M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 455–466; K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 358–360, 366; J. Sokołowska "Poeci renesansu. Antologia", Warszawa 1959, Biblioteka Poezji i Prozy; Oratio pro Republica et rege przedr. I. Chrzanowski, S. Kot Humanizm i reformacja w Polsce, Lwów 1927; przekł. polski Oratio: J. Lubelczyk, wyd. J. Seklucjan w kancjonale Pieśni chrześciańskie dawniejsze i nowe, Królewiec 1559; przedr. przekładu: M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 503; S. Łempicki "Pierwszy nasz hymn państwowy", Gazeta Lwowska 1928, nr 83; A. Lubik Filomata 1930, l. XV; Dziękowanie po jedzeniu wyd. (z nutami Wacława z Szamotuł) Z.M. Szweykowski, S. Wiechowicz w: Wacław z Szamotuł "Pieśni na 4-głosowy chór a cappella", Warszawa 1956, Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej nr 28
Pieśni i modlitwy: a) Alia benedictio mensae; b) Gratiarum actio post mensam; c) Pieśń czasu zachodu słońca; d) Pieśń na północy; e) Pieśń na północy (inna wersja); f) Pieśń wieczorna; g) Piosnka, gdy już słońce wznidzie; h) Piosnka, gdy poczyna świtać; i) Temporibus nostris da Rex mitissime pacem (przekł. tekstu polskiego), wyd. B. Groicki w kancjonale: Pieśni duchowne..., Kraków 1559; wyd. osobne i przedr. pojedynczych pieśni zob.: Modlitwa, gdy dziatki spać idą, Modlitwa albo pieśń gdy rano dziatki wstaną..., Da pacem Domine in diebus nostris; unikat Pieśni duchownych zniszczony w Dzikowie; pieśni A. Trzecieskiego przedrukowywano wielokrotnie także w kancjonałach: P. Artomiusa, K. Kraińskiego, I. Oliwińskiego (1558, zaginiony), J. Seklucjana, J. Zaremby i w anonimowych drukach
Joannis a Lasco viri clarissimi epicedion, Pińczów 1560, drukarnia Daniel z Łęczycy, unikat: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, zaginiony
Ad Illustrissimum Principem Joannem Albertum... carmen, Kraków 1564, drukarnia M. Wirzbięta, unikat: Biblioteka Zamoyskich, sygn. 6162, zniszczony w 1944
Wyprawa armaty tureckiej, którą widział gotową na morze w Konstantynopolu..., 1564; rękopis pt. Sprawy niektóre stanowienia pokoju..., Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, nr 31/3, zniszczony w latach 1939–1944; fragm. w rękopisie J. Krókowskiego; zob. Wydania zbiorowe.
Diarius expeditionis Tunetanae, rękopis(?), wiadomość podał A. Trzecieski w wierszu Ad Albertum Lascum, wyd. w: Epigrammatum liber II 75...; por. K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 335
Epigrammatum liber I-II, Kraków 1565, drukarnia Łazarz Andrysowic; wyd. następne księgi II, Kraków 1567, drukarnia Łazarz Andrysowic; pojedyncze utwory przeł. na język polski K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, passim.
Ad... Sigismundum Augustum carmen paraeneticum, Kraków 1566, drukarnia Łazarz Andrysowic; unikat: Biblioteka Kórnicka, sygn. Cim. F. 4090, zaginiony
Sylvarum liber primus-secundus, Kraków 1568, drukarnia S. Szarffenberg; Sylvarum liber tertius, wyd. Kraków (1575), drukarnia M. Wirzbięta (tu także Carmina quaedam...); pojedyncze utwory przeł. na język polski K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 358–360, 366 – Sylva secunda de obitu Venceslai Samotulini... Threnodia – przedr. A. Chybiński "Wacław z Szamotuł", Kwartalnik Muzyczny 1948, zeszyt 24, s. 129-131
Joannis Makovecii... carmen Epitaphion, powst. 1569, ogł. S.Z. Sierpiński Obraz miasta Lublina, Warszawa 1839; także wyd. 2 pt. Historyczny obraz miasta Lublina, Warszawa 1843, s. 76
Pieśń statecznej krześciańskiej paniej, wyd. przy: M. Chrysztoporski Niniwe miasto wykonterfetowane, Kraków 1572, drukarnia M. Wirzbięta (z akrostychem: Reinie Bużeńskiej, podskarbinej ziemskiej); przedr.: K.W. Wójcicki Zarysy domowe, t. 4, Warszawa 1842, s. 208–211; M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 460–461; K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 362–363; egz. Biblioteka Jagiellońska, sygn. Q. 4888.
Sigismundus Augustus, wyd. w: K. Janicki Vitae regum Polonorum, Kraków (1573), drukarnia S. Szarffenberg
Mnemosynon... s. theologiae doctoris d. Martini Chemnitii, powst. 19 czerwca 1573, ogł. z rękopisu Biblioteki w Wolfenbüttel, T. Wotschke: "Erasmus Glitzner", Aus Posens Kirchlicher Vergangenheit, 1917/1918, s. 5-6
Carmina quaedam gratulatoria de foelici in Polonia adventu Henrici Valesii..., Kraków 1574, drukarnia M. Siebeneicher; według Estreichera odbitka wierszy łacińskich zamieszczonych w: J. Zawadzki Henrici Valesii ingressum Cracoviam..., Kraków 1574; przedr. tych utworów zob.: Sylvarum liber tertius, Kraków (1575)
Joannes VI Latalicius Polonus; Petrus III Gamratus Polonus; Nicolaus III Dziergovius Polonus; Joannes VII Przerembius Polonus; Jacobus III Uchianus Polonus w: J. Janicki Vitae archiepiscoporum gnesnensium, Kraków 1574, drukarnia S. Szarffenberg; 3 epigramy przedr. B. Paprocki Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584, s. 117, 238, 461; wszystkie (jako utwory K. Janickiego) K. Niesiecki Korona polska, t. 4, Lwów 1743, s. 318
Epithalamium... Petri Buzinii..., Kraków 1580, drukarnia Łazarz Andrysowic; egz. Biblioteka Jagiellońska, sygn. Cim. Qu. 4463.
Mnemosynon Bartholomaeo Sachmano, patricio Gedanensi (6-wersowy epigram), dat. w Krakowie 10 października 1580, ogł. O. Günther "Westpreussische Stammbücher der Danziger Stadtbibliothek. 2. Das Stammbuch des B. Schachmann 1580-1585", Mitteilungen d. Westpreussischen Geschichtsvereins, t. 6 (1907), s. 47; autograf: Biblioteka Gdańska PAN, rękopis nr 2501
Triumphus moscoviticus... Stephani I..., Kraków 1582, drukarnia Łazarz Andrysowic
Threnodia in funere... Joannis Cochanovii..., wyd. przy: S.F. Klonowic Żale nagrobne..., Kraków 1585; także z rękopisu Ż. Paulego ogłosił R. Löwenfeld "A. Trzycieskiego wiersz na śmierć Jana Kochanowskiego", Ateneum 1883, t. 1 (z przekł. polskim)
Trenodia na śmierć Wacława z Szamotuł, pierwszego spośród muzyków Królestwa Polskiego
liczne wiersze pochwalne i zalecające pisał A. Trzecieski z okazji wydawania dzieł przyjaciół i znajomych, m.in.: C. Bazylika, M. Białobrzeskiego, J. Bielskiego, M. Bielskiego, M. Chrysztoporskiego, M. Gomółki, J. Górskiego, B. Groickiego, K. Kobylińskiego, S. Maryckiego, J. Mączyńskiego, A.P. Nideckiego, S. Orzechowskiego, J. Przyłuskiego, M. Reja, A. Schroetera, J.D. Solikowskiego, M. Stryjkowskiego, K. Warszewickiego i J. Zawadzkiego.
Przekłady
Psalm pierwszy:... Błogosławiony człowiek, co się tak sprawuje, Kraków (po roku 1550, około 1556), drukarnia Łazarz Andrysowic; także Kraków brak roku wydania, drukarnia M. Siebeneicher; przedr.: M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 468; A. Jocher Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. 3, Wilno 1857, s. 217; K.W. Wójcicki Zarysy domowe, t. 4, Warszawa 1842, s. 202–203; "Andrzej Trzycieski", Przyjaciel Ludu 1842, nr 31; K. Mecherzyński "O poezjach...", Ateneum 1876, t. 3, s. 355–356; wyd. krytyczne (z nutami Wacława z Szamotuł); Z.M. Szweykowski, S. Wiechowicz w: Wacław z Szamotuł "Pieśni na 4-głosowy chór a cappella", Warszawa 1956, Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej nr 28; egz. edycji Ł. Andrysowica w Kancjonale puławskim, Biblioteka Czartoryskich, sygn. 1631/I; egz. edycji M. Siebeneichera w Kancjonale Zamoyskich, Biblioteka Narodowa, sygn. XVI. O. 285.
Psalm XIIII:... I któż będzie przemieszkiwał..., Kraków (około 1556), drukarnia Łazarz Andrysowic (z nutami Wacława z Szamotuł), przedr.: K.W. Wójcicki Zarysy domowe, t. 4, Warszawa 1842, s. 204–205, 217–218; "Andrzej Trzycieski", Przyjaciel Ludu 1842, nr 31; M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 469; S. Dobrzycki "Ze studiów nad Kochanowskim", Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Filologicznej, t. 4 (1930) i odb., Poznań 1929; egz. Biblioteki Krasińskich, zniszczony w 1944
Psalm 67: Błogosław nam, Panie..., powst. około 1563, wyd. w: (Katechizm nieświeski), Nieśwież 1563 (egz. w Uppsali bez karty tytułowej); przedr. zobacz S. Bąk: A. Trzecieskiego "Psalm 67", Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, t. 2 (1959); wydane według współczesnej kopii w rękopisie Jana Osmólskiego (z odmiankami tekstu), A. Brückner "Źródła do dziejów literatury i oświaty w Polsce. VI. Wiersze zbieranej drużyny", Biblioteka Warszawska 1893, t. 4; T. Wierzbowski "Trzy pieśni polskie z wieku XVI", Prace Filologiczne, t. 5 (1899), s. 107; S. Dobrzycki "Ze studiów nad Kochanowskim", Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Filologicznej, t. 4 (1930), Poznań 1929, s. 65-66
Gregorii Nazianzeni carmen... latinis versibus paraphrastice redditum (1565), ogł. J. Krókowski, Eos 1932/1933.
Prace edytorskie
S. Orzechowski Panegyricus nuptiarum Sigismundi Augusti regis Poloniae. Priore correctior et longe locupletior, Kraków 1553, drukarnia Łazarz Andrysowic.
Wydania zbiorowe
Dzieła wszystkie
T. 1: Carmina. Wiersze łacińskie, oprac., przełożył i wstępem poprzedził J. Krókowski, Wrocław 1958, BPP, seria B, nr 8; tu: wyd. krytyczne wszystkich znanych utworów łacińskich o autorstwie pewnym i niepewnym: korespondencja A. Trzecieskiego starszego (ojca) i A. Trzecieskiego młodszego (syna); materiały do biografii rodziny Trzecieskich; wiersze i sądy współczesnych o A. Trzecieskim; synoptyczny przekł. polski (prozą) utworów łacińskich.
T. 2: Pisma polskie, cz. 1: Wstęp, teksty, objaśnienia, indeks wyrazów i form; oprac. S. Bąk; oprac. muzykologiczne Z.M. Szweykowski; także cz. 2: Reprodukcje fotograficzne, Wrocław 1961, BPP, seria B, nr 9; tu: wyd. krytyczne wszystkich znanych utworów polskich o autorstwie pewnym i niepewnym; przedruk kwitów dłużnych (zob. Listy i materiały); transkrypcja nut.
Listy i materiały
Do J. Camerariusa, dat. w Krakowie 9 kwietnia 1550, ogł. T. Wotschke "Der Briefwechsel der Schweizer mit den Polen", Archiv f. Reformationsgeschichte, Ergänzungsband 3 (1908), s. 421-422
Listy do margrabiego Albrechta Hohenzollerna z lat 1555–1556, znajdowały się w Archiwum Królewieckim; zob. L. Kolankowski "Z Archiwum Królewieckiego. Polscy korespondenci ks. Albrechta 1525–1568; Archeion, t. 6/7 (1930), s. 106
Od J. Kalwina, dat. w Genewie w grudniu 1555, wyd. w: "J. Calvini Opera... omnia", t. 15, Brunszwik 1876, Corpus Reformatorum, t. 43, s. 910
Od Jana Wolfa, dat. 23 stycznia 1556, ogł. J. Krókowski Andrzej Trzecieski. Poeta-humanista i działacz reformacyjny, Warszawa 1954, s. 39
Dokumenty, dot. głównie spraw pieniężnych, z lat 1559–1578, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900, (nie jest pewne, czy wszystkie dot. tego A. Trzecieskiego; zdaniem H. Łopacińskiego innego Trzecieskiego dot. deklaracja opłaconej kwarty z roku 1573)
Umowa pieniężna z Janem Węzą (? Vanza), dat. w Krakowie 20 lutego 1568, ogł. J. Ptaśnik "Cracoviae impressorum XV et XVI saeculorum", Lwów 1922, Monumenta Poloniae Typographica, t. 1, s. 284–285, (zob. także: Wydania zbiorowe)
Utwory o autorstwie niepewnym
Pieśń o śmierci króla jego miłości starego, Sigmunda pierwszego, brak miejsca wydania, po 1 kwietnia 1548, (autorstwo przypuszczalne według Estreichera, kwestionowali je: J. Krókowski i S. Bąk; H. Barycz i H. Kapełuś przypisują utwór Stanisławowi Kleryce)
Dialogus de coniugio Sigismundi Augusti, regis Poloniae iunioris, anno 1548 factus, wyd. z rękopisu T. Wierzbowski "Wiersze polityczne... z XVI wieku", Warszawa 1907, Biblioteka Zapomnianych Poetów i Prozaików XVI-XVIII w., zeszyt 24, (autorstwo utworu podpisanego krypt. A. T. zakwestionował T. Grabowski)
Modlitwa powszednia do Trójce Świętej, Kraków 1549, drukarnia H. Wietor (z nutami); przedr.: w podobiźnie K.W. Wójcicki Biblioteka starożytna pisarzy polskich, t. 2, Warszawa 1843; wyd. 2 Warszawa 1854; M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 433; A. Jocher Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. 3, Wilno 1857, s. 233, (autorstwo według: K.W. Wójcickiego i H. Łopacińskiego; według Estriechera bardzo możliwe)
Pieśń Augustyna i Ambrożego, biskupów świętych. Te Deum laudamus po polsku, brak miejsca wydania (po roku 1550), drukarnia Łazarz Andrysowic; inne wyd. w lub po roku 1557, drukarnia M. Siebeneicher; tekst Łazarzowy przedr. M. Bobowski "Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku", Rozprawa AU Wydz. Filologiczny, t. 19 (1893), (autorstwo Trzecieskiego możliwe według M. Bobowskiego)
Wyznanie wiary krześcijańskiej, wyd. przy: Oratio Dominica. To jest Modlitwa Pańska... A k niej jest przydane Wyznanie wiary krześcijańskiej, brak miejsca i roku wydania: prawdopodobnie Kraków około 1556, 2 odmienne edycje z nutami Cypriana Bazylika, (według S. Bąka autorstwo A. Trzecieskiego zupełnie możliwe)
Pieśń przy pogrzebie człowieka krześcijańskiego. Przyłożon też jest Psalm pierwszy..., Kraków (około 1556), drukarnia Łazarz Andrysowic (z nutami Wacława z Szamotuł); inne wyd.: Kraków brak roku wydania, drukarnia M. Siebeneicher, (egzemplarze zob. Przekłady: Psalm pierwszy:... Błogosławiony człowiek, co się tak sprawuje)
In senatulum lovicensem, cui praefuit Aloisius Luppomanuus, legatus Antichristi Romani, brak miejsca wydania 1556, (podpisane: Alitophilus Calliander Sarmata; autorstwo Trzecieskiego możliwe według Estreichera; wątpliwe według J. Krókowskiego)
In Petri Roizii Maurei Chiliastichon pro Lipomano scriptum, brak miejsca wydania 1557, wyd. następne w: Contra Chiliastichon...; przedr. według edycji 1558 M. Pełczyński "Studia macaronica. Stanisław Orzelski na tle poezji makaronicznej w Polsce", Poznań 1960, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Filologiczno-Filozoficzny, t. 20, zeszyt 1; unikat; Biblioteka PAN w Krakowie, sygn. Cim. 2084, (utwór podpisany pseud.: Eusebius Eleuteropolita; autorstwo według Estreichera, kwestionowali je: A. Brückner, J. Krókowski i M. Pełczyński)
Pieśń o żywocie krześciańskim. Druga pieśń i prośba, aby Pan Bog nas przy słowie swym świętym raczył zachować. K temu przydane jest Da pacem Domine..., wyd.: zobacz Twórczość, (autorstwo według H. Łopacińskiego i Estreichera; według S. Bąka forma utworu nie przemawia za autorstwem A. Trzecieskiego)
Contra Chiliastichon pro Lipomanno scriptum, (Królewiec?) 1558, fragmenty przedr. M. Pełczyński "Studia macaronica. Stanisław Orzelski na tle poezji makaronicznej w Polsce", Poznań 1960, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Filologiczno-Filozoficzny, t. 20, zeszyt 1, (utwór podpisany pseud.: P. C. Sarmata; autorstwo według Estreichera, kwestionowali je: A. Brückner, J. Krókowski i M. Pełczyński)
Modlitwa krociuchna ku Panu Bogu, byśmy w powinności krześciańskiej żyli, Kraków 1558, drukarnia M. Siebeneicher; z nutami, według A. Gryczowej przypuszczalnie Cypriana Bazylika, (tekst z akrostychem: Reina Filipowska, co według G. Korbuta i J. Reissa może wskazywać autorkę; przeczyli temu: P. Chmielowski i A. Brückner; autorstwo przypuszczalne A. Trzecieskiego według A. Gryczowej)
Pasquillus redivivus de Papa et eius legatis in Poloniam missis, według A. Brücknera powst. 1559, wyd. z rękopisów T. Wierzbowski "Wiersze polityczne... z XVI wieku", Warszawa 1907, Biblioteka Zapomnianych Poetów i Prozaików XVI-XVIII w., zeszyt 24, (autorstwo utworu według A. Brücknera)
Modlitwa Pańska albo pacierz..., powst. przed rokiem 1563, wyd. w: Katechizm..., Nieśwież 1565, drukarnia Daniel z Łęczycy; także M. Wirzbięta w: Cantional albo Pieśni duchowne..., Kraków 1589; przedr. S. Dobrzycki "Ze studiów nad Kochanowskim", Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Filologicznej, t. 4 (1930) i odb., Poznań 1929, (autorstwo utworu według S. Dobrzyckiego).
